آیت الله تهرانی، امام جماعت مسجد هدایت تهران در اولین روز از ماه مبارک رمضان، در مسجد هدایت درباره اهمیت روزه از دیدگاه نهج البلاغه به بیان سخنانی پرداخت.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت، وی با اشاره به مقام والای نهج البلاغه در بین تمام مکتوبات بشری، گفت: حضرت امیرالمومنین علیه السلام، روزه را به سپر انسان در مقام گناهان و آتش جهنم تشبیه کرده اند.
او در ابتدای سخنانش با تبریک حلول ماه مبارک رمضان گفت: خداوند انشالله این ماه را بر همه ما مبارک فرماید و توفیق تعبد کامل به همه ما عنایت کند. انشالله در برنامه ای که در ماه رمضان داریم در خدمت دوستان قرار است امسال به نهج البلاغه حضرت مولی امیرالمومنین(ع) پناه ببریم و از فرمایشات حضرت امیر علیه السلام بهره مند شویم. نهج البلاغه مولا فرمایشاتی است که در کل نظام بشر بی نظیر است. بعد از آیات کریمه قرآن، سخنی به آن عظمت و زیبایی در عالم هستی مشاهده نشده است.
آیت الله تهرانی در ادامه با اشاره به اینکه نهج البلاغه در میان شیعیان مهجور مانده، از توجه بیشتر یک فرد مسیحی نسبت به شیعیان به این کتابِ با اهمیت، اظهار تاسف کرد و گفت: متاسفانه ما پیروان مکتب مقدس اهل بیت علیهم السلام از این گنجینه پرارزش علوم و معارف بی بهره ایم ولی دیگران استفاده کرده اند. برخی از دوستان گفتند آقایی است -خدا رحمتش کند و از او بپذیرد- مسیحی است و تازه از دنیا رفته به نام آقای جرج جرداق. تلویزیون هم او را و کارهایش را نشان داد. این آقا مسیحی و لبنانی است. در اوایلی که در دانشگاه بیروت می رفت، به نهج البلاغه برخورد. درسش را رها کرد و دو سال روی نهج البلاغه کار کرد. خودش می گوید من از اول تا آخر، 200 بار نهج البلاغه را خواندم. این آقا را دو سه ماه قبل وقتی تلویزیون نشان داد، من بی اغراق می گویم از خودم خجالت کشیدم و سرم را زیر انداختم. چرا یک مسیحی بگوید من 200 بار نهج البلاغه را از اول تا آخر خوانده ام و من کسی که مدعی تشیع هستم از اول تا آخر شاید یک بار نخوانده باشم؟ معارف سنگینی در این کتاب است.
امام جماعت مسجد هدایت تهران سپس با اشاره به اینکه امسال قرار است به عنوان درسهایی از نهج البلاغه مطالبی در میان دو نماز ظهر و عصر بیان شود، گفت: چون امروز روز اول ماه مبارک است، قصد داریم اشاره ای به فلسفه روزه با اشاره به معارف نهج البلاغه کنیم. انشالله در روزهای آینده به طور منظم این درسها عرضه می شود و امیدواریم دوستان بتوانند از این گنجینه معارف اهل بیت(ع)، حداکثر استفاده را داشته باشند.
او سپس به آیه شریفه قرآن درباره واجب بودن روزه اشاره کرد و گفت: قرآن فلسفه روزه را خود فرموده: کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم لعلکم تتقون. آقا حضرت امیرالمومنین علیه السلام به فلسفه روزه اشاره می فرمایند: «و صوم شهر الرمضان فانه جُنه من العذاب» این فرمایش را در ضمن خطبه 110 بیان کردند که شرح این خطبه را در طول درسها، در روزهای آینده عرض می کنیم. حضرت چند واجب را بیان کرده و فلسفه اش را بیان می کنند.
آیت الله تهرانی در ادامه گفت: روزه شهر رمضان، فانه جُنه من العذاب. جُنه یعنی سپر. چیزی که انسان خودش را پشت آن مخفی می کند. بچه توی رحم را می گویند جنین یعنی در رحم مادر پنهان است. جُنه آن سپری است که سرباز در برابر حملات دشمن می گیرد و آن سپر را می گویند جُنه. حضرت امیر سلام الله علیه فرمودند: «صوم شهر الرمضان فانه جُنه من العذاب.» جُنه آن وسیله دفاعی است که سرباز در میدان جنگ دارد.
ایشان در ادامه توضیح داد: چگونه است روزه وسیله دفاعی برای من و شماست؟ تمام مشکلاتی که من و شما داریم از وسوسه های شیطان و مانند آن، بر اثر فعل و انفعالات شهوانی انسان است. هواهای نفسانی است که انسان را به این سو و آن سو می کشاند و گرفتار می کند. این هواهای نفسانی، وسیله ای است برای شیطان که ما را وسوسه و گرفتار کند. به وسیله روزه، شهوات نفسانی انسان و آن هواها کاهش می یابد. با نخوردن و نیاشامیدن و امساک از این خواسته ها، خواسته ها ضعیف می شود و انسان دیگر ابزار شیطان نمی شود. بنابراین روزه می شود وسیله ضعیف شدن خواسته های نفسانی، روزه باعث می شود انسان گرفتار شیطان و عذاب جهنم نشود. لذا فرمود فانه جُنه من العذاب. روزه، جُنه و سپر از عذاب است.
روزه، زکات بدن است
سپس وی با اشاره به اینکه حضرت امیرالمومنین(ع) تعبیرات سنگین دیگری نیز درباره روزه دارند، گفت: گاهی حضرت می فرماید: زکات البدن الصیام. زکات چیست؟ مالی است که انسان می پردازد. تزکیه یعنی بریدن و قطع کردن. همانطور که باغبان می آید شاخ و برگ زیادی بوته درخت مو را را برای نمو بیشتر می زند، زکات مال نیز زدن شاخ و برگها برای نمو مال است. مال، نمو می کند. آن کسی که از پرداخت بدهی شرعی اش می ترسد، نمی فهمد اصلا این فلسفه اش چیست. با این زدن شاخه های زیاد، اصل آن بنیه رشد می کند. ممکن است با مبانی اقتصاد روز جور درنیاید، اما با مبانی اقتصادی یک انسان معتقد به دین و فرهنگ قرآن کاملا جور درمی آید. زکات وسیله ای است برای کم کردن مال که از آن سو وسیله ای می شود برای نمو و رشد بیشتر مال.
آیت الله تهرانی در ادامه گفت: در مورد روزه نیز فرموده اند: زکات البدن الصیام. می خواهید شاخه های اضافه و چربی های زیادی بدن از بین برود؟ می خواهید چربیهایی که در رگها رسوب کرده از بین برود تا بدن بتواند رشد و نمو یابد، زکات بدن یعنی صیام را باید بجا آورید. کسی که روزه می گیرد مقدار کم غذا می خورد و کمتر از مواد غذایی استفاده می کند و ظاهرش ضعیفتر می شود. ولی این ضعیف شدن مقدمه ای برای نمو و رشد است.
وی سپس با اشاره به فرمایش دیگری از حضرت امیر گفت: یک جمله دیگر از حضرت عرض کنم که بجاست برای اینکه ارزش روزه را بدانیم. روزه، نخوردن و نیاشامیدن نیست. روح روزه چیست؟ قرآن اشاره فرمود لعلکم تتقون. فلسفه روزه، خویشتنداری و تقوا و سلطه به نفس است و نوعا انسانها آنقدر ضعیف النفس هستند که در مقابل هر خواسته ای تسلیم می شوند. این انسان ضعیف به درد نمی خورد، ارزش وجودی ندارد، از هر سو باد بیاید به آن طرف می آید. آن که می تواند ارزش وجودی داشته باشد، انسانی است که می تواند خویشتندار باشد، تسلط بر نفس داشته باشد. از این طرف، آن طرف صدا بلند شد، تسلیم نشود. آن که حق و واقع است، بگوید. این لازمه اش سلطه بر نفس است. قرآن می فرماید فلسفه روزه این است. تقواست، یعنی خویشتن داری است. یعنی اگر درآمد نامشروع گردن کلفتی رسید، تسلیم نشود. بگوید این پول به درد من نمی خورد. درست است رقم درشتی است، ولی بپرسد این مال کیست؟ چه روزی باید پس بدهم؟
او با اشاره به اینکه تقوا یعنی این خویشتنداری و سلطه بر نفس، توضیح داد: قرآن می فرماید فلسفه روزه سلطه بر نفس است. حضرت امیر علیه السلام نیز در یکی از حکمت های نهج البلاغه می فرمایند: الصیام ابتلاء بالاخلاص. خداوند روزه را قرار داد برای آزمودن اخلاص مردم. و صوم ابتلاء بالاخلاص. روزه مایه ابتلا برای اخلاص است. آن که رمز تعبد و بندگی است، چیست؟ اخلاص است. اگر اخلاص نداشته باشی شب تا صبح نماز و قرآن بخوان. اخلاص یعنی فقط و فقط برای خدا کار انجام دادن. اگر انسان اخلاص نداشته باشد عبادتش فایده ای ندارد و ریا برای مردم می شود.
آیت الله تهرانی در ادامه با اشاره به اینکه شایبه اخلاص روزه در عبادات، بیشتر است. گفت: روزه فعل نیست. فعل شایبه اخلاص دارد. نماز خواندن، بلند شدن و نشستن و رکوع و سجود، فعل است. این کار برای خدا و غیرخدا فرق می کند. اما روزه «نخوردن» است. فعل نیست. ترک فعل است. ترک، نمودی ندارد. کسانی که الان در این مسجد روزه هستند، اگر مسافری وارد شود و روزه نباشد و بیمار باشد، او با دیگران قیافه اش فرق نمی کند. کسی که روزه است، فعلی انجام نمی دهد، بلکه ترک فعل، یعنی نخوردن و نیاشامیدن را به جا می آورد. روزه مانند نماز نیست که نمود داشته باشد و بخواهد در جامعه خودش را نشان دهد. این «ترک» است و اخلاص در آن بیشتر نمود دارد. خدا می خواهد اخلاص بشر را بیشتر کند، از این جهت روزه را قرار داده است.
نشانه های روزه واقعی
او سپس این سئوال را مطرح کرد که روزه واقعی چیست؟ و در ادامه توضیح داد: دیگر بعد از چندین سال روزه گرفتن، من خودم نیز می گویم 70 سال از عمرم گذشته و 55 سال روزه گرفته ام. دوستان 15 سال عمر را کم کنید و بقیه اش، به تعداد سالهای روزه گرفتن، باید مسلط بر حق روزه شده باشیم. حق روزه، نخوردن و نیاشامیدن نیست. امیر المومنین علیه اسلام فرموده اند چه بسا روزه داری که اجرش از روزه، گرسنگی و تشنگی است. یعنی فقط از روزه به او گرسنگی و تشنگی می دهند. بسیاری روزه دارند ولی فقط گرسنگی و تشنگی می کشند. اما روزه داری که با نخوردن و نیاشامیدن چیزی دیگری هم به دست می آورد، تقرب و نزدیکی به خدا به دست می آورد، این لازمه اش این است که همزمان با امساک از خوردن و آشامیدن از همه گناهان و محرمات انسان امساک کند و بتواند مسلط بر نفس خود شود.
روزه، مقام متقین است
آیت الله تهرانی سپس با اشاره به نکته ای که مرحوم آیت الله العظمی سبزواری درباره روزه گفته است، توضیح داد: این عبارت را برای اولین بار بود دیدم حیفم آمد خدمت شما نگویم. در ذیل آیه شریفه 183 که می خواندیم «کتب علیکم الصیام کما کتب علی اللذین من قبلکم، لعلکم تتقون» یعنی روزه بر شما واجب شد، همانطوری که بر اقوام دیگر واجب شد شاید شما طوری روزه بگیرید که محصول و حاصل آن و نتیجه آن تقوا باشد. یکی از مفسران بزرگ ما مرحوم آیت الله العظمی سبزواری رضوان الله تعالی علیه در ذیل این آیه نکته جالبی می گوید: در این آیه یک بشارتی است، روزه بر شما واجب شد برای اینکه باتقوا باشید. صوم و روزه موجب می شود انسان به مقام متقین برسد. مقام متقین از مقامات صدیقین است و مقام متقین بخشی از مقام صدیقین است که او از نزدیک ترین مقامات بر حریم کبریایی ذات مقدس خداوند است.
او با اشاره به اینکه راز و رمز رسیدن انسان به مقام متقین این است که روزه گرفتن قوی ترین وسیله کف نفس شمرده می شود، توضیح داد: ما برای کف نفس نیاز به ابزار قوی داریم. می گوید قوی ترین ابزار برای کف نفس از شهوات، روزه است. آن شهوات انسان را به حیوانات نزدیک می کند: خوردن، خوابیدن، مسایل جنسی را حیوانات هم دارند و ما نیز داریم. هر چه بیشتر انسان در این برنامه ها، بیشتر فعالیت داشته باشد، تشبّه او به حیوانات بیشتر می شود.
امام جماعت مسجد هدایت در ادامه گفت: این شهوات مانع رسیدن آدمی به آن مقام و قله عظمت انسان می شود. اما روزه بهترین وسیله است برای اینکه انسان از حیوانات دور شود و به مقام انسانیت برسد. مرحوم آیت الله سبزواری می فرماید انسانی که مخصوصا امساک ظاهری اش همراه باشد با امساک قلبی به مقام متقین می رسد. یعنی قلب انسان همانطور که لب و دهان و معده و مجرای معده اش امساک می کند و دور می شود از چیزهایی که نباید در زمان روزه به معده برسد، همینطور امساک قلب داشته باشد که وسیله ای شود از دورشدن از چیزهایی که لیاقت ندارد انسان به مقام پروردگار عالم نزدیک شود.
روزه نیمی از صبر است
او سپس به فرمایش پیامبر اکرم(ص) اشاره کرد و گفت: حضرت فرموده اند: الصوم نصف الصبر. این بحث سنگینی دارد که امروز دیگر فرصت نداریم. بنابراین بهترین وسیله برای کف نفس، روزه ماه رمضان است. پیامبر اکرم فرمود با نیتهای خالص از خداوند بخواهید ما را موفق به روزه کامل کند. سحر بلند شویم، بعد از نماز از خدا این را بخواهیم.
امام جماعت مسجد هدایت تهران از مومنین خواست با وضو از خانه بیرون بیایند. او توصیه کرد: انشاالله با وضو به مغازه بروید. انشالله مواظب چشم و گوش و زبان باشید. سعی کنید عصبانی نشوید. عده ای می گویند اگر کسی روزه داشت و عصبانی شد، به حق و شایسته است. این درست نیست که بگوییم من روزه بودم و فلانی یک کلمه به من گفت و از کوره دررفتم و دیگر نفهمیدم چه کنم. سعی کنید حقیقت روزه را درک کنید. با عصبانی شدن ، انسان متقی نمی شود.
او سپس با اشاره به اینکه در این ماه مبارک، روزی یک جزء قرآن، به صورت ترتیل مانند سال گذشته در مسجد هدایت ختم می شود، به دعای پایان سخنرانی مشغول شد:
پروردگارا آنچه خیر و برکت در این ماه به بنده گان خود عنایت می فرمایید به ما نیز عنایت فرما
خداوندا جایگاه ما را در این میهمانی رفیع و باارزش قرار بده.
پروردگارا جایگاه ما را در این مهمانی در کنار مهمان با عظمت خود وجود مقدس حضرت ولی امر (عجل الله تعالی علیه) قرار بده.
والسلام علیکم و رحمت الله و برکاته