فضائل ماه شعبان| ۲
در این دنیای پرغوغا و گرفتاری با این‌همه عوامل انحراف، تنها گروهی که می‌توان به آن‌ها اعتماد کرد و در پرتو ارشادات و راهنمایی ایشان سالم ماند، فقط و فقط خاندان پیامبرند. جالب است که در قسمتی از این صلوات، به مقام و موقعیّت خاندان نبوّت اشاره می‌شود. بدین‌گونه:
«اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى محمّد و آل محمّد الْفُلْکِ الْجارِیَةِ ...»
«خدایا بر محمّد و خاندانش درود فرست، همان کشتی در حال حرکت در دریاهای مواج که هر کس بر آن سوار شود در امان است و هر کس آن را ترک کند غرق می‌شود (در این قسمت آن عزیزان به کشتی در حال حرکت تشبیه می‌شوند).»
این نکته که خاندان پیامبر به کشتی تشبیه شده‌اند در فرمایشات رسول‌خدا (ص) نیز بدان اشاره شده، شاید هدف از این تشبیه این باشد که در این دنیای پرغوغا و گرفتاری با این‌همه عوامل انحراف، تنها گروهی که می‌توان به آن‌ها اعتماد کرد و در پرتو ارشادات و راهنمایی ایشان سالم ماند، فقط و فقط خاندان پیامبرند.
البته رسیدن به این نکته از راه دیگری هم ممکن است و آن این که انسان تمام ادیان و مدعیان نجات بشری را یکی‌یکی بررسی کند و با داشتن زمینه‌ای قوی از علم و معرفت، امتیازات آن‌ها را بیندیشد، پس از سال‌ها مطالعه که قهراً مستلزم عمری طولانی خواهد بود- همچون عمر نوح (ع) – به آن نتیجه خواهد رسید. ولی متأسفانه عمرها کوتاه و مسئولیّت‌ها سنگین است. بنابراین می‌توان به فرمایش بزرگی که با اشراف کامل به تمام برنامه‌های فرهنگی بشری به این نتیجه رسیده اعتماد کرد و چنین کسی حضرت امام زین‌العابدین (ع) است. که تنها راه نجات از عوامل انحراف و دام‌های ساخته شده در سر راه انسان‌ها به وسیله شیطان‌ها و شیطان‌صفت‌ها، ارتباط محکم و پیوند ناگسستنی با خاندان پیامبر است، به گونه‌ای که صددرصد از آن‌ها تبعیّت و پیروی شود. به همین منظور می‌فرماید:
«الْمُتَقَدِّمُ لَهُمْ مارِقٌ، وَ الْمُتَاَخِّرُ عَنْهُمْ زاهِقٌ وَ اللّازِمُ لَهُمْ لاحِقٌ ...»
«یعنی تبعیت باید چنان کامل باشد که اگر ذره‌ای از آن‌ها جلو بیفتد از دین خارج شده و متقابلاً اگر از آنان عقب بیفتد، هلاک می‌شود. ولی اگر همیشه و در تمام موارد مقید باشد با آنان همراه بوده و هیچ‌گونه انحرافی از این خط مستقیم پیدا نکند، به آنان ملحق خواهد شد.»
در قسمتی دیگر از این صلوات به یکی از وظایف مهم برادری ایمانی اشاره می‌فرماید، بدین‌گونه:
«اَللّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اعْمُرْ قَلْبى بِطاعَتِکَ، وَ لا تُخْزِنى بِمَعْصِیَتِکَ وَ ارْزُقْنى مُواساةَ مَنْ قَتَّرْتَ عَلَیْهِ مِنْ رِزْقِکَ بِما وَسَّعْتَ عَلَىَّ مِنْ فَضْلِکَ ...»
«خدایا بر محمّد و خاندانش درود فرست و دلم را به طاعت و بندگی‌ات آباد ساز و با گناه و نافرمانی رسوایم مساز و کمک به فقرا و تنگ‌دست‌ها را به وسیله امکاناتی که در اختیارم قرار داده‌ای، روزیم ساز.»
در این قسمت از صلوات شعبانیه با درود فرستادن بر پیامبر اکرم و خاندانش(ع) از خداوند متعال تقاضا می‌کند «مواسات» با افراد کم‌درآمد جامعه و کسانی که به هر جهتی در تنگنای زندگی قرار دارند.
توجّه فرمایید؛ واژه «مواسات» با «مساوات» فرق می‌کند. مساوات یعنی یکسان بودن و یکنواخت بودن، ولی «مواسات» معنای دیگری دارد و ما در معنای این واژه از کتاب‌های لغت عرب کمک می‌گیریم. یکی از کتاب‌های لغت عرب، کتاب «تاج العروس» است. نویسنده آن فرد محققی به نام «زبیدی» است. او می‌گوید؛ واژه «مواسات» در احادیث زیاد آمده و معنای آن عبارت است از مشارکت و همدردی در زندگی و روزی.
بدین ترتیب وقتی از خداوند متعال تقاضا می‌کنیم «مواسات» با افراد گرفتار در تنگنای زندگی را نصیبمان کن، یعنی مرا یاری کن با او در سختی‌ها و مشکلات زندگی مشارکت داشته باشم و این نکته در اخلاق اسلامی بسیار پراهمیّت است. پیامبر خدا(ص) و امامان معصوم (ع) ما همیشه مؤمنان را دوست و مراقب یکدیگر قرار داده و از آن‌ها خواسته‌اند در شداید و سختی‌ها به یکدیگر کمک کنند و از هم غافل نباشند. در این زمینه فرمایش امام صادق (ع) را عرضه می‌داریم تا مؤمنان و پیروان مکتب مقدّس اهل‌بیت (ع) به وظیفه و مسئولیّت خود در برابر دیگران توجّه بیشتری داشته باشند. «معلّی ابن خنیس» می‌گوید، از امام صادق(ع) سؤال کردم؛ مؤمن چه حقی بر مؤمن دارد؟
فرمود: هفتاد حق، ولی من چون نگران تو هستم و می‌ترسم بدان عمل نکنی و تحمل نداشته باشی، از میان آن هفتاد حق به هفت حق بسنده می‌کنم:
اول: تو سیر نباشی و او گرسنه؛
دوّم: تو پوشیده نباشی و او برهنه و بی‌لباس؛
سوّم: تو برای برادر مؤمن خود راهنما باشی و همچون پیراهنی باشی که او می‌پوشد. شاید منظور حضرت از این بیان این باشد که همان‌طوری که پیراهن عیب‌هایی که در بدن انسان است و در زیر پیراهن قرار گرفته، تو همچون پیراهن بکوشی عیب‌های او را پنهان کنی.
چهارم: تو زبان او باشی که به وسیله آن سخن می‌گوید.
یعنی ترجمان او باشی و جایی که او باید سخن بگوید و نمی‌تواند، تو به جای او خواسته‌های او را بیان کنی.
پنجم: آنچه را برای خود دوست داری، برای آن دوست بداری.
یعنی بخل نکنی. خودبین نباشی. نیازها و خواسته‌های او را درنظر بگیری.
ششم: اگر او ازدواج نکرده و سر و سامانی ندارد و تو امکانات داری در این زمینه به او کمک کنی.
هفتم: شب و روز در پی خواسته‌های او باشی و در جهت رفع نیاز او تلاش کنی.
اگر چنین کردی (و آنچه گفتم انجام دادی) ولایت خود را به ولایت ما پیوند داده‌ای، و ولایت ما هم به ولایت خداوند متعال است.[1]
توجّه فرمایید: این فرمایش امام صادق (ع) چه مسئولیّت سنگینی را در ارتباط با برادران و خواهران مؤمن برای ما ایجاد می‌کند. بدین ترتیب یک لحظه نمی‌توان از آن‌ها غافل بود و دائماً باید مراقب آنان باشیم. درد آن‌ها را درد خود بدانیم و شادی آن‌ها را شادی خود. این همان معنی «مواسات» است.
یکی دیگر از برکات ماه شعبان «مناجات شعبانیه» است. به گفته عالم بزرگوار مرحوم «سید ابن طاووس» در کتاب اقبال، این مناجات را حضرت امیرالمؤمنین علی (ع) و فرزندانشان – علیهم آلاف التحیّة و الثنا- در ماه شعبان می‌خواندند.
از این تعبیر به خوبی معلوم می‌شود که این مناجات اهمیّت فراوان دارد که همه امامان معصوم ما بر آن مداومت داشته‌اند و مطالعه محتوای آن نیز گواه بر اهمیّت فوق‌العاده آن است. و در واقع یک دوره عرفان اسلامی در بالاترین سطح در آن منعکس شده، و اگر انسان مفاهیم این مناجات عظیم را در درون قلب و جان خود پیاده کند، مقامات طولانی سیر و سلوک الی الله را پیموده است.
آنچه مهم است، دقّت در بندبند این مناجات و تعبیرات لطیف و عالی آن و سپس هماهنگ ساختن روح و فکر با این تعبیرات است.
و ما توصیه می‌کنیم؛ دوستان عزیز مخصوصاً جوانانی که فطرت سالم و آلوده نشده آنان، آن‌ها را سراسیمه کرده و به دنبال شناخت ماوراء طبیعت هستند و متأسفانه گاهی با نداشتن استاد (یعنی عالم به علوم اسلامی و عرفان مکتب مقدّس اهل‌بیت (ع)) طعمه دزدان عقیده و گرگ صفت‌ها می‌شوند و به آن‌ها دل می‌بندند و اسیر می‌شوند و آن ناجوانمردان از این فطرت‌های سالم آماده، سوءاستفاده کرده و هرچه می‌توانند به آن‌ها القا می‌کنند و در نتیجه آن‌ها را منحرف می‌سازند، حتماً با این دعا و مناجات آشنا شوند و کلمه به کلمه آن را (چون آشنای به فرهنگ و لغت عرب نیستند) با عالمی شناخته شده در میان بگذارند و محتوای آن را ذوق کنند. بدین ترتیب هرگز از این مناجات خسته نمی‌شوند و بلکه روز به روز عطش آنان نسبت به این راز و نیاز عاشقانه و بی‌تکلّف با خداوند بیشتر می‌شود.
«اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى محمّد و آل محمّد الْفُلْکِ الْجارِیَةِ ...»
«خدایا بر محمّد و خاندانش درود فرست، همان کشتی در حال حرکت در دریاهای مواج که هر کس بر آن سوار شود در امان است و هر کس آن را ترک کند غرق می‌شود (در این قسمت آن عزیزان به کشتی در حال حرکت تشبیه می‌شوند).»
این نکته که خاندان پیامبر به کشتی تشبیه شده‌اند در فرمایشات رسول‌خدا (ص) نیز بدان اشاره شده، شاید هدف از این تشبیه این باشد که در این دنیای پرغوغا و گرفتاری با این‌همه عوامل انحراف، تنها گروهی که می‌توان به آن‌ها اعتماد کرد و در پرتو ارشادات و راهنمایی ایشان سالم ماند، فقط و فقط خاندان پیامبرند.
البته رسیدن به این نکته از راه دیگری هم ممکن است و آن این که انسان تمام ادیان و مدعیان نجات بشری را یکی‌یکی بررسی کند و با داشتن زمینه‌ای قوی از علم و معرفت، امتیازات آن‌ها را بیندیشد، پس از سال‌ها مطالعه که قهراً مستلزم عمری طولانی خواهد بود- همچون عمر نوح (ع) – به آن نتیجه خواهد رسید. ولی متأسفانه عمرها کوتاه و مسئولیّت‌ها سنگین است. بنابراین می‌توان به فرمایش بزرگی که با اشراف کامل به تمام برنامه‌های فرهنگی بشری به این نتیجه رسیده اعتماد کرد و چنین کسی حضرت امام زین‌العابدین (ع) است. که تنها راه نجات از عوامل انحراف و دام‌های ساخته شده در سر راه انسان‌ها به وسیله شیطان‌ها و شیطان‌صفت‌ها، ارتباط محکم و پیوند ناگسستنی با خاندان پیامبر است، به گونه‌ای که صددرصد از آن‌ها تبعیّت و پیروی شود. به همین منظور می‌فرماید:
«الْمُتَقَدِّمُ لَهُمْ مارِقٌ، وَ الْمُتَاَخِّرُ عَنْهُمْ زاهِقٌ وَ اللّازِمُ لَهُمْ لاحِقٌ ...»
«یعنی تبعیت باید چنان کامل باشد که اگر ذره‌ای از آن‌ها جلو بیفتد از دین خارج شده و متقابلاً اگر از آنان عقب بیفتد، هلاک می‌شود. ولی اگر همیشه و در تمام موارد مقید باشد با آنان همراه بوده و هیچ‌گونه انحرافی از این خط مستقیم پیدا نکند، به آنان ملحق خواهد شد.»
در قسمتی دیگر از این صلوات به یکی از وظایف مهم برادری ایمانی اشاره می‌فرماید، بدین‌گونه:
«اَللّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اعْمُرْ قَلْبى بِطاعَتِکَ، وَ لا تُخْزِنى بِمَعْصِیَتِکَ وَ ارْزُقْنى مُواساةَ مَنْ قَتَّرْتَ عَلَیْهِ مِنْ رِزْقِکَ بِما وَسَّعْتَ عَلَىَّ مِنْ فَضْلِکَ ...»
«خدایا بر محمّد و خاندانش درود فرست و دلم را به طاعت و بندگی‌ات آباد ساز و با گناه و نافرمانی رسوایم مساز و کمک به فقرا و تنگ‌دست‌ها را به وسیله امکاناتی که در اختیارم قرار داده‌ای، روزیم ساز.»
در این قسمت از صلوات شعبانیه با درود فرستادن بر پیامبر اکرم و خاندانش(ع) از خداوند متعال تقاضا می‌کند «مواسات» با افراد کم‌درآمد جامعه و کسانی که به هر جهتی در تنگنای زندگی قرار دارند.
توجّه فرمایید؛ واژه «مواسات» با «مساوات» فرق می‌کند. مساوات یعنی یکسان بودن و یکنواخت بودن، ولی «مواسات» معنای دیگری دارد و ما در معنای این واژه از کتاب‌های لغت عرب کمک می‌گیریم. یکی از کتاب‌های لغت عرب، کتاب «تاج العروس» است. نویسنده آن فرد محققی به نام «زبیدی» است. او می‌گوید؛ واژه «مواسات» در احادیث زیاد آمده و معنای آن عبارت است از مشارکت و همدردی در زندگی و روزی.
بدین ترتیب وقتی از خداوند متعال تقاضا می‌کنیم «مواسات» با افراد گرفتار در تنگنای زندگی را نصیبمان کن، یعنی مرا یاری کن با او در سختی‌ها و مشکلات زندگی مشارکت داشته باشم و این نکته در اخلاق اسلامی بسیار پراهمیّت است. پیامبر خدا(ص) و امامان معصوم (ع) ما همیشه مؤمنان را دوست و مراقب یکدیگر قرار داده و از آن‌ها خواسته‌اند در شداید و سختی‌ها به یکدیگر کمک کنند و از هم غافل نباشند. در این زمینه فرمایش امام صادق (ع) را عرضه می‌داریم تا مؤمنان و پیروان مکتب مقدّس اهل‌بیت (ع) به وظیفه و مسئولیّت خود در برابر دیگران توجّه بیشتری داشته باشند. «معلّی ابن خنیس» می‌گوید، از امام صادق(ع) سؤال کردم؛ مؤمن چه حقی بر مؤمن دارد؟
فرمود: هفتاد حق، ولی من چون نگران تو هستم و می‌ترسم بدان عمل نکنی و تحمل نداشته باشی، از میان آن هفتاد حق به هفت حق بسنده می‌کنم:
اول: تو سیر نباشی و او گرسنه؛
دوّم: تو پوشیده نباشی و او برهنه و بی‌لباس؛
سوّم: تو برای برادر مؤمن خود راهنما باشی و همچون پیراهنی باشی که او می‌پوشد. شاید منظور حضرت از این بیان این باشد که همان‌طوری که پیراهن عیب‌هایی که در بدن انسان است و در زیر پیراهن قرار گرفته، تو همچون پیراهن بکوشی عیب‌های او را پنهان کنی.
چهارم: تو زبان او باشی که به وسیله آن سخن می‌گوید.
یعنی ترجمان او باشی و جایی که او باید سخن بگوید و نمی‌تواند، تو به جای او خواسته‌های او را بیان کنی.
پنجم: آنچه را برای خود دوست داری، برای آن دوست بداری.
یعنی بخل نکنی. خودبین نباشی. نیازها و خواسته‌های او را درنظر بگیری.
ششم: اگر او ازدواج نکرده و سر و سامانی ندارد و تو امکانات داری در این زمینه به او کمک کنی.
هفتم: شب و روز در پی خواسته‌های او باشی و در جهت رفع نیاز او تلاش کنی.
اگر چنین کردی (و آنچه گفتم انجام دادی) ولایت خود را به ولایت ما پیوند داده‌ای، و ولایت ما هم به ولایت خداوند متعال است.[1]
توجّه فرمایید: این فرمایش امام صادق (ع) چه مسئولیّت سنگینی را در ارتباط با برادران و خواهران مؤمن برای ما ایجاد می‌کند. بدین ترتیب یک لحظه نمی‌توان از آن‌ها غافل بود و دائماً باید مراقب آنان باشیم. درد آن‌ها را درد خود بدانیم و شادی آن‌ها را شادی خود. این همان معنی «مواسات» است.
یکی دیگر از برکات ماه شعبان «مناجات شعبانیه» است. به گفته عالم بزرگوار مرحوم «سید ابن طاووس» در کتاب اقبال، این مناجات را حضرت امیرالمؤمنین علی (ع) و فرزندانشان – علیهم آلاف التحیّة و الثنا- در ماه شعبان می‌خواندند.
از این تعبیر به خوبی معلوم می‌شود که این مناجات اهمیّت فراوان دارد که همه امامان معصوم ما بر آن مداومت داشته‌اند و مطالعه محتوای آن نیز گواه بر اهمیّت فوق‌العاده آن است. و در واقع یک دوره عرفان اسلامی در بالاترین سطح در آن منعکس شده، و اگر انسان مفاهیم این مناجات عظیم را در درون قلب و جان خود پیاده کند، مقامات طولانی سیر و سلوک الی الله را پیموده است.
آنچه مهم است، دقّت در بندبند این مناجات و تعبیرات لطیف و عالی آن و سپس هماهنگ ساختن روح و فکر با این تعبیرات است.
و ما توصیه می‌کنیم؛ دوستان عزیز مخصوصاً جوانانی که فطرت سالم و آلوده نشده آنان، آن‌ها را سراسیمه کرده و به دنبال شناخت ماوراء طبیعت هستند و متأسفانه گاهی با نداشتن استاد (یعنی عالم به علوم اسلامی و عرفان مکتب مقدّس اهل‌بیت (ع)) طعمه دزدان عقیده و گرگ صفت‌ها می‌شوند و به آن‌ها دل می‌بندند و اسیر می‌شوند و آن ناجوانمردان از این فطرت‌های سالم آماده، سوءاستفاده کرده و هرچه می‌توانند به آن‌ها القا می‌کنند و در نتیجه آن‌ها را منحرف می‌سازند، حتماً با این دعا و مناجات آشنا شوند و کلمه به کلمه آن را (چون آشنای به فرهنگ و لغت عرب نیستند) با عالمی شناخته شده در میان بگذارند و محتوای آن را ذوق کنند. بدین ترتیب هرگز از این مناجات خسته نمی‌شوند و بلکه روز به روز عطش آنان نسبت به این راز و نیاز عاشقانه و بی‌تکلّف با خداوند بیشتر می‌شود.
پی‌نوشت:
[1] . سفینة البحار، ج 2، ص 292؛ به نقل از کتاب شریف کافی
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
علی ریخته‌گرزاده تهرانی
ارسال نظر