کد مطلب: ۱۱۰
تعداد بازدید: ۱۷۹۹
تاریخ انتشار : ۱۵ شهريور ۱۳۹۴ - ۰۰:۲۰
معرفی مفاخر شیعه/9
شيخ حُر عاملى از برجسته ‏ترين علماى شيعه در قرن يازدهم هجرى به شمار مى‏ آيد. او داراى تأليفاتى ارزنده و شخصيتى مورد احترام نزد علماى شيعه است.
شيخ حر عاملى‏‏

محدّث بزرگ و فقيه دانشمند، صاحب تأليفات ارزشمند و گران‏ بها، شيخ الاسلام و زعيم شيعه، محمّد بن حسن بن على بن محمّد بن حسين، معروف به شيخ حر عاملى، در شب جمعه 8 رجب سال 1033 ق در روستاى مشغره در منطقه جبل عامل لبنان، در خانواده‏ اى مذهبى، اهل علم و علاقه مند به خاندان رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله به دنيا آمد. وى از نوادگان حر بن يزيد رياحى (صحابی معروف سیّدالشّهداء علیه السّلام) است. پس از دوران كودكى و آموزش خط و تعليم قرآن شريف و مقدّمات، نزد پدر و عمو و جدّ مادرى خود و جمعى ديگر به كسب دانش پرداخت، آن گاه به قريه «جبع» كه در نزديكى «مشغره» است رهسپار شد و نزد علماى اين بلاد كسب علم كرد و بر اين منوال چهل سال در اين بلاد اقامت و به استفاده و افاده اشتغال داشت‏.

خاندان‏

خاندان شيخ، به خاندان آل حر معروفند كه خاندانى بزرگ و اصيل و ريشه‏ دار بوده‏ اند و فقها و دانشمندان بزرگى را پرورش داده ‏اند. پدر شيخ حر عاملى، شخصيتى فاضل، دانشمند، صالح، اديب، فقيه، ثقه، حافظ و آگاه به فنون عربى و مورد مراجعه عموم مردم بوده است. عموى وى شيخ محمّد بن على بن محمّد حر عاملى، صاحب كتاب الرحلة، حواشى و تعليقات و فوائد و ديوان شعر بزرگى است. پسر عمويش حسن بن محمّد بن على، دانشمندى فاضل و اديب بود و جدّش شيخ على بن محمّد حر عاملى، عالمى جليل القدر و عابدى خوش اخلاق و اهل فضل و شعر و ادب بوده است. جدّ پدرش شيخ محمّد بن حسين حُر عاملى نيز اهل علم و دانش و افضل عصر خود در شرعيّات بود، كما اين كه فرزندش شيخ محمّد بن محمّد، افضل عصر خود در عقليّات بود.

جایگاه علمى‏

شيخ حُر عاملى از برجسته ‏ترين علماى شيعه در قرن يازدهم هجرى به شمار مى‏ آيد. او داراى تأليفاتى ارزنده و شخصيتى مورد احترام نزد علماى شيعه است. او يكى از چهره‏ هاى بزرگى است كه مذهب شيعه را با روايات اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السّلام بيش از پيش غنى ساخت و آثارى را بعد از خود بر جاى نهاد كه سزاوار ستايش و تقدير است. وى شاعر و اديبى توانا بوده است، شاهد این مدّعا يكى ديوان شعر وى است كه مشتمل بر حدود بيست هزار بيت مى ‏باشد و ديگرى منظومه ‏هاى متعدّدى است كه در مورد مسائل گوناگون فقهى، تاريخى و ... سروده است. اشعار او بيشتر در مدح و ستايش پيامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و اهل بيت ایشان علیهم السّلام می باشد. از ويژگى ‏هاى شعر او طولانى بودن است. او قصيده ‏اى در مدح پيامبر و اهل بيت علیهم السّلام آن حضرت دارد كه بيش از صد بيت است و قصيده ‏اى در معجزات و فضايل پيامبر و اهل بيت آن حضرت صلوات الله علیهم اجمعین سروده كه شامل چهار صد بيت مى ‏باشد.

حکایتی از حاضرجوابى‏ شیخ

گويند در زمان اقامتش در اصفهان، روزى وارد مجلس شاه سليمان صفوى شد و بى ‏آنكه درخواست اذن نمايد بر كناره تختى كه شاه بر آن نشسته بود، نشست، در حالى كه بين شاه و او تنها يك بالش فاصله بود. شاه از اهل مجلس در باره وى پرسش نمود، گفتند: او دانشمندى بزرگ از دانشمندان تازى است كه وى را محمّد بن الحسن الحر العاملى مى ‏خوانند. شاه كه هرگز كسى را اين ‏گونه بى‏ پروا در برابر خويش نديده بود، به او رو كرد و گفت: تفاوت ميان حر و خر چقدر است؟ وى فوراً پاسخ داد يك متكا( بالش). شاه از بى ‏پروايى و حاضر جوابى او شگفت ‏زده شد.

سخنان بزرگان

-سيّد على خان مدنى، شارح صحيفه سجّاديه در باره ايشان مى ‏فرمايد: « شيخ محمّد بن حسن بن على بن محمّد حر شامى عاملى، شخصيتى برجسته و داراى مقام و منزلتى علمى است كه سخن، در معرفى او ناتوان است. فوايد ارزشمند نوشته ‏هايش تمام جهان را فرا گرفته و همچون ابر بارانى تمام سرزمين ‏ها را از قطرات حيات ‏بخش بارانش سيراب ساخته است. تأليفات او بر پيشانى روزگار همچون مرواريد مى ‏درخشد و كلماتش در ميان سطرها همچون گوهرهايى گران ‏بها و كنار هم چيده شده است».

-صاحب مقابس الأنوار در باره ايشان مى ‏فرمايد:« عالم، فاضل، اديب، فقيه، محدّث كامل، جمع آورنده روايات و احاديث، و مرتّب كننده آن اسرار نورانى، شيخ محمّد بن حسن حر عاملى مشغرى طوسى كه خداوند با فضل قدّوسى خود با ايشان رفتار نمايد ...».

-علّامه امينى در كتاب ارزشمند « الغدير» در باره ايشان مى‏ فرمايد: « او مرواريدى بر تاج زمان و نقطه‏ اى درخشان بر پيشانى فضيلت است. هر گاه در پى شناخت ايشان برآيى، ايشان را آگاه به هر فنّى خواهى يافت. جملات مدح و ستايش در معرفى او ناتوانند. گويا او تنديس علم و دانش و ادب و تجسّم فضل و كمال است. از آثار او، نگارش احاديث ائمه اهل بيت علیهم السّلام در اثبات امامت و نشر فضايل و جمع‏ آورى احكام و حكمت ‏ها و مدح و ستايش آنان است و تأليفات ارزشمندش ياد او را جاودان ساخته است».

-محدّث قمى در باره او مى ‏نويسد: « محمّد بن حسن بن على مشغرى، شيخ محدّثان و بافضيلت‏ ترين متبحّران، عالم، فقيه هوشيار، محدّث پارسا، ثقه جليل القدر و سرچشمه بزرگوارى ‏ها و فضيلت‏ ها و داراى تأليفات سودمندى است.»

سفرها

ایشان تا سن چهل سالگى در جبل عامل زندگى مى ‏كرد و در طول اين مدّت دو بار به سفر حج مشرّف شد. در سال 1073 ق، براى زيارت ائمه معصومين علیهم السّلام به عراق رفت و از آن‏ جا براى زيارت امام رضا علیه السّلام عازم مشهد مقدّس گشت و در آن‏ جا ساكن شد. سبب اين مهاجرت ذكر نشده ولى آنچه مسلم است دوران عمر شيخ مصادف با فروزنده ‏ترين اوقات حكومت سلسله صفوى در ايران است كه علاوه بر رسميت دادن به تشيّع در اين كشور، خود به حمايت و پرورش علماى مذهبى همّت مى‏ ورزيدند. از طرفى شيعيان‏ در نواحى سوريه و لبنان در زير فشار متعصّبان روزگار مى‏گذراندند، بويژه از آن رو كه به سبب رقابت بين سلسله صفوى و سلاطين عثمانى دامنه اين اختلافات مذهبى بالا گرفته بود. لذا بعيد نيست كه همين اختناق موجود در آن بلاد و آزاد گذاشتن و تشويق علما و قدردانى از علم در ايران باعث شده شيخ كه در عنفوان جوانى براى تبليغ و ترويج مذهب شورى در سر داشته است، براى هميشه اقامت در مشهد را بر وطن مألوف ترجيح داده باشد. شیخ حر عاملی در سال 1087 و 1088 نيز دو بار به زيارت حج و ائمه معصومين علیهم السّلام در عراق مشرّف شد و بعد از آن به اصفهان رفت و به ديدار علماى بزرگ اصفهان مانند علّامه مجلسى نايل آمد و در همان سفر، وى و مجلسى به يكديگر اجازه روايت دادند. بعد از آن به مشهد مقدّس بازگشت و تا آخر عمر در آن‏ جا ماند.

قاضی القضاتی و کرسیّ درس در مشهد مقدّس

هنگامى كه وى به مشهد بازگشت، از طرف شاه ايران منصوب به مقام « قاضى القضاتى» گرديد و بعد از مدّت كوتاهى از علماى بزرگ آن سامان گشت. او در مشهد مقدّس جلسه درس و بحث تشكيل داده و شاگردان و علماى فراوانى را تربيت نمود. مجلس درس او مملوّ از طلّاب مخلص و كوشا در طلب علوم آل البيت علیهم السّلام بود. وى در آن شهر مقدّس تأليفات ارزشمندى را نيز به نگارش درآورده است.

تأليفات‏

شيخ حُر عاملى داراى تأليفات ارزشمند و گران ‏بهايى است. وى عمر شريف خود را وقف خدمت به شريعت مقدّس اسلام و مذهب حقّ اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السّلام نمود و با وجود مشاغل فراوان مانند شيخ الاسلامى و اشتغال به درس و تربيت علما، تأليفات فراوانى نيز از خود به يادگار نهاده كه يكى از مهمّ ‏ترين و معروف‏ ترين آن ها كتاب ارزشمند « وسائل الشيعة» است كه از زمان نگارش تا اين زمان پيوسته مورد توجّه و عنايت فقهاى اهل بيت و مجتهدين شيعه قرار گرفته است. نام كامل اين كتاب، تفصيل وسائل الشيعة إلى تحصيل مسائل الشريعة است و شامل تمام احاديث احكام شرعى موجود در كتب اربعه و ساير كتب معتبر است و منابع آن به 180 كتاب مى ‏رسد. علاقه عجيب‏ شیخ حرّ عاملی، مهم ترين عامل پشتكار و توفيق و تحمّل زحمات طاقت ‏فرساى او در جمع كلمات و احاديث آنان بوده و گر نه تدوين كتابهائى مانند وسائل الشيعة و اثبات الهداة كار عادى و آسانى به نظر نمى ‏رسد، و اين اخلاص عجيب شيخ را نيز از اشعار و قصائدى كه در مدح ائمه اطهار علیهم السّلام سروده و حاكى از احساسات درونى است، مى‏توان درك كرد. برخى ديگر از تأليفات وى عبارتند از: 1- الجواهر السنيّة في الأحاديث القدسيّة، 2- الصحيفة الثانية من أدعية علي بن الحسين( ع)، 3- هداية الأمة إلى أحكام الأئمة( ع)، 4- من لا يحضره الإمام يا فهرست وسائل الشيعة، 5- الفوائد، الطوسية، 6- إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات در دو جلد، 7- أمل الآمل، 8- الإيقاظ من الهجعة بالبرهان على الرجعة، 9- رسالة في الرد على الصوفية، 10- تواتر القرآن، 11- بداية الهداية، 12- الفصول المهمة في أصول الأئمة ( ع)، 13- العربية العلوية و اللغة المروية، 14- ديوان شعر كه شامل بيست هزار بيت شعر است، 15- منظومة في المواريث‏ و ... .

وفات‏

برادر شيخ حر عاملى در كتاب « الدر المسلوك» درباره وفات ايشان مى ‏فرمايد: « در روز 21 رمضان سال 1104 ق، غروب خورشيد فضيلت و علم و دانش و ماه درخشان علم و عمل و عبادت، شيخ الاسلام و المسلمين، جانشين فقها و روات شيعه، سخن‏گوى هدايت امّت و حيات شريعت، راست‏گو در روايات و نقل معجزات وسائل الشيعة، امام خطيب و شاعر اديب، بنده حقيقى پروردگار بزرگ و بلند مرتبه، شيخ ابو جعفر محمّد بن حسن حر عاملى واقع شد. او سفر كرده به سوى رحمت خدايش در جوار هشتمين امام شيعيان على بن موسى الرضا علیه السّلام است. او برادر بزرگ من بود و من در مسجد زير گنبد در كنار منبر بر او نماز خواندم و او را در ايوان حجره ‏اى در صحن روضه در كنار مدرسه ميرزا جعفر دفن نموديم. او 72 سال سن داشت.»

پی نوشت ها

برگرفته از کتاب : آداب معاشرت از دیدگاه معصومان علیهم السّلام، الايقاظ من الهجعة بالبرهان على الرجعة، (مقدمه‏مترجم) و نرم افزار مجموعه آثار محدّث شیخ حر عاملی (شخصیت شناسی) مؤسّسه نور.

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت

مسلم زکی زاده

ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر: