چرا حضرت علی(ع) را ابوتراب نامیده‌اند؟

ابوتراب به معنی«پدر خاک»‌یا «پدر زمین» است. شاید ابوتراب یکی از بهترین کنایه‌ها باشد که بر تواضع و فروتنی حضرت علی(ع) دلالت دارد. اولین کسی که این لقب را به امیر مؤمنان داد،‌ پیامبر اکرم(ص) بودند.

احمد بن حنبل، رئیس فرقه حنبلی در مسند خود به نقل از عمار یاسر چنین آورده: من و علي، باهم در غزوه ذات العُشيره بوديم. زمانی که پيامبر به آنجا رسيد در آنجا قصد اقامت کرد... به خدا قسم، جز پیامبر کسی به ما توجهی نكرد ایشان ما را با پای خود بيدار كرد و ما خاک را از لباس خود پاک می‌کردیم، ایشان با ملاطفت به علی فرمودند: ای ابوتراب چه شده؟ (چون قدری خاک بر سر و روی علی بود).

سپس فرمودند: آيا مي‌خواهي شقي‌ترين مردم را به شما معرفي كنم؟ ... علامه مجلسی معتقد است که این نخستین باری بود که پیامبر(ص) ‌علی(ع) را به این لقب خواندند.

همچنین در صحیح بخاری نیز که مهم‌ترین منبع حدیثی اهل سنت است آمده: شخصي نزد سهل بن سعد گفت: والی مدينه علي را به بدی یاد می‌کند. پرسید: چه مي‌گويد؟ گفت: او را ابوتراب می‌نامد. سهل خنديد و گفت: قسم به خدا که این نام را پیامبر بر او برگزید و علی از هیچ لقبی تا این حد خشنود نبود...

آن شخص پرسید: يا ابا العباس چطور علی به این لقب نامیده شد؟ سهل گفت: روزي علي‌ به مسجد رفته و در آنجا خوابيد، پيامبر‌ از فاطمه‌ سؤال كرد، پسر عمويت كجاست؟ فرمود: در مسجد. پيامبر‌ به مسجد رفت و مشاهده کرد عباي علي‌ از رویش افتاده و پشتش خاكي شده، ایشان خاك‌ها را از پشت علی پاك ‌كرد و دو بار فرمود: بنشين يا ابوتراب.

در روایتی از ابن عباس، ابوتراب به معنی صاحب زمین آمده است. مرحوم شیخ صدوق در معانی الأخبار از عبایۀ بن ربعی نقل می‌کند: به عبد اللّه بن عبّاس گفتم: چرا پيغمبر خدا(ص) علىّ را به ابوتراب لقب داد؟ گفت: زيرا او مالك و صاحب زمين مى‏باشد و بعد از پيغمبر(ص) حجّت خدا بر اهل زمين بوده و حیات و آرامش زمين از بركت وجود او می‌باشد.

از رسول خدا(ص) شنيدم كه فرمودند: روز قيامت چون كافر آنچه از پاداش‌هایی را که خداوند براى شيعه على(ع) فراهم کرده می‌بیند، می‌گوید: ای‌کاش من خاک بودم یعنی از شیعیان علی(ع) بودم و اين است كه خداوند می‌فرماید: وَ يَقُولُ الْكافِرُ يا لَيْتَنِي كُنْتُ تُراباً (كافر در آن روز مى‏گويد: ای‌کاش خاك بودم).

در روایتی سعید سمان از امام صادق(ع) در تفسیر همین آیه می‌آورد که ایشان فرمودند:...و کافر می‌گوید ای‌کاش خاک بودم یعنی ای‌کاش علوى بودم و ابوتراب را دوست می‌داشتم.

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت

صادق تهرانی