شکافنده علوم

مختصری از زندگانی امام باقر(ع)

امام محمّد باقر علیه السّلام در روز جمعه، اوّل ماه رجب یا سوّم صفر سال 57 قمری در شهر مدینه چشم به جهان گشودند و مدّت عمر شریفشان 57 سال بود. آن حضرت در واقعه کربلا حضور داشتند و در آن زمان کم تر از 4 سال از عمر مبارکشان می گذشت. پدر بزرگوارشان حضرت امام زین العابدین علیه السّلام و مادر آن حضرت امّ عبدالله فاطمه دختر امام حسن مجتبی علیه السّلام است. امام باقر علیه السّلام اوّلین علوی هستند که از پدر و مادر نسب شریفشان به پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و امیرالمؤمنین و حضرت زهرا علیهما السّلام می رسد.(1)

امام صادق علیه السّلام درباره امّ عبدالله می فرمایند: «جدّه ام صدّیقه بود و در میان فرزندان امام حسن علیه السّلام زنی به درجه و مرتبه او نرسید». در عظمت و شرافت این بانو همین بس که با حضرت سیّدالسّاجدین و باقر العلوم علیهما السّلام در واقعه کربلا حضور داشت و همراه آن بزرگواران و زینب کبری و دیگر اهل بیت علیهم السّلام به اسارت رفت و وقایع کوفه و شام را دید.(2)

اسم شریف آن امام همام محمّد و کنیه ایشان ابوجعفر بود. حضرت باقر علیه السّلام صاحب القاب متعدّدی بودند که مشهورترین آن «باقر» می باشد و علّت شهرت این لقب بدین جهت است که رسول خدا صلّی الله علیه و آله آن حضرت را به جهت شکافتن علوم اوّلین و آخرین، به این لقب ملقَّب نمودند.(3)

ابلاغ سلام پیغمبر اکرم(ص) به امام باقر(ع)

حضرت رسول صلّی الله علیه و آله به جابر فرمودند: «يُوشِكُ أَنْ تَبْقَى حَتَّى تَلْقَى وَلَداً لِي مِنَ الْحُسَيْنِ يُقَالُ لَهُ مُحَمَّدٌ يَبْقُرُ عِلْمَ‏ الدِّينِ‏ بَقْراً فَإِذَا لَقِيتَهُ فَأَقْرِئْهُ مِنِّي السَّلَام». نزدیک است زنده باشی تا فرزندی از فرزندان مرا که از نسل حسین علیه السّلام است و نامش محمّد است دیدار کنی، او علم دین را به خوبی می شکافد، هرگاه او را ملاقات کردی سلام من را به او برسان.(4)‏

دوران عمر شریف امام باقر(ع)

عمر شریف آن حضرت به سه بخش کلّی تقسیم می گردد:

اوّل- سه سال و شش ماه و ده روز با جدّشان امام حسین علیه السّلام.

دوّم- 34 سال و پانزده روز با پدرشان امام سجّاد علیه السّلام.

سوّم- 19 سال و ده ماه و دوازده روز مدّت امامت. در این دوره که بنی امیّه و بنی عبّاس در جنگ بودند امام باقر علیه السّلام کمال استفاده را در جهت تربیت شاگرد و استحکام و گسترش تشیّع و انقلاب فرهنگی نمودند.(5)

دیوار مانع از علم امام باقر(ع) نیست

ابوصباح کنانی روزی به در خانه امام باقر علیه السّلام آمد و دقّ الباب کرد، کنیز امام علیه السّلام در را باز کرد. ابوصباح با دست به سینه او زد و گفت: به آقایت بگو ابوصباح کنانی است. در همان لحظه امام علیه السّلام از پشت دیوار فریاد بر آوردند: «أُدخُل لا أُمَّ لَکَ، ای بی مادر داخل شو!». ابوصباح می گوید داخل خانه شدم و به محضر امام علیه السّلام رسیدم و عرض کردم: به خدا قسم قصد بدی نداشتم، می خواستم بر ایمانم در مورد شما افزوده شود. امام علیه السّلام فرمودند: راست می گوئی، شما فکر می کنید این دیوارها همان طور که برای شما مانع دید است، برای ما هم مانع است. اگر چنین باشد پس فرق ما و شما چه خواهد بود؟! پس بپرهیز از این که زین پس چنین عملی را انجام دهی.(6)

این کلام امام باقر علیه السّلام اشاره دارد به این آیه شریفه که خدای متعال می فرماید: «وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُون ...». و بگو: عمل كنيد! خداوند و فرستاده او و مؤمنان، اعمال شما را مى‏بينند.(7) طبق روایاتی که از اهل بیت عصمت علیهم السّلام به دست ما رسیده است مقصود از مؤمنون در آیه شریفه که ناظر بر اعمال عباد هستند، ائمّه اطهار صلوات الله علیهم اجمعین می باشند. لذا هم اکنون که امام ما در پرده غیبت به سر می برند نیز شاهد بر اعمال و افکار ما هستند، اگرچه ما از آن وجود مقدّس غافل و بی خبر باشیم.

نمونه‌ای از حلم و بزرگواری امام باقر(ع)

روزی مردی مسیحی از روی بی ادبی به امام باقر علیه السّلام عرض کرد: أنتَ بقرٌ(گاو). تو ... هستی. امام علیه السّلام فرمودند: لا أنا باقرٌ. نه من باقر هستم. او (از روی تحقیر) گفت: تو پسر زن آشپزی. امام علیه السّلام فرمودند: آشپزی مهارت مادرم بود. عرض کرد: تو پسر زن کنیز سیاه دشنام گو هستی. حضرت فرمودند: اگر تو راست می گوئی، خدا او را بیامرزد و اگر دروغ می گوئی خدا تو را بیامرزد. مرد مسیحی (وقتی این بزرگواری را از حضرت مشاهده نمود) اسلام آورد.(8)

حال این سوال برای ما مطرح می شود: ما که به پیروی از امامانمان اعتقاد داریم و ایشان را الگو و اسوه خود در تمام شئون زندگیمان می دانیم، اگر توسّط شخصی نسبت به ما هتّاکی و فحّاشی شود(همان گونه که با امام علیه السّلام رفتار شد)، چه عکس العملی از خود نشان خواهیم داد؟؟

حاجی کم و حاجی‌نما بسیار

ابو بصير خدمت حضرت باقر علیه السّلام عرض كرد: «ما أكثَرَ الحَجيجُ‏ وَ أعظَمَ الضَجيجُ». چقدر حاجى زياد است و صداى داد و فرياد همه جا را گرفته. حضرت فرمودند: «بل ما أكثَرَ الضَجيجُ وَ أقَلَّ الحَجيجُ». نه، داد و فرياد زياد است ولى حاجى چقدر كم است. علاقه دارى راستى سخن مرا با چشم خود ببينى؟(در آن زمان ابوبصیر نابینا بود)

در اين موقع حضرت با دست روى دو چشمم كشيدند و دعائى خواندند که چشمانم بينا شد. فرمودند: اكنون نگاه كن به حاجي ها. نگاه كردم ديدم بيشتر مردم به شكل بوزينه و خوك هستند و مؤمن چون ستاره درخشان در شب تار در ميان آن ها از دور ديده مى ‏شود. عرض كردم: صحيح مي فرمائيد، حاجى كم است. باز حضرت دعائى خواندند و دو مرتبه ابوبصیر نابينا شد. ابو بصير در مورد چشم خود التماس نمود، امام علیه السّلام فرمودند: ما از تو مضايقه نداريم، خدا نيز به تو ستم روا نداشته، آنچه صلاحت بوده انتخاب كرده است... .(9)

روایتی از امام باقر(ع)

‏‏عَنْ أَبِي حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ قَالَ‏: «سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السّلام عَنْ قَوْلِهِ‏ إِنَّما أَعِظُكُمْ بِواحِدَةٍ قَالَ إِنَّمَا أَعِظُكُمْ‏ بِوَلَايَةِ عَلِيٍ‏ هِيَ الْوَاحِدَةُ الَّتِي قَالَ اللَّه». از اباحمزه ثمالی روایت شده است که از امام باقر علیه السّلام درباره این آیه شریفه پرسیدم: «بگو فقط و فقط شما را به یک چیز توصیه می کنم». امام علیه السّلام فرمودند: تنها شما را به ولایت علی علیه السّلام توصیه می کنم. ولایت علی علیه السّلام همان تنها چیزی است که خدای متعال (در آیه شریفه) فرموده است.(10)‏

پی‌نوشت‌ها:

1- احادیث الطّلاب ص664/تقویم شیعه ص185و186.

2- تقویم شیعه ص186.

3- جلاء العیون ص849.

4- الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد ج‏2 ص159.

5- داستان های شنیدنی از چهارده معصوم علیهم السّلام ص100.

6- الخرائج و الجرائح ج1 ص272.

7- سوره توبه/آیه105.

8- مناقب آل أبي طالب عليهم السّلام (لابن شهرآشوب) ج‏4 ص207.

9- عيون المعجزات ص76.

10- تفسير القمي ج‏2 ص204.