کد مطلب: ۵۵
تعداد بازدید: ۲۷۹۷
تاریخ انتشار : ۱۸ خرداد ۱۳۹۴ - ۱۹:۱۵
معرفی مفاخر شیعه/5
علّامه مجلسى از جمله بزرگانى است كه از جامعيّت خاصّى برخوردار بود. او در علوم مختلف اسلامى مانند تفسير، حديث، فقه، اصول، تاريخ، رجال و درايه سرآمد عصر بود. نگاهى اجمالى به مجموعه عظيم بحار الأنوار اين نكته را به خوبى آشكار مى ‏سازد.
علامه مجلسی

ولادت

محمّد باقر بن محمّد تقىّ بن مقصود على مجلسى، معروف به علّامه مجلسى و مجلسى ثانى در سال 1037 هجرى در شهر اصفهان ديده به جهان گشود.

خاندان

خاندان علّامه مجلسى از جمله پرافتخارترين خاندان هاى شيعه در قرون اخير است. در اين خانواده نزديك به يكصد عالم وارسته و بزرگوار ديده مى‏ شود و از نزديكان علّامه پس از بررسى تنها علم و فضل مشاهده مى ‏كنيم:

1- جدّ بزرگ علّامه، عالم بزرگوار حافظ، ابو نعيم اصفهانى صاحب كتاب هايى چون‏«تاريخ اصفهان» و«حلية الأولياء» است.

2- پدر علّامه، مولى محمّد تقى مجلسى، معروف به مجلسى اول( 1003- 1070 هجرى) صاحب كرامات و مقامات معنوى و روحى بلند است. او محدّث و فقيهى بزرگ است و كتاب هايى نيز تأليف نموده است.

محمّد تقى مجلسى شاگرد شيخ بهايى و مير داماد است. او در علوم مختلف اسلامى تبحّر داشته و در زمان خويش مرجعّيت تقليد را به عهده داشته است. وى در كنار مرجعّيت، از اقامه نماز جمعه و جماعت نيز غفلت نمى ‏كرد و امام جمعه اصفهان بود. از جمله پرورش يافتگان مكتبش مى‏توان به: علّامه مجلسى( كه بيشترين استفاده را از پدر خويش برده است)، آقا حسين خوانسارى و ملا صالح مازندرانى اشاره نمود.

3- علّامه دو برادر داشت كه آن ها نيز مردانى متّقى و زاهد بودند به نام هاى ملّا عزيز اللّه و ملّا عبد اللّه، كه براى تبليغ و نشر علوم اهل بيت عليهم السّلام به هندوستان رفت و ساكن آنجا گرديد.

4- خاندان علّامه مجلسى نه تنها مردانى عالم و دانشمند به جامعه تحويل داده، بلكه زنان اين خاندان نيز پا به پاى مردان خويش قدم برداشته‏ اند.

علّامه مجلسى چهار خواهر داشت كه آنان نيز هر يك داراى تأليفات و تحقيقات ارزنده‏اى در علوم اسلامى مى باشند. از جمله تأليفات آنان مى‏توان به: شرح كافى، المشتركات فى الرجال، شرح شرايع الإسلام، شرح مطالع و شرح قصيده دعبل خزائى اشاره نمود. همسران اين زنان عالم و بزرگوار نيز از علماى بزرگ بودند. كسانى همچون ملّا صالح مازندرانى، ملّا ميرزاى شيروانى، ملّا على استرآبادى و ميرزا محمد فسايى.

5- علّامه مجلسى داراى 5 پسر بود كه همگى از محضر علم و معارف پدر بهره‏ مند شدند و به مدارجى بالا دست يافتند.

6- دامادهاى علّامه هم كه 5 نفر بودند از طلّاب و فضلاى آن زمان بودند و علّامه با عنايتى خاص نسبت به دامادها، دختران خويش را به ازدواج آنان در مى‏ آورد.

علاوه بر اين ها خاندان هاى بزرگى از علماى آن عصر مرتبط با علّامه مجلسى بودند، مانند وحيد بهبهانى، بحر العلوم، طباطبايى بروجردى، ميرزا عبد الله افندى صاحب رياض العلما، شهرستانى و...

مقام علمى

علّامه مجلسى آن چنان شهرتى در علوم مختلف اسلامى دارد كه محتاج هيچ بيان و توضيحى نيست. نام علّامه مجلسى چون آفتابى بر آسمان فقاهت و اجتهاد مى‏ درخشد. علّامه مجلسى از جمله بزرگانى است كه از جامعيّت خاصّى برخوردار بود. او در علوم مختلف اسلامى مانند تفسير، حديث، فقه، اصول، تاريخ، رجال و درايه سرآمد عصر بود. نگاهى اجمالى به مجموعه عظيم بحار الأنوار اين نكته را به خوبى آشكار مى ‏سازد. اين علوم در كنار علوم عقلى همچون فلسفه، منطق، رياضيات، ادبيات، لغت، جغرافيا، طب، نجوم و علوم غريبه از او شخصيتى ممتاز و بى ‏نظير ساخته است.

نظرى گذرا به «كتاب السماء و العالم» در بحار الأنوار اين جامعيّت را به خوبى نمايان مى‏ سازد. برخى علّامه مجلسى را در طول تاريخ اسلامى از حيث جامعيت در علوم و فنون گوناگون بى ‏نظير دانسته ‏اند. علّامه ريزبينى و نكته سنجى‏ هاى بسيار زيبايى پيرامون روايات مشكل دارد. بيان هاى علّامه در ذيل روايات و آيات قرآن بسيار دقيق و زيبا است و كمتر مى ‏توان در آن ها خطا و اشتباهى يافت. علّامه مجلسى، علاوه بر علومى چون روايات اهل بيت عليهم السّلام در فقه نيز تبحّرى بالا داشته، گرچه اكثر مجلّدات فقهى بحار مجال پاك نويس شدن نيافته است.

شخصيت معنوى‏

علّامه مجلسى همزمان با طى مدارج علمى، سريعتر از آن مدارج معنوى و كمالات روحى را پيمود تا آنجا كه مصداق ‏«عالم ربّانى» گشت.

اين ادّعا با مرورى بر سجاياى اخلاقى ايشان كاملا روشن مى ‏شود.

از جمله خصائص بارز اخلاقى علّامه مى ‏توان به اين موارد اشاره نمود:

1-ياد خداوند: شاگرد گرانقدر او« سيد نعمت اللّه جزائرى» در مورد استاد خود گفته است: علّامه هيچ گاه از ياد خدا غافل نبود و تمام اعمالش را با قصد قربت انجام مى‏ داد.

2-زيارت: علّامه به « زيارت» ائمه هدى عليهم السّلام اهميّت فراوان مى‏ داد و با وجود مشكلات آن زمان و امكانات بسيار ابتدايى براى مسافرت، چندين بار به زيارت ائمه عراق، بقيع و مشهد مقدس نائل شد و هر بار مدّتى طولانى در جوار آن بزرگواران سكنى گزيد. او چند بار نيز به حج خانه خدا مشرف شد.

3-توسّل: توجّه خاص به توسّل به معصومين عليهم السّلام باعث گرديد علّامه مجلسى پيرامون ادعيه و زيارات مطالب فراوانى در بحار الانوار بياورد و بجز آن، چند كتاب مستقلّ نيز در موضوع ادعيه و زيارت تأليف نمايد از جمله: «زاد المعاد» كه مرجعى مهم در كتب ادعيه متأخّر است و«تحفة الزائر» و ترجمه‏ هايى از زيارت جامعه كبيره و دعاى سمات و...

4-زهد و پارسايى: يك ويژگى بسيار مهم در زندگى اين بزرگ مرد، زهد و پارسايى و ساده زيستى اوست. علّامه در عهد صفوى مى زيست و شيخ الاسلام حكومت صفوى بود و در يك كلام، تمام امكانات دولت در اختيار او بود، امّا با همه اين ها زندگى شخصى علّامه در نهايت زهد و سادگى سپرى مى‏ شد.

5-تواضع: تواضع علّامه مجلسى از ديگر خصائص اوست. علّامه هيچ گاه به مقام اجتماعى و بالا و پايين بودن موقعيت يا سنّ افراد نگاه نمى ‏كرد.

او از سيّد على خان مدنى، شارح گرانقدر صحيفه سجاديه مطالب فراوانى در بحار آورده است و مى‏دانيم كه سيّد على خان 15 سال كوچكتر از علّامه بوده و از حيث مقام و منزلت اجتماعى هم به او نمى ‏رسيد.

خلاصه اينكه جمع شدن همه اين خصائص روحى و كمالات معنوى با علم و دانش گسترده علّامه، از او شخصيتى ممتاز ساخته بود كه در تاريخ به دشوارى مثل و مانندى براى او پيدا مى ‏شود.

اوضاع سياسى

علماى بزرگوار شيعه در طول تاريخ با وجود فشارها و محروميت ‏ها و اختناق هاى فراوان، زحمات ارزنده ‏اى كشيده و آثارى گران بها به يادگار نهاده ‏اند. آنان با خون دل خوردن ‏ها و زحمات طاقت فرسا، نهال تشيّع را آبيارى نمودند و اين ميراث عظيم پيامبر صلى الله عليه و آله را به ما رساندند. در اين بين هر گاه اوضاع نسبتاً مساعدى فراهم مى‏ شد و فشارها بر عليه شيعيان كم مى‏ شد، شاهد شكوفايى بى ‏نظير فقها و علما و فيلسوفان شيعه هستيم. از جمله اين موقعيت ها عصر شيخ مفيد و شيخ طوسى را در حكومت آل بويه مى‏ توان برشمرد. همچنين دوره صفويه و زمان علّامه مجلسى شاهدى صادق بر اين گفتار است.

علّامه مجلسى با عنايت به انتساب شاهان صفويه به تشيّع و اين كه آنان خود را منسوب به ائمه اطهار عليهم السّلام مى‏ دانستند، بيشترين استفاده را در جنبه‏ هاى مختلف نمود. تأليف بزرگترين دائرة المعارف حديث شيعه در غير چنين زمانى و با عدم امكانات اقتصادى بسيار دشوار مى ‏نمود.

منزلت اجتماعى

علّامه مجلسى در ميان مردم از نفوذ بى‏ سابقه‏ اى برخوردار بود. او با علم سرشار و نفوذ معنوى و بيان سحر انگيز خود مردم را از ميخانه و قهوه‏ خانه ‏ها به مساجد كشاند و در عهد او مساجد از رونق خاصّى برخوردار بودند. خصوصاً در ماه مبارك رمضان و شب هاى قدر، جمعيت بى‏ سابقه ‏اى به مساجد روى مى‏ آوردند.

علّامه در سلاطين صفوى هم نفوذ بالايى داشت. او كه سياستمدارى مقتدر بود، با تدبير خويش در زمان سلاطين بى ‏كفايت صفوى، كشور را از حمله و تجاوز دشمنان حفظ نمود. دقيقاً پس از وفات علّامه مجلسى بود كه كشور دچار هرج و مرج شد و افغان ها به ايران حمله كردند و حكومت صفويه را سرنگون نمودند. او با استفاده از اقتدار اجتماعى و سياسى خويش بسيارى از نسخه‏ هاى كمياب كتب قدما را استنساخ كرد و ميراث عظيمى از تشيّع را از نابودى نجات داد.

مسلك علمى‏

او از جمله بزرگانى است كه علوم عقلى همچون فلسفه را خوانده و از اساتيد اين علوم محسوب مى ‏گشت و در عين حال همه چيز را در منبع و سرچشمه وحى يافت و تمام همّت خويش را به نشر روايات معصومين عليهم السّلام اختصاص داد. تنها حسّاسيّت علّامه به انحرافات در دين بود. او كه در زمان خويش شيوع صوفيگرى را مى ‏ديد، دست به مبارزه ‏اى قاطعانه با تصوّف زد و در اين مسير با استعانت از اهل بيت عليهم السّلام به پيروزى چشم گيرى نائل شد.

لقب« علّامه»

علّامه، محمّد باقر مجلسى اين لقب پر افتخار را از بزرگانى همچون وحيد بهبهانى، علّامه بحر العلوم و شيخ اعظم انصارى اخذ كرده است. اين بزرگان كه هريك دريايى متلاطم از علوم و معارف اسلامى هستند با ديدن مقام و منزلت علّامه مجلسى اين لقب را در مورد او به كار بردند و به حق او علّامه عصر خويش بود.

شيخ الاسلام اصفهان‏

علّامه مجلسى در سال‏1098 از سوى شاه سليمان صفوى به سِمَت شيخ الاسلامى اصفهان منسوب شد. شيخ الاسلام بالاترين و مهمّ ترين منصب دينى و اجرايى در آن عصر بود. او قاضى و حاكم در مشاجرات و دعاوى بود. تمام امور دينى زير نظر مستقيم او انجام مى ‏گشت و تمام وجوهات به محضر او فرستاده مى‏ شد. شيخ الاسلام سرپرستى درماندگان و ايتام و... را نيز برعهده داشت. نكته مهمّ در اين جا آن است كه علّامه اين منصب را با اصرار و التماس شاه پذيرفت و در همان مجلس، شاه چند بار كلمه التماس را بر زبان آورد تا علّامه راضى به پذيرفتن اين منصب گردد. علامه تا پايان عمر خويش عهده دار اين وظيفه مهمّ بود.

تأليفات‏ علّامه مجلسى عمرى بسيار پر بركت داشت. او در عمر 73 ساله خويش بيش از يكصد كتاب به زبان فارسى و عربى نوشت كه تنها يك عنوان آن بحار الأنوار است با 110 جلد و عنوان ديگر مرآة العقول با 26 جلد. حدود 40 كتاب نيز به ايشان نسبت داده شده است. اوّلين تأليف علّامه را كتاب ‏الأوزان و المقادير يا ميزان المقادير دانسته‏ اند كه در سال‏1063 تأليف شده. آخرين تأليف ايشان هم كتاب‏حق اليقين‏ است مربوط به سال‏1109 هجرى، يعنى يك سال قبل از وفات ايشان. برخى كتب علّامه عبارتند از:

1-بحار الأنوار، كه يك مجموعه بزرگ روايى و تاريخى است و در ضمن آن تفسير بسيارى از آيات قرآن كريم هم آمده است.

2-مرآة العقول‏، شرح كافى ثقة الاسلام كلينى است در 26 جلد.

3-ملاذ الأخيار، شرح تهذيب شيخ طوسى است در 16 جلد.

4-الفرائد الطريفة، شرح صحيفه سجاديه عليه السّلام است.

5-شرح أربعين حديث‏، كه از بهترين كتب در اين موضوع مى ‏باشد.

6-حقّ اليقين‏، در اعتقادات است و به زبان فارسى نوشته شده. علّامه چندين كتاب كلامى ديگر نيز دارد.

7-زاد المعاد، در اعمال و ادعيه ماه ها ( فارسى) 8-تحفة الزائر، در زيارات ( فارسى) 9-عين الحياة، شامل مواعظ و حكم برگرفته از آيات و روايات معصومين عليهم السّلام ( فارسى) 10-صراط النجاة 11-حلية المتقين‏، در آداب و مستحبّات روزانه و در طول زندگى ( فارسى) 12-حياة القلوب‏ در تاريخ پيامبران و ائمه عليهم السّلام در سه جلد ( فارسى) 13-مشكاة الأنوار، كه مختصر حيات القلوب است ( فارسى) 14-جلاء العيون‏ در تاريخ و مصائب اهل بيت عليهم السّلام ( فارسى) 15-توقيعات امام عصر عجل الله تعالى فرجه الشريف همراه با ترجمه آن ها.

16- كتب فراوانى به عنوان ترجمه احاديث خاص مانند ترجمه توحيد مفضل و...

17- كتبى در موضوع ترجمه ادعيه و زيارات هم چون زيارت جامعه كبيره و دعاى سمات و...

18- رساله‏ هاى فراوان فقهى كه به جهت اختصار از آن ها نام نمى ‏بريم. كتاب هايى نيز در موضوعات مختلف از قبيل تفسير، رجال، تراجم و... از علّامه به يادگار مانده است.

نكته قابل توجّه در آثار علّامه مجلسى آن است كه ايشان اكثر عناوين كتبش را كتاب هاى فارسى تشكيل مى‏ دهد و اين نكته توجه علّامه را به هدايت جامعه خويش كه فارسى زبان بودند به خوبى نشان مى‏ دهد.( گرچه كتب عمده و منبع، همچون بحار الأنوار و مرآة العقول عربى هستند).

وفات

چراغ عمر علّامه مجلسى پس از73 سال نور افشانى در شب 27 رمضان سال‏1110 هجرى در شهر اصفهان‏ خاموش گشت و جهان از فيض وجود اين عالم گران مايه محروم شد.

پی نوشت ها

برگرفته از کتاب شناسی نرم افزار جامع الاحادیث نور5/3 .

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت

مسلم زکی زاده

ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر: