پرسش: چرا اهلبیت(ع) سه روز همه افطار خود را به فقیر و اسیر و یتیم دادند؟
پاسخ: از ظاهر سوال چنین برمیآید که اصل قضیه سه روز روزه گرفتن اهلبیت(ع) و بخشیدن افطار به فقیر و یتیم و اسیر روشن است، پسنیازی به ذکر دوباره آن نیست. آنچه برای پرسشگر مهم بوده آن است که چرا ایشان تمام افطار خود را در راه خداوند بخشیدند؟
در روایتی که زمخشری در کشاف از ابن عباس در تفسیر «يُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَ يَخافُونَ يَوْماً كانَ شَرُّهُ مُسْتَطِيراً، وَ يُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى حُبِّهِ مِسْكِيناً وَ يَتِيماً وَ أَسِيراً»[1] آورده در قسمتی میگوید:« ... ما معهم شيء، فاستقرض عليّ من شمعون الخيبريّ اليهوديّ ثلاثة أصوع من شعير، فطحنت فاطمة صاعاً، و اختبزت خمسة أقراص على عددهم، فوضعوها بين أيديهم ليفطروا، فوقف عليهم سائل فقال: السلام عليكم أهل بيت محمد، مسكين من مساكين المسلمين أطعموني، أطعمكم اللَّه من موائد الجنّة. فآثروه و باتوا لم يذوقوا إلّا الماء و أصبحوا صيّاماً....»[2](... نزد ایشان چیزی نبود على علیهالسلام از شمعون خيبرى يهودى سه صاع (كاسه) جو، قرض گرفت، فاطمه سلامالله علیها يك صاع آن را آسيا كرد و به تعداد (روزهداران) پنج قرصِ نان طبخ نموده، هنگام افطار در مقابل آنان نهاد تا افطار كنند، ناگاه سائلى بر در خانه ايستاده، گفت: «درود بر شما اى خاندان محمّد صلی الله علیه و آله، بينوایى از بينوايان مسلمينم، مرا اطعام كنيد خداوند شما را از غذاهاى بهشتى اطعام كند».
در اين موقع همه، نانهای خود را به او دادند و چيزى جز آب نچشيده، شب را روزهدار صبح كردند...) تعبیر ابن عباس آن است که ایشان ایثار کردند(آثروه) چرا که چون هیچ در خانه نداشتند و آنچه برای افطار مهیا کرده بودند تمام خوراکی ایشان بود و آن را در راه خداوند ایثار کردند.
ایثار در لغت «مقدم داشتن دیگری بر خود»[3] است و این با انفاق و بخشش فرق دارد. انفاق در اصطلاح بیرون کردن مال از ملک خود و نهادن آن در ملک دیگری یا از طریق صدقه یا از بخشش اموال خود در راه جهاد و دین و هر آنچه خدا بدان فرمان داده است، میباشد.[4] خداوند در سوره حشر میفرماید: «وَ يُؤْثِرُونَ عَلىَ أَنفُسِهِمْ وَ لَوْ كاَنَ بهِمْ خَصَاصَة»[5] (و آنها را بر خود مقدّم میدارند هرچند که خودشان به بسیار نيازمند باشند.)
ممکن است کسی بگوید چگونه امیرالمؤمنین علیه السلام در سه شب متوالی به يتيمان و اسيران و فقيران طعام دادند در حالي كه خود و خانواده ایشان در وضعيت بسيار نامناسبی بودند و از گرسنگی رنج میکشیدند، آيا واقعاً دين به ما اجازه میدهد در حالی كه همه اعضای خانواده ما در گرسنگی شديد به سر میبرند غذای خود را به دیگران بدهیم؟
در جواب باید گفت این عمل مورد رضایت هر یک از اعضای این خانواده بزرگوار بوده و هر کدام سهم خود را به یتیم و فقیر و اسیر دادهاند. همانطور که گفته شد ابن عباس فعل ایثار را برای این خانواده بهصورت جمع آورده است؛ یعنی هر یک از ایشان از سهم خود گذشت و به مسکین و یتیم و اسیر بخشید.
پینوشتها:
[1] سوره انسان، آیه 7 و 8
[2] کشاف، ج 4، ص 169
[3] صحاح اللغه، ج 2، ص 575
[4] مجمع البیان، ج 2، ص 515
[5] سوره حشر، آیه 9
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
صادق تهرانی