شعائر حسینی

«وَ مَنْ يُعَظِّمْ شَعائِرَ اللَّهِ فَإِنَّها مِنْ تَقْوَى الْقُلُوب».

و هر كس شعائر الهى را بزرگ دارد، اين كار نشانه تقواى دل هاست.[1]

شعائر الله

شعائر: جمع شعيره است به معنى علامت و نشانه‏، «إِنَّ الصَّفا وَ الْمَرْوَةَ مِنْ‏ شَعائِرِ اللَّهِ ...» (بقره/ آیه158)، شعائر اللّه محل هاى معلوم و نشان دارى است كه خدا آن ها را محل عبادت قرار داده و هر محل معيّنی براى عبادت، مشعر آن عبادت محسوب می شود. بنا بر این صفا و مروه، دو محل و دو معبد هستند كه خدا را برای انسان یادآور می شوند و مكان عبادت ‏اند. در آيه‏ «وَ الْبُدْنَ جَعَلْناها لَكُمْ مِنْ‏ شَعائِرِ اللَّهِ لَكُمْ فِيها خَيْرٌ» (حج/آیه36) شتران قربانى شعائر اللّه ‏اند كه به واسطه ذبح آن ها (که دستور خدای متعال است) خداوند عبادت مي شود و به همین جهت یادآور پروردگار متعال هستند.[2] حال می توان نتیجه گرفت وقتی صفا و مروه و قربانی حج، چون یادآور خدای تعالی هستند جزء شعائر الله محسوب می شوند پس اولیاء خدا که سرآمد ایشان پیغمبر خاتم و عترت طاهره ایشان صلوات الله علیهم اجمعین هستند قطعاً بزرگ ترین شعائر الهی می باشند چراکه ایشان خلیفه های خدا در عالم امکان و تجلّی انوار و صفات الهی هستند و به واسطه ایشان خدای متعال عبادت می شود، چنان که حضرت صادق علیه السّلام فرمودند: «بِنَا عُرِفَ اللَّهُ وَ بِنَا عُبِدَ اللَّهُ‏ نَحْنُ الْأَدِلَّاءُ عَلَى اللَّهِ وَ لَوْلَانَا مَا عُبِدَ اللَّه». فقط به واسطه ما خدا شناخته می شود و تنها به وسیله ما خداوند عبادت می شود، ما راهنمایان به سمت خدا هستیم و اگر ما نبودیم خداوند عبادت نمی شد.‏^[3]

امام حسین علیه السّلام اعظم شعائر الله

وقتی دو کوه صفا و مروه -که یاد آور تلاشی است که هاجر همسر ابراهیم نبی علیه السّلام در میان آن هفت مرتبه به دنبال آب برای اسماعیل کوچک خود رفت و آمد کرد- از شعائر الهی است، چگونه کربلا از شعائر پروردگار نباشد و حال آن که حضرت حسین علیه السّلام در کربلا به دنبال قطره ای آب برای علی اصغر خود تلاش کرد ولی دشمنان خدا خواسته اش را با تیره سه شعبه ای که به گلوی شیر خواره اش نشاندند پاسخ دادند. اگر قربانی حج که حیوانی بیش نیست ولی به جهت قربانی شدن برای خدا از شعائر پروردگار است و حرمت خاصی پیدا می کند، چگونه قربانی های روز عاشورا از شعائر الهی نباشند و حال آن که همه بهترین خلق خدا و اولیاء الهی و از انصار الله بودند. به علاوه این که خانه خدا از کربلا حرمت گرفته و آبرو یافته است و کربلا خود به جهت خون پاک و جسم مقدّسی که در خود دارد این چنین منشأ فیض گشته و قداست پیدا نموده است، امام صادق علیه السّلام فرمودند: «زمين كعبه در مقام مفاخرت گفت: كدام زمين مثل من است، و حال آن كه خداوند خانه ‏اش را بر پشت من بنا كرده و مردم از هر راه دورى متوجّه من مى ‏شوند، و حرم خدا و مأمن قرار داده شده‏ ام؟!! خداوند متعال به سويش وحى كرد و فرمود: بس كن و آرام بگير، به عزّت و جلال خودم قسم آن چه را كه تو براى خود فضيلت مى ‏دانى در قياس با فضيلتى كه به زمين كربلاء اعطاء نموده ‏ام همچون‏ قطره‏ اى است نسبت به آب دريا كه سوزنى را در آن فرو برند و آن قطره را با خود بر دارد، و اگر خاك كربلاء نبود اين فضيلت براى تو نبود و نيز اگر نبود آنچه كه اين خاك آن را در بر دارد تو را نمى ‏آفريدم و خانه ای را كه تو به آن افتخار مى ‏كنى خلق نمى‏ كردم بنا بر اين آرام بگير و ساكت باش و متواضع و خوار و نرم باش و نسبت به زمين كربلا استنكاف و استكبار و طغيانى از خود نشان مده و الّا تو را فرو برده و در آتش جهنّم قرارت مى ‏دهم».[4]

قرآن کریم دستور به تعظیم شعائر داده و آن را نشانه تقوای دل معرّفی می کند، می فرماید: «وَ مَنْ يُعَظِّمْ شَعائِرَ اللَّهِ فَإِنَّها مِنْ تَقْوَى الْقُلُوب»، و هر كس شعائر الهى را بزرگ دارد، اين كار نشانه تقواى دل هاست». در این میان تعظیم ولادت ها و شهادت های اهل بیت علیهم السّلام مخصوصاً ایّام عزای حضرت سیّدالشّهدا علیه السّلام نیز تعظیم اعظم شعائر الهی بوده و نشانگر تقوای دل های کسانی است که حرمت آن را نگاه داشته و گرامی می دارند.

ضرورت اهمّیّت دادن به عزای سیّدالشّهدا علیه السّلام از این آیه شریفه روشن می شود و جالب آن است که خود خدای کریم بالاترین اکرام را نسبت به حضرت حسین علیه السّلام و سرزمین کربلا داشته است. در روایات اسلامی ما احادیث بسیاری در باره روضه خوانی جبرائیل برای انبیاء الهی و گریه و عزاداری ایشان برای مصیبات حضرت حسین علیه السّلام وجود دارد. تمام پیامبران خدا با حضرت سیّدالشّهدا علیه السّلام در مصائب ایشان مواسات و هم دردی نموده اند.

گرامی داشت خدا از امام حسین علیه السّلام و سرزمین کربلا

در روایتی از امام زین العابدین علیه السّلام آمده است که حضرت فرمودند: «خداوند متعال بيست و چهار هزار سال قبل از اين كه زمين كعبه را خلق كند و آن را حرم قرار دهد زمين كربلا را آفريد و آن را حرم امن و مبارك گرداند، و هر گاه حق تعالى بخواهد كره زمين را لرزانده و حركتش دهد (شايد كنايه از قيامت باشد) زمين كربلاء را همراه تربتش در حالى كه نورانى و شفّاف است بالا برده و آن را در برترين باغ ‏هاى بهشت قرار داده و در آن جا بهترين مسكن قرارش می دهد و ساكن نمى ‏شود در آن مگر انبياء و مرسلين (يا به جاى اين فقره فرمودند: و ساكن نمى ‏شود در آن مگر رسولان اولو العزم) اين زمين بين باغ‏ هاى بهشت مى ‏درخشد همان طورى كه ستاره درخشنده بين ستارگان نورفشانى مى ‏نمايد، نور اين زمين چشم ‏هاى اهل بهشت را تار مى ‏كند و با صدائى بلند مى‏ گويد: من زمين مقدّس و طيّب و پاكيزه و مباركى هستم كه سيّد الشهداء و سرور جوانان اهل بهشت را در خود دارم».[5]

روضه خوانی جبرئیل و اشک های انبیاء

وقتی آدم عليه السّلام در ساق عرش اسماء مقدّس پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و امامان عليهم السّلام را ملاحظه کرد، جبرئيل بر او نازل شد و به آدم تلقين كرد تا (برای پذیرش توبه اش به درگاه خدا) اين كلمات را بگويد: «يا حميد بحقّ‏ محمّد، يا عالى بحقّ على، يا فاطر بحقّ فاطمة يا مُحسن بحقّ الحسن و الحسين، و منك الاحسان»، اى خداى ستوده به حق محمّد ستوده صلى اللَّه عليه و آله، اى خداى ارجمند به حق على عليه السّلام، اى آفريدگار به حق فاطمه عليها السّلام، اى احسان ‏بخش به حق حسن و حسين عليهما السّلام و از تو است احسان.

آدم عليه السّلام وقتى كه اين كلمات را به زبان آورد، همين كه نام حسين عليه السّلام به زبانش آمد، دلش شكست و قطرات اشك از چشمانش سرازير گرديد، گفت: اى برادرم جبرئيل! علّت چيست كه با ذكر حسين عليه السّلام قلبم مى‏ شكند و اشكم جارى مى ‏گردد؟! جبرئيل گفت: «اى آدم! بر اين پسرت حسين عليه السّلام مصيبت جانسوزى وارد مى شود كه همه مصيبت ها در نزد آن كوچك است». آدم عليه السّلام گفت: برادرم جبرئيل! آن مصيبت چيست؟ جبرئيل گفت: حسين عليه السّلام با لب تشنه، و تنها و غريب و بى‏ يار و ياور كشته مى ‏شود، اگر او را در آن روز ببينى چنين صدا مى‏ زند: «وا عطشاه! وا قلّة ناصراه‏!»، اى واى از سوز تشنگى، اى واى از كمى ياور!» شدّت تشنگى، بين او و آسمان را همچون دود مى‏ كند، هيچ كس جواب او را جز با شمشيرها و وسيله كشتن نمى ‏دهد، سر او را همانند گوسفند امّا از قفا جدا نمايند، و آن چه از فرش و اسباب خانه دارد همه را غارت مى ‏كنند، سرهاى او و يارانش را در شهرها مى‏ گردانند، در حالى كه زنان اهل بيتش در كنار آن سرها عبور داده‏ مى ‏شوند ... .در اين هنگام جبرئيل و آدم عليه السّلام همچون زن پسر مرده ‏اى براى مصيبت حسين عليه السّلام گريه كردند.^[6]

و یا در شرح حال ابراهیم علیه السّلام در روایات آمده است وقتی که خداوند به جای ذبح اسماعیل قوچی را فرستاد، ابراهیم علیه السّلام اندوهناک گردید و به درگاه خدا عرضه داشت: دوست داشتم به واسطه ذبح اسماعیل به بالاترین اجر کسی برسم که در مصیبت بدان دست یافته. خدای متعال در پاسخ او فرمود: ای ابراهیم! از میان خلائقم کدام نزد تو محبوب تر اند؟ عرضه داشت: خلقی را محبوب تر از حبیبت محمّد نزد من نیافریده ای. خداوند فرمود: آیا او را بیشتر دوست می داری یا خودت را؟ عرض کرد: قطعاً او را بیش از خودم دوست می دارم. فرمود: فرزند او را بیشتر دوست می داری یا فرزند خودت را؟ عرض کرد: قطعاً فرزند او را. فرمود: ذبح ظالمانه فرزند او به دست دشمنانش برای قلب تو دردناک تر است یا ذبح فرزندت به دست خودت به خاطر اطاعت از من؟ عرضه داشت: پروردگارا! بلکه ذبح او به دست دشمنانش برای قلبم دردناک تر است. خداوند فرمود: ای ابراهیم! گروهی که گمان می کنند از امّت محمّد هستند فرزندش حسین را بعد از او از روی ظلم و دشمنی خواهند کشت همان طور که گوسفند را می کشند و بدین واسطه سزاوار خشم من خواهند شد. پس ابراهیم بی تاب شد و قلبش به درد آمده و شروع به گریه و زاری کرد.^[7]

و خدای متعال اشک و اندوه ابراهیم بر حضرت حسین علیه السّلام را به جای داغ اسماعیل از او خرید و او را به بالاترین درجات مصیبت دیدگان نائل کرد.

مواسات و هم دردی انبیاء با حضرت سیّدالشّهداء

امام صادق علیه السّلام در باره اسماعیل صادق الوعد می فرمایند: «اسماعيلى كه خداوند در قرآن فرموده: [وَ اذْكُرْ فِي الْكِتابِ إِسْماعِيلَ إِنَّهُ كانَ صادِقَ الْوَعْدِ وَ كانَ رَسُولًا نَبِيًّا، ياد كن إسماعيل را كه او بسيار در وعده ‏اى كه مي داد وفا كننده و راستگو و پيغمبرى مرسل بود] إسماعيل فرزند حضرت إبراهيم عليه السّلام نبود بلكه پيغمبرى از پيغمبران (اسماعیل بن حزقیل) بوده كه خداوند او را مبعوث فرمود بر جمعى از مردم و (آن مردم نادان) آن حضرت را گرفتند و پوست سر و صورتش را كندند، و ملكى به أمر الهى نزدش آمد و گفت خداوند مرا پيش تو فرستاده كه هر چه دستور دهی انجام دهم. آن حضرت فرمود: لى‏ اسوةٌ بِما يَصنَعُ‏ بِالحُسَينِ‏، من در اين رفتار مردم تأسى مي كنم به حسين عليه السّلام (يعنى همچنان كه آن حضرت بر ظلم امّت جدّش صلّى اللَّه عليه و آله صبر خواهد كرد، من هم بر ظلم و اذيّت امّت خود صبر مي نمايم).^[8]

به راستی که حضرت حسین علیه السّلام اسوه و مراد انبیاء بوده است. همه با اظهار ارادت و هم دردی با آن حضرت و لعن کردن و برائت جستن از قاتلان و دشمنانش به درگاه خدا تقرّب می جستند و سالیان سال پیش از ولادت و شهادت آن امام همام در غم مصائبش می گریستند و عزاداری می نمودند. ببینید که اسماعیل صادق الوعد که از انبیاء خدا بود چگونه در مصائب خود، حضرت سیّدالشّهدا علیه السّلام را اسوه و مقتدای خویش قرار داده و با تحمّل رنج ها و دردهایش با حضرت اباعبد الله علیه السّلام مواسات و هم دردی نمود.

ملائکه عزادار امام حسین علیه السّلام

امام صادق علیه السّلام فرمودند: «وَكَّلَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى بِقَبْرِ الْحُسَيْنِ ع أَرْبَعَةَ آلَافِ مَلَكٍ شُعْثاً غُبْراً يَبْكُونَهُ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَة». خدای تبارک و تعالی چهار هزار ملک در حالی که ژولیده و گرفته هستند موکّل بر قبر مطهّر حسین علیه السّلام نموده که بر آن حضرت تا روز قیامت گریه می کنند.^[9]

فضل بن یحیی از پدرش نقل می کند که از قول امام صادق علیه السّلام گفت: کربلا را زیارت کنید و آن را رها نسازید که بهترین اولاد انبیاء را در خود نگاه داشته است، «أَلَا وَ إِنَّ الْمَلَائِكَةَ زَارَتْ كَرْبَلَاءَ أَلْفَ عَامٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَسْكُنَهُ جَدِّيَ الْحُسَيْنُ ع وَ مَا مِنْ لَيْلَةٍ تَمْضِي إِلَّا وَ جَبْرَائِيلُ وَ مِيكَائِيلُ يَزُورَانِهِ»، آگاه باش ملائکه کربلا را زیارت می کردند هزار سال پیش از آن که جدّم حسین علیه السّلام در آن ساکن شود و هیچ شبی نمی گذرد مگر آن که جبرائیل و میکائیل او را زیارت می کنند. پس تلاش کن ای یحیی که آن مکان از تو فوت نگردد.[10]

ملائکه چون از حقیقت کربلا و مصائب عاشورا مطّلع هستند به خوبی می دانند که بزرگ ترین شعائر الهی واقعه کربلا و حقیقت عاشورا و وجود مقدّس حضرت اباعبدالله علیه السّلام است لذا در راستای تعظیم این واقعه عظیم، هم هزار سال پیش از محقّق شدنش به زیارت حضرت علیه السّلام نائل می شدند و هم هر شب کرام ملائکه، جبرائیل و میکائیل خدمت آن بزرگوار شرفیاب می شوند.

گریه های اهل بیت در عزای امام حسین علیه السّلام

روایات در این باب به قدری زیاد است که بیان آن ها احتیاج به تألیف کتاب مستقلّی در این زمینه دارد، به همین جهت ناچاریم مِن باب نمونه تنها به چند مورد از این روایات اشاره کنیم.

امام باقر علیه السّلام فرمودند: هر گاه حضرت حسين بن على عليهما السّلام بر پيامبر اكرم صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم داخل مى ‏شدند حضرت او را به خود مى‏ چسباندند و سپس به امير المؤمنين عليه السّلام مى ‏فرمودند: او را نگاه دار و پس از آن او را بوسيده و مى ‏گريستند. حسين عليه السّلام عرض مى‏ كرد: اى پدر چرا گريه مى ‏كنى؟ رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم مى ‏فرمود: فرزندم جاهاى شمشير را بوسيده و مى ‏گريم. حسين عليه السّلام عرضه مى ‏داشت: اى پدر من كشته خواهم شد؟ رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم مى ‏فرمود: بله به خدا قسم تو و پدرت و برادرت جملگى كشته خواهيد شد.[11]

امام صادق علیه السّلام فرمودند: امير المؤمنين على عليه السّلام با جماعتى از مردم از شهر خارج شده تا به يك يا دو ميلى (واحد مسافت) كربلا و به محل افتادن شهداء (کربلا) رسيدند سپس فرمودند: در اين مكان دويست پيغمبر و دويست وصى پيغمبر و دويست سبط (نوه) پيغمبر قبض روح شده كه تمام آن ها شهيد هستند، پس از اين كلام پاى مبارك را از ركاب بيرون آورده و در حالى كه روى قاطر بودند آن مكان را طواف كرده و در حين طواف مى ‏فرمودند: محل خواباندن مركب ها، و محل افتادن شهدا، شهدای قبل از ايشان (در فضیلت) بر آن ها سبقت نگرفته ‏اند و كسانى هم كه بعد از آن ها خواهند آمد به ايشان ملحق نخواهند شد.[12] و در روایت دیگری آمده است: وقتى امير المؤمنين عليه السّلام در بين گروهى از اصحابشان از كربلا عبور نمودند چشم هاى مباركشان غرق در اشك شد و سخت گريستند سپس فرمودند: اين جا محل خواباندن مركب ‏هايشان بوده، و اين جا محل گذاردن اثاثشان مى ‏باشد و اين جا خون ‏هايشان مى ‏ريزد، سپس به زمين خطاب كرده و فرمودند: خوشا به حالت اى زمين كه بر روى تو خون‏ هاى دوستان خدا مى ‏ريزد.[13]

از امام صادق عليه السّلام نقل شده است که فرمودند: همانا امام سجّاد عليه السّلام براى مصائب پدرش، چهل سال گريه كرد كه روزهايش را روزه گرفت و شب هايش را با عبادت به سر مى ‏آورد. هر گاه وقت افطار مى ‏شد، خدمت كار خانه، آب و غذاى آن حضرت را مى ‏آورد و نزد ایشان مى ‏نهاد و مى ‏گفت: اى مولاى من میل بفرمائید. امام سجّاد عليه السّلام مى ‏فرمودند: پسر رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله گرسنه كشته شد، پسر رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله تشنه كشته شد. اين جمله‏ ها را پيوسته تكرار مى‏ فرمود و مى‏ گريست تا اين كه غذايش از اشك هاى چشمش ‏تر مى‏ شد، و همچنين آب آشاميدنى آن حضرت با اشك چشمانش مخلوط مى‏ گشت، و حال او اين گونه بود تا به لقاء اللَّه پيوست.‏^[14]

حضرت رضا علیه السّلام فرمودند: همانا محرّم ماهی است که اهل جاهلیّت جنگیدن را در آن حرام می دانستند ولی در همین ماه خون ما را حلال شمردند و حرمت ما را هتک کردند و فرزندان و زنان ما به اسارت برده شدند و خیام ما به آتش کشیده شد و هر آن چه در آن ها بود از اسباب و وسائلمان به غارت رفت و در امور ما حرمتی برای رسول خدا حفظ نشد. همانا روز حسین پلک چشمانمان را زخم کرده و اشک هایمان را جاری نموده و عزیزمان را در زمین غم و بلا به ذلّت کشانده و غم و اندوه و بلا را تا روز قیامت برایمان به ارث نهاده است پس بر مثل حسین گریه کنندگان باید بگریند که گریه بر او گناهان بزرگ را از بین می برد. سپس حضرت فرمودند: هر گاه ماه محرّم می آمد هیچ کس پدرم را خندان نمی دید و پیوسته اندوهش بیشتر می شد تا روز عاشورا فرا می رسید که روز مصیبت و حزن و گریه او بود و می فرمود این روزی است که حسین علیه السّلام در آن به شهادت رسید.[15]

گریستن تمام مخلوقات بر شهادت و مصائب امام حسین علیه السّلام

امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمودند: حسين در پشت كوفه كشته خواهد شد، به خدا قسم گويا مى ‏بينم كه وحوش گردن‏ هاى خود را بر قبرش كشيده و بر او مى ‏گريند و از شب تا صبح بر او مرثيه مى ‏خوانند و وقتى حال وحوش چنين باشد پس شما انسان ‏ها از جفاء به او حذر كنيد.[16]

امام صادق علیه السّلام فرمودند: هنگامى كه حضرت حسين بن على عليهما السّلام به شهادت رسيدند آسمان‏ هاى هفت گانه و طبقات هفت ‏گانه زمين و آن چه در آن ها و بين آن ها بود و تمام موجودات و جنبنده‏ گان بر روى آن ها و بهشت و دوزخ و بالأخره كليّه اشيائى كه پروردگار ما آن ها را آفريده و موجودات مرئى و نامرئى همگی بر آن حضرت گريستند.[17]

از امام باقر علیه السّلام روایت شده است که فرمودند: «بَكَتِ الْإِنْسُ وَ الْجِنُّ وَ الطَّيْرُ وَ الْوَحْشُ عَلَى الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ ع حَتَّى ذَرَفَتْ دُمُوعُهَا». انس و جنّ و پرندگان و وحوش بر حسین بن علی علیه السّلام گریستند تا جائی که اشک هایشان جاری گشت.[18]

ضرورت تعظیم شعائر حسینی

پس از آن که دانستیم از خود پروردگار متعال گرفته تا انبیاء و اهل بیت علیهم السّلام و تمامی مخلوقات خدا شهادت و عزای حضرت اباعبدالله علیه السّلام را تکریم و بزرگ می دارند و قرآن کریم سفارش به تعظیم شعائر فرموده، باید بدانیم که اگر در تعظیم شعائر حسینی کوتاهی کنیم، همان بلائی که به سر واقعه عظیم غدیر در امّت اسلام آمد بر سر واقعه تاریخی عاشورا نیز خواهد آمد. اگر مسلمین جهان در طول تاریخ پس از غدیر در اکرام و بزرگداشت این روز بزرگ و حیاتی کوتاهی نمی نمودند و مانند عزای سیّدالشّهدا علیه السّلام به آن بها داده و تکریم می نمودند وضع جهان اسلام بدین جا نمی رسید که برخی از معاندین به انکار اصل واقعه غدیر و یا حذف و تحریف فرمایشات رسول خدا صلّی الله علیه و آله در روز غدیر بپردازند. به همین جهت تعظیم شعائر حسینی البته با حفظ خلوص نیّت و رعایت ادب و شئونات عزاداری حضرت سیّدالشّهدا علیه السّلام لازم و ضروری است و به همین نسبت نزد خدای متعال از اجر و پاداش عظیمی برخوردار است. از خدای منّان می خواهیم که ما را در زمره عزاداران حسینی قرار دهد ان شاءالله.

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت

مسلم زکی زاده

پی‌نوشت‌ها: