شرح دعای مکارم‌الاخلاق (۳۴)| اسباب برکت در رزق(۵)

آخرین موضوع از بحث «اسباب برکت»، بررسی برکت در زمان‌ها و خوراکی‌ها و حرفه‌ها و کارهای مختلف است که به طور خلاصه به بیان آن می‌پردازیم.

 

1-ماه رمضان: قرآن کریم: «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدىً لِلنَّاسِ وَ بَيِّناتٍ مِنَ الْهُدى‏ وَ الْفُرْقانِ ...». ماه رمضان كه قرآن در آن نازل شده، راهنماى مردم است و دلايلى روشن و آشكار از هدايت دارد، و مايه جدايى [حق از باطل‏] است.[1] رسول خدا صلّی الله علیه و آله می‌فرمایند: «شَهْرُ رَمَضَانَ شَهْرُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ شَهْرٌ يُضَاعِفُ اللَّهُ فِيهِ الْحَسَنَاتِ وَ يَمْحُو فِيهِ السَّيِّئَاتِ وَ هُوَ شَهْرُ الْبَرَكَةِ ...». ماه رمضان، ماه خدای عزّ و جلّ است و آن ماهی است که حسنات در آن مضاعف می‌شود و گناهان پاک می‌گردد و این ماه، ماه برکت است.[2]

2-شب قدر: به طور کلّی تمام ساعات ماه مبارک رمضان قرین رحمت و برکت است ولی در قرآن و روایات، شب قدر به طور خاص و جداگانه، مبارک معرّفی شده است. قرآن کریم در باره‌ی این شب عزیز فرموده است: «وَ الْكِتابِ الْمُبِينِ * إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةٍ مُبارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ». سوگند به اين كتاب روشن گر * كه ما آن را در شبى پر بركت نازل كرديم، ما همواره انذاركننده بوده ‏ايم.[3] از امام باقر علیه السّلام در باره‌ی این آیه‌ی شریفه سؤال شد، حضرت فرمودند: «... نَعَمْ‏ لَيْلَةُ الْقَدْرِ وَ هِيَ فِي كُلِّ سَنَةٍ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ فِي الْعَشْرِ الْأَوَاخِرِ فَلَمْ يُنْزَلِ الْقُرْآنُ إِلَّا فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ ...». بله، (این شب مبارک) شب قدر است و این شب در هر سال در ده روز آخر ماه رمضان است، پس قرآن نازل نشد مگر در شب قدر.[4]

3-ماه رجب: ابن عبّاس می‌گوید وقتی ماه رجب فرا می‌رسید، رسول خدا صلّی الله علیه و آله مردم را دور خود جمع نموده و خطبه ای می‌خواندند و می‌فرمودند: «... أَيُّهَا الْمُسْلِمُونَ قَدْ أَظَلَّكُمْ شَهْرٌ عَظِيمٌ مُبَارَكٌ وَ هُوَ شَهْرُ الْأَصَبِ‏ يَصُبُّ فِيهِ الرَّحْمَةَ عَلَى مَنْ عَبَدَهُ إِلَّا عَبْداً مُشْرِكاً أَوْ مُظْهِرَ بِدْعَةٍ فِي الْإِسْلَامِ». ‏ای مسلمین! ماه بزرگ و مبارکی بر سر شما سایه افکنده است و آن ماهی سرشار از رحمت است. در این ماه رحمت بر هر کسی نازل می‌شود که او را عبادت و بندگی کند، مگر بنده‌ی مشرک و یا کسی که بدعتی در اسلام بگذارد.[5]

4-ماه شعبان: روزی اصحاب نزد پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله از فضائل ماه شعبان سخن می‌گفتند، رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: «شَهْرٌ شَرِيفٌ وَ هُوَ شَهْرِي وَ حَمَلَةُ الْعَرْشِ تُعَظِّمُهُ وَ تَعْرِفُ حَقَّهُ وَ هُوَ شَهْرٌ تُزَادُ فِيهِ أَرْزَاقُ الْمُؤْمِنِينَ كَشَهْرِ رَمَضَانَ وَ تُزَيَّنُ فِيهِ الْجِنَانُ وَ إِنَّمَا سُمِّيَ‏ شَعْبَانَ‏ لِأَنَّهُ يَتَشَعَّبُ فِيهِ أَرْزَاقُ الْمُؤْمِنِينَ وَ هُوَ شَهْرٌ الْعَمَلُ فِيهِ مُضَاعَفٌ الْحَسَنَةُ بِسَبْعِينَ وَ السَّيِّئَةُ مَحْطُوطَةٌ وَ الذَّنْبُ مَغْفُورٌ وَ الْحَسَنَةُ مَقْبُولَةٌ ...». (شعبان) ماه شریفی است و آن ماه من است و حاملین عرش آن را بزرگ می‌دارند و حقّش را می‌شناسند و آن ماهی است که ارزاقِ مؤمنین در آن مانند ماه رمضان زیاد می‌شود و بهشت در آن زینت می‌شود، شعبان تنها بدان خاطر شعبان نامیده شده است که ارزاق مؤمنین در آن تقسیم می‌شود و آن ماهی است که در آن حسنات هفتاد برابر شده و سیّئه ریخته می‌شود و گناه آمرزیده می‌گردد و حسنه مورد قبول واقع می‌شود.[6]

5-شب و روز جمعه: امام صادق علیه السّلام می‌فرمایند: «اجْتَنِبُوا الْمَعَاصِيَ‏ لَيْلَةَ الْجُمُعَةِ فَإِنَّ السَّيِّئَةَ مُضَاعَفَةٌ وَ الْحَسَنَةَ مُضَاعَفَةٌ». از گناهان در شب جمعه اجتناب کنید که گناه (در این شب) مضاعف، و حسنات (نیز) مضاعف است.[7] رسول خدا صلوات الله علیه و آله فرمودند: «إِنَّ يَوْمَ الْجُمُعَةِ سَيِّدُ الْأَيَّامِ‏ يُضَاعِفُ اللَّهَ فِيهِ الْحَسَنَاتِ وَ يَمْحُو فِيهِ السَّيِّئَاتِ وَ يَرْفَعُ فِيهِ الدَّرَجَاتِ وَ يَسْتَجِيبُ فِيهِ الدَّعَوَاتِ وَ يَكْشِفُ فِيهِ الْكُرُبَاتِ وَ يَقْضِي فِيهِ الْحَوَائِجَ الْعِظَامَ وَ هُوَ يَوْمُ الْمَزِيدِ لِلَّهِ فِيهِ عُتَقَاءُ وَ طُلَقَاءُ مِنَ النَّارِ مَا دَعَا بِهِ أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ وَ قَدْ عَرَفَ حَقَّهُ وَ حُرْمَتَهُ إِلَّا كَانَ حَقّاً عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ يَجْعَلَهُ مِنْ عُتَقَائِهِ وَ طُلَقَائِهِ مِنَ النَّارِ فَإِنْ مَاتَ فِي يَوْمِهِ وَ لَيْلَتِهِ مَاتَ شَهِيداً وَ بُعِثَ آمِناً وَ مَا اسْتَخَفَّ أَحَدٌ بِحُرْمَتِهِ وَ ضَيَّعَ حَقَّهُ إِلَّا كَانَ حَقّاً عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ يُصْلِيَهُ نَارَ جَهَنَّمَ إِلَّا أَنْ يَتُوبَ».
همانا روز جمعه سرور روزها است، خداوند در آن حسنات را مضاعف می‌کند و درجات را بالا می‌برد و دعاها را مستجاب می‌کند و غم و اندوه شدید را برطرف می‌سازد و حاجت‌های بزرگ را برآورده می‌سازد، و آن روزی است که آزاد شدگان از آتش برای خدا زیاد می‌شوند، احدی از مردم در حالی که حقّ این روز و حُرمتش را می‌شناسد، برای آزاد شدن از آتش در این روز دعا نمی‌کند مگر آن که بر خداوند عزّ و جلّ لازم است تا او را از آزاد شدگان از آتش قرار دهد، پس اگر در این روز یا شبش از دنیا رفت، شهید از دنیا رفته و در قیامت با ایمنی (کامل) مبعوث خواهد شد، و احدی حُرمت این روز را کم نشمرده و حقّش را ضایع نمی‌سازد مگر آن که بر خدای عزّ و جلّ لازم می‌آید تا او را به آتش جهنّم برساند مگر این که توبه کند.[8]
از امیر المؤمنین علیه السّلام روایت شده است که در باره‌ی روز جمعه فرمودند: «... وَ فِيهِ‏ سَاعَةٌ مُبَارَكَةٌ لَا يَسْأَلُ اللَّهَ عَبْدٌ مُؤْمِنٌ فِيهَا شَيْئاً إِلَّا أَعْطَاهُ ...». و در آن (روز جمعه) ساعت مبارکی است که بنده ای در آن ساعت از خداوند چیزی درخواست نمی‌کند مگر آن که خداوند به او عنایت می‌کند.‏[9]

 

6-عید قربان: امام زین العابدین علیه السّلام در دعای روز عید قربان و جمعه (دعای 48 صحیفه‌ی سجّادیّه) به درگاه خداوند این گونه عرضه می‌دارند: «اللَّهُمَّ هَذَا يَوْمٌ‏ مُبَارَكٌ‏ مَيْمُونٌ‏، وَ الْمُسْلِمُونَ فِيهِ مُجْتَمِعُونَ فِي أَقْطَارِ أَرْضِكَ ...». خدایا! این روز (قربان) روزی مبارک و پُر یُمن است و مسلمانان از اطراف زمین تو در این روز جمع می‌شوند.

 

7-عید الله الاکبر (عید غدیر): از امام صادق علیه السّلام سؤال شد آیا غیر از عید قربان و فطر و جمعه برای مؤمنین عیدی هست؟ حضرت فرمودند: «نَعَمْ لَهُمْ مَا هُوَ أَعْظَمُ مِنْ هَذَا يَوْمَ‏ أُقِيمَ‏ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ‏ ع فَعَقَدَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ ص الْوَلَايَةَ فِي أَعْنَاقِ الرِّجَالِ بِغَدِيرِ خُمٍّ ... وَ الْعَمَلُ فِيهِ يَعْدِلُ الْعَمَلَ فِي ثَمَانِينَ شَهْراً وَ يَنْبَغِي أَنْ تُكْثِرَ فِيهِ ذِكْرَ اللَّهِ تَعَالَى وَ الصَّلَاةَ عَلَى النَّبِيِّ وَ يُوَسِّعَ الرَّجُلُ فِيهِ عَلَى عِيَالِهِ». ‏بله، برای مؤمنین عیدی برتر از این اعیاد وجود دارد و آن روزی است که (امر ولایتِ) امیر المؤمنین علیه السّلام برپا شد، پس رسول خدا صلّی الله علیه و آله در غدیر خمّ برای ایشان پیمان ولایت را بر گردن مردم نهادند، ... و عمل در این روز معادل هشتاد ماه است و سزاوار است که در این روز ذکر خدا و صلوات بر نبی اکرم زیاد گفته شود و مرد بر خانواده اش توسعه (در زندگی) دهد.[10]

 

8-صبح زود: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: «... الْبُكُورُ مُبَارَكٌ‏ يَزِيدُ فِي جَمِيعِ النِّعَمِ خُصُوصاً فِي الرِّزْقِ ...». صبح زود برخاستن دارای برکت است، و تمام نعمت‌ها مخصوصا رزق و روزی را زیاد می‌کند.[11] رسول خدا صلّی الله علیه و آله برای برکت این ساعت از روز دعا فرموده اند و هیچ شکی نیست که دعای حضرتش به درگاه خداوند مستجاب است. دعای حضرت از این قرار است: «اللَّهُمَ‏ بَارِكْ‏ لِأُمَّتِي‏ فِي بُكُورِهَا». خدایا! به امّتم در صبح زودشان برکت ده.[12]

 

ط) برکت در خوراکی‌ها و نوشیدنی‌ها
طبق آیات و روایات، خوراکی‌ها و نوشیدنی‌هایی به طور خاص اسم برده شده اند و به عنوان خوردنی‌هایی مبارک و پُر خاصیت از آن‌ها نام برده شده است. به جهت پرهیز از اطاله‌ی کلام، به ذکر برخی از آن‌ها بسنده می‌کنیم. برای اطّلاع از آیات و روایات مربوطه به کتاب «خیر و برکت از نگاه قرآن و حدیث» مراجعه کنید.
خوراکی‌ها: 1-زیتون و روغن آن 2-نان 3-جو 4-خرما 5-عدس 6-خربزه 7-تره 8-گوشت و شیر 9-قَطات (پرنده ای است به اندازه‌ی کبوتر که در فارسی به آن «اسفرود» و «سنگخواره» نیز می‌گویند) 10-قارچ 11-شکر (البته طبق روایات منظور از شکر، شکر نیشکر (شکر قهوه ای یا شکر سرخ) است - که طبیعی باشد و با مواد مضرّ سفید نشده باشد-).
نوشیدنی‌ها: 1-آب باران 2-آب زمزم 3-آب فرات 4-عسل 5-شیر 6-شیر مادر برای نوزاد 7-سرکه.

ی) برکت در مشاغل (اقسام کار و حرفه)
بعضی از مشاغل در احادیث با یُمن و برکت معرّفی شده اند، - این بدان معنا نیست که، باقی شغل‌ها را مناسب نبوده و یا خالی از برکت هستند، بلکه ما در صدد بیانِ برخی از کارهایی هستیم که بیش از دیگر حرفه‌ها در روایات مورد مدح قرار گرفته اند- خوب است با بعضی از این حرفه‌ها آشنا شویم.

 

1-کشاورزی: رسول خدا صلّی الله علیه و آله می‌فرمایند: «... وَاحتَرِثوا، فَإِنَّ الحَرثَ مُبارَكٌ ...». و کشاورزی کنید که همانا کشاورزی مبارک است.[13] امیر المؤمنین علی علیه السّلام می‌فرمایند: «مَنْ‏ وَجَدَ مَاءً وَ تُرَاباً ثُمَّ افْتَقَرَ فَأَبْعَدَهُ اللَّهُ». هر کس آب و خاکی بیابد و بعد از آن فقیر بماند، خداوند او را (از رحمت) دور کند.‏[14] امام باقر علیه السّلام فرمودند: پدرم زیاد می‌فرمود: «خَيْرُ الْأَعْمَالِ‏ الْحَرْثُ‏ تَزْرَعُهُ فَيَأْكُلُ مِنْهُ الْبَرُّ وَ الْفَاجِرُ أَمَّا الْبَرُّ فَمَا أَكَلَ مِنْ شَيْ‏ءٍ اسْتَغْفَرَ لَكَ وَ أَمَّا الْفَاجِرُ فَمَا أَكَلَ مِنْهُ مِنْ شَيْ‏ءٍ لَعَنَهُ وَ يَأْكُلُ مِنْهُ الْبَهَائِمُ وَ الطَّيْرُ». بهترین کارها کشاورزی است، زراعت می‌کنی پس نیکوکار و بدکار از آن می‌خورند و نیکوکار هر چه بخورد برای تو استغفار می‌کند و امّا بدکار هر آن چه از آن بخورد، لعنتش می‌کند و (در ضمن) چهارپایان و پرندگان نیز از آن می‌خورند.[15]

 

2-تجارت: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: «... يَا جَمَاعَةَ قُرَيْشٍ إِنَّ الْبَرَكَةَ فِي‏ التِّجَارَةِ وَ لَا يُفْقِرُ اللَّهُ صَاحِبَهَا إِلَّا تَاجِراً حَالِفاً». ای جماعت قریش! همانا برکت در تجارت است و خداوند صاحب تجارت را فقیر نمی‌کند مگر تاجری که قسم می‌خورد.[16]

 

3-بزّازی: رسول خدا صلّی الله علیه و آله می‌فرمایند: «عَلَيكَ بِالبَزِّ؛ فَإِنَّ فيهِ تِسعَةَ أعشارِ البَرَكَةِ». بزّازى كن، كه نُه دهم بركت در آن است.  همچنین مردى از پيامبر خدا صلّى الله عليه و آله پرسيد: مرا دستور مى دهى كه چه چيزى داد و ستد كنم؟ فرمودند: بزّازى كن. سپس پرسيد: مرا دستور مى دهى كه چه چيزى داد و ستد كنم؟ (سه بار). فرمودند: بزّازى كن؛ «فَإِنَّ صاحِبَ البَزِّ يُعجِبُهُ أن يَكونَ النّاسُ بِخَيرٍ وفي خِصبٍ»، چرا كه پارچه فروش، دوست دارد كه مردم در خير و فراوانىِ نعمت باشند.[17]

 

4-خیّاطی: پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله فرمودند: «عَمَلُ الأَبرارِ مِن رِجالِ اُمَّتِيَ الخِياطَةُ». کار نیکان از مردان امّت من خیّاطی است.[18]

 

5-بافندگی: ام الحسن نخعیّه می‌گوید: (روزی) امیر المؤمنین علیه السّلام بر من گذشتند و پرسیدند: ام الحسن! چه می‌کنی؟ عرض کردم: می‌بافم. فرمودند: «أَمَا إِنَّهُ أَحَلُّ الْكَسْبِ أَوْ مِنْ أَحَلِّ الْكَسْبِ». آگاه باش که بافندگی حلال ترین کسب یا از حلال ترین کسب‌هاست.[19]
تا بدین جا در باره اسباب و لوازم برکت سخن گفتیم و بدین واسطه از اشیائی که در آن‌ها برکت نهاده شده نیز بحثی به میان آمد. در شماره‌ی بعد، به امید خدا از موانع برکت صحبت خواهیم کرد.

 

خودآزمایی
1-دو زمان مبارک را با ذکر آیه یا حدیث نام برید؟
2-چهار مورد از خوراکی‌ها و چهار مورد از نوشیدنی‌هایی با برکت را ذکر کنید؟
3-دو شغل با برکت را با ذکر حدیث نام برید؟

پی‌نوشت‌ها
[1] سوره بقره/ آیه 185 (ترجمه انصاریان).

[2] فضائل الأشهر الثلاثة ص 95.

[3] سوره دخان/ آیه 2و 3 (ترجمه مکارم).

[4] الكافي (ط - الإسلامية) ج ‏4 ص 157.

[5] بحار الأنوار (ط - بيروت) ج ‏94 ص 47.

[6] الأمالي (للصدوق) ص 23.

[7] بحار الأنوار (ط - بيروت) ج ‏86 ص 283.

[8] الكافي (ط - الإسلامية) ج ‏3 ص 414.

[9] من لا يحضره الفقيه ج ‏1 ص 431.

[10] بشارة المصطفى لشيعة المرتضى (ط - القديمة) ج ‏2 ص 241.

[11] بحار الأنوار (ط - بيروت) ج ‏73 ص 318.

[12] من لا يحضره الفقيه ج ‏3 ص 157.

[13] میزان الحکمه ج 11 ص 436.

[14] قرب الإسناد (ط - الحديثة) ص 115.

[15] الكافي (ط - الإسلامية) ج ‏5 ص 260.

[16] مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل ج ‏13 ص 9.

[17] میزان الحکمه ج 11 ص 442 و 443.

[18] همان ص 442.

[19] الكافي (ط - الإسلامية) ج ‏5 ص 311.