استخاره به قرآن و تسبیح

سؤال:
بعضی می‌پرسند که: اصولاً استخاره یعنی چه؟ و چگونه ممکن است که انسان سرنوشت و مقدّرات خود را با استخاره تعیین کند؟ شمردن دانه‌های تسبیح و باز کردن قرآن چگونه می‌توانند، راه راست و کج را نشان دهند؟!
 
پاسخ:
استخاره، واژه عربی است، یعنی طلب خیر از خدا نمودن، به عبارت روشن‌تر چون ما معتقدیم که خداوند بر همه‌ چیز قادر است؛ و همه مقدّرات عالم، در دست قدرت او است و اراده او طوری است که اگر «نازی کند در هم فرو ریزند قالب‌ها» او می‌تواند که بندگان را به خوبی‌ها برساند.
و اصولاً صرف ‌نظر از قرآن و تسبیح، خود این حالت مطالبه خیر از خدای قادر، یک حالت معنوی است که مؤمن واقعی باید در هر حال چنین حالتی داشته باشد زیرا همان‌گونه که قرآن می‌فرماید:
«یَا أَیُّهَا النَّاسُ أَنتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلَى اللَّهِ»[1] همه انسان‌ها در هر وضعی که باشند نیاز به خدا دارند و هیچ‌گاه این نیاز در تمام امور از بشر رفع نمی‌شود، روی این اساس، استخاره یعنی اظهار نیاز به خدا و از او استمداد و تقاضای خیر کردن؛ چنانکه ما هر روز در نماز از خدا مطالبه هدایت راه راست می‌کنیم و از پیشگاه او کمک می‌جوییم[2] چنین حالتی بسیار خوب است.
ولی این را می‌پذیریم که این حالت نیک معنوی و این سمبل خداپرستی، قیافه دیگری پیدا کرده و از مسیر درست خارج شده است، مثلاً گاهی شده که بعضی از عوام برای انجام کار نامشروعی استخاره می‌کنند و یا برای کاری که برخلاف عقل و فکر است و برخلاف نظر بزرگان است، استخاره می‌کنند، این افراد، در واقع معنی استخاره را نفهمیده‌اند که استخاره به قرآن و تسبیح پس از مراحلی است؛ هرگاه از نیروی عقل و اندیشه نتوان راه درست را تشخیص داده و سپس در مشورت با افراد با تجربه و مطلع، نتوان نتیجه گرفت و انسان در بن‌بست پیچیدگی و تحیّر و تردید فرو ماند و در ورطه بلاتکلیفی قرار گرفت.

در اینجا به قرآن خدا پناهنده می‌شود و یا به ‌وسیله تسبیح از تردید و شک و دودلی ناراحت ‌کننده بیرون می‌آید و به یک ‌طرف تصميم می‌گیرد.
ما نمی‌گوییم که با باز کردن قرآن و شمردن تسبیح؛ مقدّرات ما تعیین می‌شود، بلکه می‌گوییم توجه به خدا او واگذار کردن امور به خالق مدبّر جهان، با خلوص نیّت در حال استخاره مسلّماً مؤثر خواهد بود که خداوند راه خیر و صلاح را نشان دهد. حضرت امام صادق(ع)فرمود:
خداوند می‌فرماید: «از بدبختی بنده من است که در کارها از من تقاضای خیر نکند.»[3] لابد طلب خیر کردن از خدا مؤثر است که به فرموده امام صادق(ع)خدا چنین می‌فرماید:
این رسم با کیفیت دیگری به نام قرعه همیشه در میان بشر بوده است، وقتی‌ که بشر از هر طرف راه را بسته می‌دید از راه قرعه، از تردید و نزاع و کشمکش بیرون می‌آید، اسلام نیز در بعضی از موارد این رسم عقلایی را امضاء کرد، قرعه اگر هیچ فایده‌ای نداشته باشد؛ دست ‌کم این فایده را دارد که انسان را از تردید و بلاتکلیفی نجات می‌دهد.
از طرفی در حال تردید ناچار باید با انجام و یا ترک کار مورد نظر خود را اختیار کند و چه ‌بهتر است که با توجه قلبی به خدا و مطالبه مصلحت از ناحیه پروردگار، انجام یا ترک را اختیار کند، خداوند؛ رحمن و رحیم است، به این توجه قلبی بی‌اعتنا نیست، چنانکه ائمه اطهار(ع) در ضمن گفتاری فرمودند:
مَا اِسْتَخَارَ اَللَّهَ عَبْدٌ مُؤْمِنٌ إِلَّا خَارَ الله لَهُ ؛
هیچ بنده مؤمنی از خداوند طلب خیر نکرد، مگر اینکه خداوند، خیر را برای او فراهم ساخت.[4]
ضمناً ناگفته نماند که طريق استخاره کردن به قرآن و تسبیح را چندین گونه، از پیشوایان مذهبی نقل کرده‌اند، در اینجا یکی از راه‌های ساده آن را در استخاره با قرآن و تسبیح خاطرنشان می‌کنیم:
 
چگونگی استخاره
در استخاره به قرآن، قرآن را به دست می‌گیریم، سه بار سوره توحید (قل هوالله) را می‌خوانیم سپس سه بار صلوات بر محمد و آلش می‌فرستیم، آنگاه می‌گوییم:
اَللَّهُمَّ إِنِّي تَفَأَّلْتُ بِكِتَابِكَ وَ تَوَكَّلْتُ عَلَيْكَ فَأَرِنِي مِنْ كِتَابِكَ مَا هُوَ مَكْتُومٌ مِنْ سِرِّكَ اَلْمَكْنُونُ مِن غَيْبِكَ.[5]
سپس قرآن را باز کرده، آیه‌ای را که سر صفحه هست می‌خوانیم با توجه به اینکه اگر قسمتی از آیه پشت صفحه باشد ازآنجا که اول آیه است می‌خوانیم هرگاه آیه عذاب بود، بد است و هرگاه آیه رحمت بود خوب است، ولی تشخیص این کار مربوط به علما و اهل تفسیر است، چه آنکه گاهی آیه‌ای می‌آید که هر کس قادر به تشخیص مفهوم آن نیست.
در استخاره به تسبيح؛ سه بار صلوات می‌فرستیم، سپس چند دانه تسبیح را بی‌آنکه بدانیم چند عدد است می‌گیریم، دو عدد، دو عدد رد می‌کنیم، هرگاه باقی‌مانده جفت بود، بداست و اگر طاق بود خوب است.[6]
 
رعایت دو نکته در استخاره
باید توجه داشت که رعایت دو نکته، در استخاره لازم است:
1- آداب استخاره ۲ - استخاره وکالت بردار نیست، که نظر شما را به توضیح این دو نکته جلب می‌کنم:
 
۱- آداب استخاره:
1 . اخلاص و حضور قلب
۲. بعد از دو رکعت نماز استخاره و رو به ‌قبله
۳. استخاره باید در امور مباح باشد، نه مکروه و حرام، مثلاً اگر کسی استخاره کند سیگار بکشم یا نه چنین استخاره‌ای (در مورد چیز مکروه) بی‌مورد است؛ و همچنین در حرام.
۴. هنگام استخاره با کسی صحبت نکند تا پیوندش با خدا، به‌ طور صحیح برقرار شود.
5. اطمینان به استخاره هرگاه انسان برای موضوعی استخاره کرد و خوب آمد و او بر این اساس آن موضوع را انجام داد و در ظاهر دید بسیار بد شد، بدبین به استخاره نشود، زیرا گاهی مصلحت و خیر در همین است، مثلاً استخاره کرده به سفر برود، خوب آمده و در سفر بر اثر تصادف، پایش شکسته، چنین کسی نباید به استخاره بدبین شود، زیرا ممکن است خطر مهم‌تری در کمین او بوده و آن با این خطر کوچک‌تر، رفع شده است، ما که از پشت پرده‌ها خبر نداریم، از این‌رو ظاهربین نباشیم، بلکه عمق نگر باشیم.
 
۲- استخاره وکالت بردار نیست
علامه مجلسی(ره) می‌گوید: «سیّد بن طاووس(ره) گفته است: من حدیث صریحی ندیده‌ام که کسی برای دیگران استخاره کند، بنابراین روایات بسیاری که در مورد پاداش قضای حوائج برادران دینی آمده، باید از این باب، شخصی برای دیگری استخاره کند، وگرنه اصل آن است که هر کسی برای خودش استخاره نماید.
علامه مجلسی(ره) در بیان این مطلب می‌گوید: «اولی و احوط آن است که هر کسی برای خودش استخاره کند، زیرا ما هیچ حدیثی نداریم که شخصی به وکالت از دیگری، استخاره نماید و اگر وکالت در استخاره جایز و یا بهتر بود، شایسته و سزاوار بود که اصحاب از امامان(ع) تقاضای استخاره نمایند و اگر چنین چیزی می‌بود، نقل می‌شد و دست‌ کم یک روایت در این مورد به ما می‌رسید.
به ‌علاوه آن‌ کس که مضطرّ و حاجتمند است، (اگر خودش استخاره کند) نزدیک‌تر به اجابت است و دعای او به اخلاص در نیّت نزدیک‌تر می‌باشد مگر همان را بگوییم که سیّد بن طاووس(ره) فرموده که استخاره از دیگری به ‌عنوان وکالت نباشد، بلکه به ‌عنوان قضای حاجت مؤمن باشد، چرا که عمومات روايات قضای حاجت مؤمن، شامل این مورد نیز خواهد شد.»[7]

 

پی‌نوشت‌ها
[1] . ای مردم شما در برابر خداوند، نیازمندید (فاطر ۱۶).

[2] . إِيَّاكَ نَسْتَعِينُ - اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ (سوره حمد).

[3] . بحار، ج 9۱، ص ۲۲۲.

[4] . همان مدرک، ص ۲۲۴.

[5] . این نوع استخاره به قرآن، از رسول خدا نقل شده است (مفاتیح الغیب، ص 43).

[6] . علامه مجلسی می‌گوید، پدرم در اکثر اوقات، در اموری که عجله داشتند، این ‌گونه استخاره با تسبیح می‌کردند (بحار، ج 91 ص ۵۰).

[7] . اقتباس، از بحار، ج 9۱، ص 285.