کد مطلب: ۲۵۳
تعداد بازدید: ۱۶۰۴
تاریخ انتشار : ۰۱ اسفند ۱۳۹۴ - ۰۸:۰۰
معرفی مفاخر شیعه/15
جعفر بن محمّد پس از رشد و تربیت در دامان پدر و علمای برجسته قم، برای ارتقای دانش خود در زمینه حدیث و سایر علوم اسلامی به شهرهای مهمّ جهان اسلام مثل شهرهای منطقه عراق، شامات، و مصر سفر کرد.

ابن قولويه قمى‏

ولادت

شيخ ابو القاسم، جعفر بن محمّد بن جعفر بن موسى بن مسرور بن قولويه قمى، از برجسته ‏ترين چهره‏ هاى راويان شيعه در قرن چهارم هجرى است. وى يكى از بهترين شاگردان محمّد بن يعقوب كلينى و از برجسته ‏ترين مشايخ و اساتید شيخ مفيد به شمار مى ‏آيد. تاریخ ولادت او دقیقاً مشخّص نیست امّا بنا به شواهدی حدود سال 290 هجری چشم به جهان گشود.

دوران كودكى

ابن قولویه قمی در شهر قم، شهر شيفتگان خاندان رسالت و در خانواده‏ اى اهل علم و تقوا چشم به دنيا گشود. او از همان كودكى مهر به محمّد و آل محمّد را از خانواده خود آموخت و به فراگيرى علم و دانش در محضر درس پدر و برادرش كه از راويان بزرگ شيعه به شمار مى ‏آمدند مشغول گشت. او در محضر بسيارى از بزرگان شيعه شاگردى كرد تا خود نيز يكى از چهره‏ هاى درخشان علم و فقاهت گرديد.

شخصيت‏

جعفر بن محمّد بن قولويه از بارزترين چهره ‏هاى علمى دوران خود بوده و روايات او در طول هزار سال پيوسته در مجموعه‏ هاى روايى بزرگ شيعه نقل شده و به آن استناد مى ‏شود. علما و فقهاى شيعه براى او احترام خاصّى قائلند و توثيق بسيارى از روات شيعه به دليل روايت او از آن ها است. شيخ مفيد از درياى علم او بهره ‏هاى فراوان برده و او را بسيار ستوده است.

خدمات و فعّالیّتهای علمی

جعفر بن محمّد پس از رشد و تربیت در دامان پدر و علمای برجسته قم، برای ارتقای دانش خود در زمینه حدیث و سایر علوم اسلامی به شهرهای مهمّ جهان اسلام مثل شهرهای منطقه عراق، شامات، و مصر سفر کرد.
او در مسافرت های خود، از حضور بزرگ ترین راویان و دانشمندان حدیث اعمّ از شیعه و سنّی بهره برد که مهم ترین آن ها عبارتند از: 1ـ ابو محمد حسن بن علی بن ابی عقیل عمانی؛ 2ـ محمّد بن یعقوب کلینی ؛ 3ـ ابو عمرو محمّد بن عمران عبد العزیز کشّی؛ 4ـ ابو عبدالرّحمن محمّد بن احمد بن حسین زعفرانی؛ 5ـ ابوالفضل محمّد بن احمد بن ابراهیم بن سلیم جعفی معروف به صابونی مصری؛ 6ـ ابوالفضل محمّد بن حسین بن عمید؛ 7ـ ابو احمد عبدالعزیز بن یحیی بن احمد بن عیسی جلودی؛ 8ـ ابو عبد الله حسین بن شاذویه صفّار قمی؛ 9ـ محمّد بن حسن بن علی بن مهزیار؛ 10ـ ابو العبّاس محمّد بن جعفر بن محمّد بن حسن قرشی بزاز؛ 12ـ محمّد بن حسن بن ولید قمی معروف به شیخ القمیین؛ و بسیاری از بزرگان شیعه و سنّی. او در طی مدّت فعّالیّت های علمی به ویژه پس از استقرار در مصر، به تربیت شاگرد و تألیف کتاب دست زد که از مهم ترین شاگردان وی می توان به افراد زیر اشاره کرد: 1ـ ابوالحسن یحیی بن محمّد بن عبد الله حسینی؛ 2ـ حسین بن عبید الله غضائری؛ 3ـ شیخ مفید؛ 4ـ محمّد بن سلیم صابونی؛ 5ـ احمد بن عبدون؛ 6ـ تلعکبری؛ 7ـ حیدر بن محمّد بن نعیم سمرقندی.

کلام بزرگان درباره ابن قولویه قمی

- نجاشى، يكى از بزرگ ‏ترين روات شيعه درباره ايشان مى‏ گويد: «هر زيبايى، وثاقت، علم و فهمِ دین كه مردم را با آن وصف نمايى، باز هم جعفر بن محمّد بن قولويه را برتر از آن خواهى يافت».

- شيخ الطّائفة، شيخ طوسى در كتاب فهرست درباره او چنين مى ‏گويد: «ابو القاسم، جعفر بن محمّد بن قولويه قمى، شخصيتى مورد اطمينان و داراى تأليفاتى فراوان، به تعداد ابواب فقه، مى ‏باشد».

- سيّد بن طاووس درباره ايشان چنین می گوید: «وى راوى راستگويى است و همه اتّفاق بر امانت او دارند».

- ابن حجر از مشاهیر علماء اهل سنّت در لسان المیزان در شرح حال ابن قولویه می گوید: «او از بزرگان جهان تشیّع و علماء بزرگ ایشان می باشد».

تأليفات‏

ابن قولويه داراى تأليفات فراوانى است و به قول شیخ طوسی، در همه کتاب ها و ابواب فقهی از طهارت گرفته تا دیات، کتاب حدیثی نوشته است. از جمله آثار او می توان کتاب شریف كامل الزّيارات را نام برد كه مشهورترين تأليف وى و اثر ماندگاری از او در باب زیارت ائمه اطهار علیهم السّلام و اولیای بزرگوار الهی مى‏ باشد. دیگر کتب او عبارتند از: كتاب مداواة الجسد، كتاب الصلاة، كتاب الجمعة و الجماعة، كتاب قيام الليل، كتاب الرضاع، كتاب الصداق، كتاب الأضاحي، كتاب الصرف، كتاب الوطي بملك اليمين، كتاب بيان حلّ الحيوان من محرّمه، كتاب قسمة الزكاة، كتاب العدد في شهر رمضان، كتاب الردّ علي ابن داود في عدد شهر رمضان، كتاب الحجّ، كتاب يوم و ليلة، كتاب القضاء و أدب الحكّام، كتاب الشهادات، كتاب العقيقة، كتاب تاريخ الشهور و الحوادث فيها، كتاب النوادر، كتاب النساء که موفّق به اتمام آن نشد.

کامل الزّیارات،گنجی ماندگار

كتاب كامل الزيارات مجموعه رواياتى از ائمه عليهم السّلام است که شامل 755 حدیث در 108 باب مختلف می باشد و درباره شيوه زيارت رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلّم و ديگر امامان و امامزادگان عليهم السّلام و ثواب و فضیلت آن سخن می گوید. از ويژگى‏ هاى مهمّ اين كتاب، توثيق عامّ رُوات آن است، يعنى ابن قولويه در آغاز كتاب تمام روات آن را توثيق كرده و اين بنا بر نظر برخی از فقهاء، كمكى بزرگ براى توثيق بسيارى از روات شيعه است كه نامى از آن ها در كتاب‏ هاى رجالى نيامده يا توثيق نشده‏ اند. مؤلّف اين كتاب يكى از چهره‏ هاى درخشان روات شيعه است. وى انگيزه نگارش كتاب كامل الزيارات را اين گونه بيان مى ‏کند: « من اين كتاب را براى تقرّب به درگاه الهى و پيامبر و على و فاطمه و ائمّه صلوات الله عليهم اجمعين و نشر زيارت آن بزرگواران در ميان برادران مؤمنم نگاشتم.» كتاب كامل الزيارات گنجينه ‏اى ارزشمند درباره شيوه زيارت خاندان عصمت و طهارت مى ‏باشد كه از ائمّه معصومين عليهم السّلام به ما رسيده است. اين كتاب از مهمّ ‏ترين منابع روايى ما در اين زمينه و يكى از معتبرترين کتب مرجعی است که متأخّرینی هم چون شیخ عبّاس قمی در «مفاتیح الجنان»، در کتاب های دعا و زیارات خود از آن بهره های فراوان برده اند. علّامه مجلسى درباره اين كتاب مى‏ گوید:« كتاب كامل الزيارات از اصول معروف و مشهور ميان فقهاى شيعه مى ‏باشد». خلاصه کلام آن که مرحوم ابن قولویه قمی با تألیف و نگارش این کتاب شریف، اثر ارزشمندی را از خود به یادگار گذارد که نامش را در صفحه تاریخ جهان تشیّع، هم چنان زنده و تابناک نگاه داشته است.

وفات

سرانجام ابن قولويه پس از عمرى خدمت به معارف اهل بيت عليهم السّلام در سال 368 یا 369 هجرى در شهر مقدّس کاظمین چشم از اين دنيا فرو بست و در جوار مضجع نورانی دو امام همام حضرت کاظم و حضرت جواد علیهما السّلام در شهر کاظمین به خاک سپرده شد.

حَشَرَهُ اللهُ مَعَ اَولِیائِهِ فِی الجَنَّةِ، خدایش او را به همراه اولیائش در بهشت محشور گرداند.

پی نوشت ها

برگرفته از: کتاب موسوعة طبقات الفقهاء ج4 ص122/ فهرس التراث ج1 ص411/ معجم رجال الحدیث ج4 ص106/ الخلاصة للحلّی ص31/ رجال نجاشی ص123/ فهرست الطوسی ص109/ رجال طوسی ص418/ پایگاه اطّلاع رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی/ کتابشناسی نرم افزار جامع الاحادیث نور 5/3.


دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت

مسلم زکی زاده

ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر: