1 - آیا عقیده به ظهور مصلح جهانی مخصوص شیعیان است؟
آیا عقیده به ظهور حضرت مهدی(ع) در آخرالزمان مخصوص مذهب شیعه است یا ادیان دیگر نیز به آن معتقدند؟
پاسخ: این عقیده حتّی در کتاب زرتشتیان، هندویان و تورات و انجیل و در میان مصریها و چینیها و حتی در میان غربیها وجود دارد و در منابع اهل تسنّن، روایات متواتر و بسیار زیاد آمده است، به عنوان نمونه به کتابهای:
1 - نور الابصار، صفحه 157.
2 - التاج الجامع الأصول (تألیف شیخ منصور علی ناسف).
3 - الصواعق المحرقه.
4 - منتخب الأثر (تألیف آیتالله صافی).
5 - اثبات الهداة، جلد 7، از صفحه 179 به بعد.
6 - المجالس السنیّه (نوشته سید محسن جبل عاملی)، جلد 5 صفحه 713 - 743 مراجعه فرمایید.
2 - فایده غیبت طولانی چیست؟
غیبت طولانی امام(ع) و عدم دسترسی ما به او چه سودی دارد؟[1]
پاسخ: امام قائم (عج) به خاطر عدم پذیرش جامعه، از نظرها پنهان است، او همچون امامان معصوم دیگر(ع) اگر آشکار بود، مردم همان کاری که با آن امامان کردند، با او میکردند، امّا او غائب است تا مردم آمادگی پذیرش او را در طول زمان و با برنامهریزیهای درازمدت و تکامل معنوی و مادّی پیدا کنند.
غیبت او چنانچه در روایات آمده، همچون پنهان شدن خورشید پشت ابرها است، گرچه ابرها از تابش مستقیم خورشید ممانعت میکنند، ولی هرگز نمیتوانند تابش خورشید را به کلی محو سازند.
غیبت امام قائم(عج) دهها فایده دارد که در اینجا به طور اختصار به چند فایده آن اشاره میکنیم:
1 - غیبت او به پیروانش امید میبخشد و آنها را دلگرم میکند.
که دارای چنین رهبری هستند، با توجّه به اینکه امید، آن هم امیدی این چنین، سازنده است.
2 - غیبت آن حضرت پیروانش را قدم به قدم آماده میسازد تا آن حضرت را از عزلت بیرون آورند.
3 - آن حضرت در عین اینکه غائب است گاه در مسائل مهم با فقها و بزرگان اسلام تماس میگیرد و آنها را راهنمایی میکند. (چنان که شواهد آن بسیار است و بعضی از آنها در این کتاب آمده است).
4 - گفتگو درباره قیام مهدی(ع) و تشکیل کنگرهها و کنفرانسها و تنظیم نوشتهها و مقالات در طول زمان با فرصت کافی موجب پرورش نفوس و آمادگی در اندیشه انقلاب جهانی بودن و هدفداری و... میشود و در نتیجه آمادگیهای فرهنگی، صنعتی، اقتصادی و بالاخره نظامی در همهجا پیدا میشود و به این ترتیب زمینهسازی ظهور آن حضرت مهیّا میگردد.
5 - شناخت موانع یک انقلاب جهانی در تمام ابعاد و براندازی آن موانع، نیاز به طول زمان و کمک فکری بسیار در سطح جهان دارد، این نیز یکی از فواید غیبت امام قائم(عج) میباشد.
6 - از طرفی طول غیبت و دوری از مردم از رهبر مصلح و عادل، موجب فساد در تمام زمینهها شده و همین فساد موجب خستگی و ناراحتی و نارضایتی مردم میشود و در دل این فساد، جرقّههای انقلاب بروز میکند و مردم، تشنه مصلح واقعی و عدالت میشوند، چرا که تا همه رنج ظلم و فساد را نبرند، آماده درک لذّت عدالت و اصلاح نخواهند شد، چنان که در روایات مربوط به حضرت مهدی(ع) بسیار آمده که:
«یَمْلَأُ الأَرْضَ عَدْلاً وَ قِسْطاً وَ نُوراً کَما مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً وَ شَرّاً »؛
آن حضرت(ع) زمین را پر از قسط و عدل و نور خواهد کرد، همانگونه که پر از ظلم و جور و بدی شده باشد.[2]
انقلاب واقعی، انقلابی است که طبیعی، خودجوش و از متن تودهها برخیزد و همگان به خوبی آن را درک کنند. البتّه این سخن به این معنی نیست که ما تن به ظلم و فساد دهیم و مبارزه با ظلم و فساد نکنیم که شرع و عقل چنین اجازهای به ما داده، بلکه این سخن خبر از آینده میدهد و حاکی است که مردم بر اثر دوری از یک مصلح عادل و آگاه چگونه در لجن فساد فرو میروند، در این صورت باید برای یافتن آن مصلح بپا خاست و خود گرفتاری مردم، آنها را برای یافتن راهحل برمیانگیزد.
آری باید مدتها بگذرد تا مردم تکامل یابند و حقایق برایشان کشف گردد و با تجربیات تلخ خود روی حکومتهای باطل از آنها روگردان شوند و تشنه وجود امام قائم(عج) گردند.
در قرآن کریم میخوانیم:
«سَنُرِیهِمْ آیاتِنا فِی الآفاقِ وَ فِی أَنْفُسِهِمْ حَتّی یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الحَقُّ» ؛
به زودی آیات خود را از هر سوی جهان و در وجود خود مردم نشان میدهیم تا برای آنها آشکار گردد که او حق است.[3]
در مورد اینکه ضمیر «او» در «إِنَّهُ» به کجا بازگشت میکند، امام صادق(ع) در ضمن روایتی فرمود:
منظور خروج قائم(عج) است که او حق است و حقّانیّتش آشکار میگردد.[4]
3 - لقب قائم و مهدی چرا؟
چرا امام زمان(ع) با کلمه «قائم» و «مهدی» خوانده میشود و چرا بعضی با شنیدن لقب «قائم» برمیخیزند و میایستند؟
پاسخ: در بسیاری از روایات، آن حضرت با لقب قائم[5] و مهدی، یاد شده و در مورد قائم، بسیار میشد که ائمّه(ع) بر اثر ظلم و فساد حاکمان غاصب، به یاد امام زمان(ع) میافتادند و میفرمودند:
قائم ما(ع) انتقام ما را خواهد گرفت.
قائم یعنی قیامکننده، نظر به اینکه قیام و نهضت حضرت مهدی(عج) جهانی است و در تمام تاریخ بشر چنین قیام و حکومتی نبوده، آن حضرت با این عنوان خوانده میشود.
امّا اینکه پیروان آن حضرت با شنیدن این لفظ و یا با تلفّظ به این کلمه برمیخیزند و میایستند، این کار یک نوع عمل مستحبی است و احترام و اظهار پیوند و انتظار آن حضرت است و ضمناً مردم را به یاد نهضت و قیام حضرت مهدی(ع) میاندازد و برای آنها تلقین عملی میشود که باید برخاست، نهضت کرد، امیدوار بود و به زمینهسازی برای ظهور و قیام جهانی رهبری معصوم و قاطع که امید پیامبران و امامان و همه مستضعفان جهان و قلب تپنده هستی است، پرداخت.
این کار حتّی در زمان امام صادق(ع) در میان شیعیان معمول بوده حتی نقل شده در خراسان در حضور امام رضا(ع) کلمه «قائم» ذکر شد، امام رضا(ع) برخاست و دستش را بر سر نهاد و فرمود:
اَللَّهُمَ عَجِّلْ فَرَجَهُ وَسَهِّلْ مَخْرَجَهُ؛
خداوندا بر فرجش شتاب کن و راه ظهور و نهضتش را آسان گردان.[6]
امّا در مورد واژه مهدی، از اینروست که امام زمان(ع) هدایتشده و هدایتکننده است. امام صادق(ع) در ضمن حدیثی فرمود:
إِنَّما سُمِّیَ القآئِمُ مَهْدِیّاً لِأَنَّهُ یَهْدِی إِلی أَمْرٍ مَضْلُولٍ عَنْهُ وَسُمِّیَ القآئِمُ لِقِیامِهِ بِالحَقِّ؛
آن حضرت را مهدی گویند، زیرا او مردم را به امری که گمکردهاند هدایت میکند و قائم گویند چون به حق قیام کند.[7]
از امام باقر(ع) سؤال شد: چرا قائم را «قائم» خواندند؟ فرمود:
«زیرا یاد او فراموش میشود و بسیاری از معتقدان به امامت آن حضرت، راه ناصحیح میروند.»
از آن حضرت(ع) سؤال شد: چرا او را «منتظَر» گویند؟ فرمود:
زیرا برای او غیبتی طولانی است که روزهایش بسیار است، افراد مخلص و پاک در انتظارش به سر میبرند، ولی افراد شکّاک و مُردّد او را انکار میکنند، منکران نامش را به مسخره میگیرند و تعیینکنندگان وقت ظهور بسیارند، عجله کنندگان در او به هلاکت میرسند و مسلمانان به او نجات مییابند.[8]
پینوشتها:
[1] در پاسخ این سؤال عالم بزرگوار شیعه سید مرتضی(ره) گوید: «وقتی که از راه عقل و نقل صحّت امامت امام قائم(ع) ثابت شد، اگر فلسفه غیبت را ندانیم، چه مانعی دارد. چنانچه فلسفه بسیاری از احکام برما پوشیده است». تخلیص از کشف الغمّه، ج 3 ص 462.
[2] بحار الانوار، ج 52، ص 351.
[3] سوره فصلت، آیه 53.
[4] بحار الانوار، ج 51، ص 62 - منظور از این تفسیر این است که یکی از مصادیق روشن حق که پس از طول زمان آشکار خواهد شد، وجود قائم(ع) است.
[5] ناگفته نماند که امام صادق (ع) فرمود: همه ما امامان قائم هستیم، ولی آن قائم (امام دوازدهم(ع)) صاحب شمشیر (قدرت و حکومت) است و برنامه ای غیر از برنامه ما دارد. - اثبات الهداة، ج 7، ص 127.
[6] بحار الانوار، ج 51، ص 30.
[7] اثبات الهداة، ج 7، ص 110 - و نیز در همین کتاب ص 169 وجه تسمیه دیگری در مورد واژه مهدی از امام باقر (ع) نقل شده است (توضیح اینکه: مردم در آن زمان، اسلام راستین را گم کرده اند حضرت مهدی (ع) آنها را به دین اسلام ناب هدایت میکند) - توضیح المقاصد ص 512.
[8] بحار الانوار، ج 51، ص 30.
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
محمّد محمّدی اشتهاردی