کد مطلب: ۱۴۳۹
تعداد بازدید: ۶۴۹۴
تاریخ انتشار : ۲۵ تير ۱۳۹۶ - ۱۸:۴۱
درسنامه شماره ۳۱
انسان با تقوا همچون درختی است که برای خود و دیگران جز خیر و نیکی ثمر نمی دهد. همگان از برّ و نیکی او بهره مندند و از شرّ او در آسایش. در این راستا مولایمان علی علیه السّلام صفات دیگری را برای اهل تقوا بیان می کنند که به مطالعه و بررسی آن ها می پردازیم.

شرح خطبه همام

همسایگان از او در امان

«وَ لَا يُضَارُّ بِالْجَارِ». و به همسايه‏ ها زيان نمى ‏رساند.

در مکتب اسلام نسبت به همسایه بسیار سفارش شده به طوری که در قرآن کریم، خدای متعال احسان به همسایگان دور و نزدیک را برای مؤمنین لازم شمرده و فرموده است: «وَ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئاً وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً وَ بِذِي الْقُرْبى‏ وَ الْيَتامى‏ وَ الْمَساكِينِ وَ الْجارِ ذِي الْقُرْبى‏ وَ الْجارِ الْجُنُبِ وَ الصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ وَ ما مَلَكَتْ أَيْمانُكُمْ إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ مَنْ كانَ مُخْتالاً فَخُوراً». و خدا را بپرستيد! و هيچ چيز را همتاى او قرار ندهيد! و به پدر و مادر نيكى كنيد همچنين به خويشاوندان و يتيمان و مسكينان، و همسايه نزديك، و همسايه دور، و دوست و همنشين، و واماندگان در سفر، و بردگانى كه مالك آن ها هستيد، زيرا خداوند، كسى را كه متكبّر و فخر فروش است، (و از اداى حقوق ديگران سر باز مى ‏زند) دوست نمى ‏دارد.[1] 

مفسّرین در تفسیر این آیه شریفه می نویسند: «الْجارِ ذِي الْقُرْبى‏ وَ الْجارِ الْجُنُبِ»، شامل همسايه ‏ى فاميل و غير فاميل، هم عقيده و غير هم عقيده نيز مى ‏شود. به گفته‏ى روايات تا چهل خانه از هر طرف همسايه ‏اند يعنى در مناطق و شهرهای كوچك، همه همسايه ‏اند. مولا امیر المؤمنین علیه السّلام می فرمایند: «حَرِيمُ‏ الْمَسْجِدِ أَرْبَعُونَ‏ ذِرَاعاً وَ الْجِوَارِ أَرْبَعُونَ دَاراً مِنْ أَرْبَعَةِ جَوَانِبِهَا». حریم مسجد چهل ذراع _هر ذراع از سر انگشتان دست تا آرنج است-است و حریم همسایگان چهل خانه است از هر چهار طرفِ خانه.[2] نکته مهمّی که در این روایت بدان اشاره شده آن است که علی علیه السّلام حریم مسجد را تا چهل ذراع معرّفی نموده اند ولی حدود همسایگی را تا چهل خانه از هر چهار طرف اعلام می دارند و این نکته بر اهمیّت همسایه و رعایت حقوق همسایگان تا این وسعت دلالت می کند. جالب توجه اين كه قرآن در آيه فوق علاوه بر ذكر همسايگان نزديك، تصريح به حقّ همسايگان دور كرده است زيرا كلمه همسايه معمولاً مفهوم محدودى دارد، و تنها همسايگان نزديك را در بر مى گيرد لذا براى توجه دادن به وسعت مفهوم آن از نظر اسلام راهى جز اين نبوده كه نامى از همسايگان دور نيز صريحاً برده شود. همچنین ممكن است منظور از همسايگان دور، همسايگان غير مسلمان باشد، زيرا حقّ جوار (همسايگى) در اسلام منحصر به همسايگان مسلمان نيست و غير مسلمانان را نيز شامل مى ‏شود. (مگر آن هايى كه با مسلمانان سر جنگ داشته باشند).[3] در روایتی از رسول خدا صلّی الله علیه و آله می خوانیم: «مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ فَلْيُحْسِنْ إِلَى جَارِهِ». كسى كه ايمان به خدا و روز رستاخيز دارد بايد به همسايگان خود نيكى كند.[4]

بنا بر این اهل تقوا نه تنها آزار و زیانی برای همسایگان، هم محلّی ها و حتّی همشهریان خود (در غالب همسایگان دور و نزدیک، چه مسلمان، چه کافر) ندارند بلکه ایشان را از لطف و احسان خود محروم نمی سازند. رسول خدا صلّی الله علیه و آله و ائمّه طاهرین صلوات الله علیهم اجمعین در مورد همسایه بسیار سفارش نموده اند. امیر المؤمنین علی علیه السّلام در یکی از وصایای خود می فرمایند: «اللَّهَ اللَّهَ فِي جِيرَانِكُمْ فَإِنَّ النَّبِيَّ ص أَوْصَى بِهِمْ وَ مَا زَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص يُوصِي بِهِمْ حَتَّى ظَنَنَّا أَنَّهُ‏ سَيُوَرِّثُهُم‏». در برخورد با همسایگانتان خدا را در نظر بگیرید، خدا را در نظر بگیرید، همانا آن قدر پيامبر صلّی الله علیه و آله در باره آن ها سفارش كرد، كه ما فكر كرديم شايد دستور دهد همسايگان از يكديگر ارث ببرند (اين حديث در منابع معروف اهل تسنّن نيز آمده است).[5]

در روایات مختلف اهل بیت علیهم السّلام یکی از نشانه های ایمان به خدا و روز قیامت را آزار نرساندن به همسایه و اکرام او معرّفی نموده اند. پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله در این باره می فرمایند: «مَنْ كَانَ يُؤَمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ فَلَا يُؤْذِي جَارَهُ». هر کس ایمان به خدا و روز قیامت دارد پس نباید همسایه اش را اذیّت کند.‏[6] و در جای دیگر فرمودند: «مَنْ كَانَ يُؤَمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ‏ الْآخِرِ فَلْيُكْرِمْ جَارَهُ فَوْقَ مَا يُكْرِمُ بِهِ غَيْرَهُ». ‏ هر کس ایمان به خدا و روز قیامت دارد پس باید همسایه اش را بیش از اکرام کردنش نسبت به دیگران اکرام کند.[7] پس اگر مسلمان همسایگان خود را بیازارد، نشانه ی آن است که از جهت ایمان دچار نقص می باشد و به عبارت بهتر ایمان به قلب او رسوخ پیدا نکرده است، چنان چه در باره برخی از مسلمین قرآن کریم می فرماید: «قالَتِ الْأَعْرابُ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَ لكِنْ قُولُوا أَسْلَمْنا وَ لَمَّا يَدْخُلِ الْإِيمانُ فِي قُلُوبِكُمْ ...». اعراب باديه ‏نشين گفتند: ايمان آورده‏ ايم، بگو: شما ايمان نياورده‏ ايد، ولى بگوييد اسلام آورده‏ ايم، هنوز ايمان وارد قلب هایتان نشده است.[8] روزی برخی از اصحاب به رسول خدا صلّی الله علیه و آله عرضه داشتند که فلانی روزها را روزه می گیرد و شب ها را تا به صبح به عبادت بیدار می ماند و اهل صدقه است ولی همسایه ی خود را با زبانش اذیّت می کند، حضرت فرمودند: «لا خیرَ فیها هِیَ مِن اَهلِ النّارِ»، هیچ خیری در او نیست او از اهل آتش است، عرض کردند: فلان شخص (فقط) نماز های واجبش را می خواند و روزه های ماه رمضان را می گیرد امّا همسایه اش را نمی آزارد، پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمودند: «هِیَ مِن اَهلِ الجَنَّةِ»، او از اهل بهشت است.[9]

آری اسلام دینی است که برای نماز و روزه بدون رعایت حقّ النّاس مانند احترام به حقوق همسایه و تکریم او، ارزشی قائل نیست و به همین خاطر در روایت قبل ملاحظه می کنیم که رسول خدا صلّی الله علیه و آله با وجود آن که آن شخص مداومت بر روزه و قیام لیل و صدقات داشت، از «لای نفی جنس» استفاده کرده (لا خیرَ فیها) و فرمودند که هیچ خیری در او نیست و اهل آتش است. در واقع در تعالیم اسلام عزیز آن چه مهمّ است کیفیّت عمل است نه کمیّت آن، لذا عمل کمِ با کیفیّت نزد خدا ارزشمند تر از عمل زیادی است که کیفیّت ندارد و یکی از علائم کیفیّت عمل رعایت حقّ النّاس بالاخصّ همسایه است که خود نشانه ای بر ایمان صاحب آن می باشد.

در لسان روایات در باره کسی که همسایه آزاری می کند تعابیر سنگینی به کار برده شده است که برای درک بهتر قبح و زشتی این عمل و ضرورت ترک آن برای متّقین، برخی از آن ها را از باب نمونه متذکّر می شویم. رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: «مَن آذی جارَهُ حَرَّمَ اللهُ عَلَیهِ ریحَ الجَنَّةِ وَ مَأواهُ جَهَنَّمُ وَ بِئسَ المَصیرُ وَ مَن ضَیَّعَ حَقَّ جارِهِ فَلَیسَ مِنّا». هر کس همسایه اش را آزار دهد خداوند نیسم بهشت را بر او حرام می کند و جایگاهش جهنّم است و بد جایگاهی است و هر کس حقّ همسایه اش را ضایع کند از ما نیست.[10] مردی به رسول خدا صلوات الله علیه و آله شکایت کرد که همسایه اش او را اذیّت می کند، حضرت از او روی گرداندند، دوباره بازگشت (و همان شکایت را تکرار کرد) رسول خدا از او روی گرداندند، باز هم بازگشت، (این بار) رسول خدا صلّی الله علیه و آله به علی علیه السّلام و سلمان و مقداد فرمودند: بروید و با صدای بلند (به آن همسایه آزار) بگوئید: لعنت خدا و ملائکه بر کسی باد که همسایه اش را بیازارد.[11] در روایت عجیبی از پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله می خوانیم: «مَنْ‏ آذَى‏ جَارَهُ‏ فَقَدْ آذَانِي‏ وَ مَنْ حَارَبَهُ فَقَدْ حَارَبَنِي». هر کس همسایه اش را اذیّت کند قطعاً مرا آزرده و هر کس با همسایه اش بجنگد، به تحقیق که با من جنگیده است.‏[12] امام صادق علیه السّلام می فرمایند: «ملعونٌ ملعونٌ مَن آذی جارَهُ». ملعون است، ملعون است (از رحمت خدا به دور است) کسی که همسایه اش را آزار دهد.[13]

شاید تصوّر برخی این باشد که مراد از همسایه آزاری این است که با او گلاویز شده و در ایجاد مزاحمت های مختلف فرو گذار نکنند، حال آن که کم ترین نوع آزار و اذیّت نیز از مصادیق آزار همسایه است که روایات مذکور آن را ذمّ و نکوهش می کند، تا جائی که رسول خدا صلّی الله علیه و آله می فرمایند: «إذا ضَرَبتَ کَلبَ جارِکَ فَقَد آذَیتَهُ». هرگاه سگ همسایه ات را بزنی، او را آزرده ای.[14] وقتی دامنه ی اذیّت همسایه تا این اندازه دقیق است پس وای به حال کسانی که حرمت همسایه را رعایت ننموده و از آزار جسم و روح او فرو گذار نمی کنند و این در حالی است که رسول دو سرا محمّد مصطفی صلّی الله علیه و آله فرمودند: «حُرْمَةُ الْجَارِ عَلَى الْجَارِ كَحُرْمَةِ أُمِّهِ».‏ احترام و حرمت همسایه بر همسایه مانند احترام مادر او می باشد.[15]

حقّ همسایگی

در دین مبین اسلام همسایگان از جایگاه ویژه ای برخوردارند تا آن جا که در انتخاب مسکن، ابتدا سفارش شده از همسایه ها پُرس و جو شود و پس از آن در باره خود مسکن تحقیق کنند. امیر المؤمنین علیه السّلام می فرمایند: «سَلْ‏ عَنِ‏ الْجَارِ قَبْلَ الدَّارِ». پیش از آن که از خانه سؤال کنی در باره همسایه بپرس.[16] و دلیل آن این است که در اسلام همسایه از همسایه بیگانه نیست و همسایگان به صرف همسایه بودن به گردن هم حقوقی دارند که اگر آن ها را رعایت نکنند مورد خشم خدای متعال قرار می گیرند و اگر در این باره کوشا باشند به میزان اهمیّت و تلاشی که به کار می بندند نزد خداوند متعال مأجور خواهند بود. رسول خدا صلّی الله علیه و آله می فرمایند: «الْجِيرَانُ‏ ثَلَاثَةٌ فَمِنْهُمْ مَنْ لَهُ ثَلَاثَةُ حُقُوقٍ حَقُّ الْإِسْلَامِ وَ حَقُّ الْجِوَارِ وَ حَقُّ الْقَرَابَةِ وَ مِنْهُمْ مَنْ لَهُ حَقَّانِ حَقُّ الْإِسْلَامِ وَ حَقُّ الْجِوَارِ وَ مِنْهُمْ مَنْ لَهُ حَقٌّ وَاحِدٌ الْكَافِرُ لَهُ حَقُّ الْجِوَارِ». همسایه ها سه دسته هستند: 1-برخی از ایشان کسانی هستند که سه حقّ دارند: حقّ اسلام و حقّ همسایگی و حقّ فامیلی (همسایه ی مسلمانی که فامیل هم هست) 2-و بعضی دیگر دو حقّ دارند: حقّ اسلام و حقّ همسایگی (همسایه ی مسلمان) 3-و بعض دیگرشان یک حق دارند: کافر که تنها حقّ همسایگی دارد (همسایه ای که مسلمان نیست).[17]

بنا بر این حتّی کافری که همسایه ی مسلمانی شده، بر گردن آن مسلمان حقوقی دارد که باید رعایت شود. امّا به تصوّر بسیاری از ما حقوق همسایه آن است که تنها آزارش ندهیم و به او ضرری نرسانیم، ولی این حداقلّ حقوق همسایه است. خوب است برای اطّلاع از حقوق همسایگان که شامل مسلمان و غیر مسلمان می شود به دو روایت در این زمینه مراجعه کنیم. روایت اوّل از وجود نورانی رسول خدا صلّی الله علیه و آله: «أَ تَدْرُونَ مَا حَقُّ الْجَارِ قَالُوا لَا قَالَ إِنِ اسْتَغَاثَكَ أَغَثْتَهُ وَ إِنِ اسْتَقْرَضَكَ أَقْرَضْتَهُ وَ إِنِ افْتَقَرَ عُدْتَ عَلَيْهِ وَ إِنْ أَصَابَتْهُ مُصِيبَةٌ عَزَّيْتَهُ وَ إِنْ أَصَابَهُ خَيْرٌ هَنَّأْتَهُ وَ إِنْ مَرِضَ عُدْتَهُ وَ إِنْ مَاتَ تَبِعْتَ جَنَازَتَهُ وَ لَا تَسْتَطِيلُ عَلَيْهِ بِالْبِنَاءِ فَتَحْجُبَ الرِّيحَ عَنْهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ وَ إِذَا اشْتَرَيْتَ فَاكِهَةً فَأَهْدِ لَهُ فَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَأَدْخِلْهَا سِرّاً وَ لَا تُخْرِجْ بِهَا وُلْدَكَ تَغِيظُ بِهَا وُلْدَهُ‏ وَ لَا تُؤْذِهِ بِرِيحِ قِدْرِكَ إِلَّا أَنْ تَغْرِفَ لَه مِنها». آيا مى ‏دانيد حقّ همسايه چيست؟ گفتند: نه (نمی دانیم) فرمودند: (حقّ همسایه این است که) اگر از تو كمك بخواهد او را كمك كنى، و اگر از تو قرض بخواهد، به او قرض بدهى، و اگر نيازمند شد، نیازش را برطرف کنی، و اگر مصيبتى بر او وارد شد او را تسليت و تعزيت بگوئى، و اگر پيش آمد خيرى برايش پيش آمد، به او تبریک و تهنیت گوئی، و اگر بيمار شد عيادتش كنى، و اگر بميرد در تشييع جنازه ‏اش شرکت كنى، و ساختمان خود را بالاتر از ساختمان او قرار ندهى تا مانع جریان هوای منزل او شود، مگر به اجازه ی او، و اگر ميوه ‏اى خريدى، پس (مقدارى از آن ميوه را) به او هديه كن و اگر این کار را نکردی آن را پنهانی به خانه ببر (تا چشمش به آن نخورد). فرزندت را با آن ميوه بيرون نفرست تا فرزند همسايه ‏ات را به خشم بياورى و او را با بوى غذاى خود اذيت نكن مگر آن كه از آن غذا به او بخورانى.‏[18]

و امّا روایت دوّم از زینت عبادت کنندگان حضرت سجّاد علیه السّلام: «وَ أَمَّا حَقُ‏ جَارِكَ‏ فَحِفْظُهُ‏ غَائِباً وَ إِكْرَامُهُ شَاهِداً وَ نُصْرَتُهُ إِذْ كَانَ مَظْلُوماً وَ لَا تَتَبَّعْ لَهُ عَوْرَةً فَإِنْ عَلِمْتَ عَلَيْهِ سُوءاً سَتَرْتَهُ عَلَيْهِ وَ إِنْ عَلِمْتَ أَنَّهُ يَقْبَلُ نَصِيحَتَكَ نَصَحْتَهُ فِيمَا بَيْنَكَ وَ بَيْنَهُ وَ لَا تُسْلِمْهُ عِنْدَ شَدِيدَةٍ وَ تُقِيلُ عَثْرَتَهُ وَ تَغْفِرُ ذَنْبَهُ وَ تُعَاشِرُهُ مُعَاشَرَةً كَرِيمَةً وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ». و امّا حقّ همسایه ات این است که در غیاب او آبرویش را حفظ کنی و در حضورش او را احترام نهی. اگر به او ستمی شد یاریش رسانی، دنبال عیب هایش نباشی، اگر بدی از او دیدی بپوشانی، اگر بدانی که پند و اندرز تو را می پذیرد او را در نهان نصیحت کنی، در سختی ها رهایش نکنی، از لغزشش درگذری، خطایش را ببخشی و با او بزرگوارانه معاشرت کنی و هیچ نیروئی نیست مگر از جانب خدا.‏[19]

باید توجّه داشت که حتّی کافری که در همسایگی مسلمانی زندگی می کند از تمامی این حقوق بهره مند است چه برسد به همسایه ی مسلمان و بالاتر از آن همسایه مسلمانی که از بستگان انسان باشد. متأسّفانه امروزه بر اثر تأثیری که از جوامع غربی گرفته ایم، شاهد آنیم که همسایه از حال همسایه ی خود خبر ندارد. گاهی اصلاً همدیگر را نمی بینند و پس از مدّتی از آن خانه به جای دیگر کوچ می کنند. این ها آموزه ها و تأثیرات منفی فرهنگ غرب و شیطانی است که بر اثر غفلت و کوتاهی ما وارد جامعه مسلمین شده است و این در حالی است که دین مبین اسلام و فرهنگ قرآن و عترت به شدّت به همسایه و رعایت حقوق آن بهاء داده و سفارش می کنند. امام مجتبی علیه السّلام در حالات مادر بزرگوارشان حضرت صدّیقه کبری فاطمه سلام الله علیها می فرمایند: «شب جمعه ای مادرم فاطمه علیها السّلام را دیدم که در محراب عبادت خود ایستاده و پیوسته در حال رکوع و سجود است تا این که سپیدی صبح روشن گردید و من شنیدم که برای مؤمنین و مؤمنات دعا می کرد و نام ایشان را می برد، بسیار برایشان دعا کرد امّا برای خودش هیچ دعائی ننمود. من به ایشان گفتم: ای مادرم! چرا برای خودت همانند دیگران دعا نمی کنی؟ ایشان فرمود: ای پسرکم! اوّل همسایه بعد از آن خانه.[20]

نه تنها آزار همسایه نشانه ی بی ایمانی است بلکه بی اعتنائی به همسایه هم آن قدر انسان را از چشم پروردگار و اولیاء خدا ساقط می کند که انسان را از دایره ایمان خارج می سازد. پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمودند: «مَا آمَنَ بِي مَنْ بَاتَ شَبْعَانَ وَ جَارُهُ‏ طَاوِياً مَا آمَنَ بِي مَنْ بَاتَ كَاسِياً وَ جَارُهُ عَارِياً». به من ایمان نیاورده هر کس که شب سیر بخوابد در حالی که همسایه اش گرسنه باشد، به من ایمان نیاورده هر کس پوشیده بخوابد در حالی که همسایه اش عریان باشد.[21]

ثمرات نیکو همسایه داری کردن

در روایات اهل بیت علیهم السّلام برای نیکو همسایه داری کردن ثمراتی بیان گردیده که از باب حسن ختام در این قسمت به مواردی از آن تنها اشاره می کنیم:

1-برکت در رزق. امام صادق علیه السّلام می فرمایند: «حُسْنُ‏ الْجِوَارِ يَزِيدُ فِي الرِّزْقِ».‏ نیکو همسایه داری کردن رزق را زیاد می کند.[22]

2و3-آبادانی و طول عمر. امام صادق علیه السّلام می فرمایند: «حُسْنُ‏ الْجِوَارِ يَعْمُرُ الدِّيَارَ وَ يَزِيدُ فِي الْأَعْمَارِ». نیکو همسایه داری کردن سرزمین ها را آباد نموده و عمرها را زیاد می کند.[23]

4-زیاد شدن همسایگان. امیر المؤمنین علیه السّلام فرمودند: «مَنْ حَسُنَ جِوَارُهُ كَثُرَ جِيرَانُهُ‏». هر کس نیکو همسایه داری کند همسایگانش زیاد شوند.[24]

5-زیاد شدن یاوران. علی علیه السّلام می فرمایند: «مَنْ أَحْسَنَ إِلَى جِوَارِهِ كَثُرَ خَدَمُهُ»‏. هر کس به همسایگان خود نیکی کند، خدمت کار و یاور او زیاد می شود.[25]

به احسان کوش با همسایه و خویش/ ز آزار دل آنان بیندیش

پی‌نوشت‌ها

[1] سوره نساء/ آیه 36 (ترجمه مکارم).

[2] الخصال ج ‏2 ص 544.

[3] تفسير نور ج ‏2 ص 288/ تفسیر نمونه ج 3 ص 381.

[4] تفسیر نمونه ج 3 ص381 (به نقل از المنار ج 5 ص 92 ط بيروت).

[5] الكافي (ط - الإسلامية) ج ‏7 ص 51/ و از منابع اهل سنّت: البداية والنهاية (لابن كثير-ط الفكر) ج 7 ص 327/ مقاتل الطالبيين (أبو الفرج الأصبهاني) ج 1 ص 52.

[6] مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل ج ‏8 ص 422.

[7] همان ص 426.

[8] سوره حجرات/ آیه 14.

[9] مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل ج ‏8 ص 423.

[10] مشکاة الانوار فی غرر الأخبار ص 374.

[11] مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل ج ‏8 ص 423.

[12] همان ص 424.

[13] همان ص 422.

[14] همان ص 423.

[15] همان ص 422.

[16] تصنيف غرر الحكم و درر الكلم ص 437.

[17] روضة الواعظين و بصيرة المتعظين (ط - القديمة) ج ‏2 ص 389.

[18] مسكن الفؤاد عند فقد الأحبة و الأولاد ص 114.

[19] من لا يحضره الفقيه ج ‏2 ص 623.

[20] علل الشرائع ج ‏1 ص 182.

[21] عوالي اللئالي العزيزية في الأحاديث الدينية ج ‏1 ص 269.

[22] الزهد ص 43.

[23] الكافي (ط - الإسلامية) ج ‏2 ص 667.

[24] تصنيف غرر الحكم و درر الكلم ص 437.

[25] عيون الحكم و المواعظ (لليثي) ص 430.

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت

مسلم زکی زاده

ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر: