اگر ما به خود بیاییم و ارزش کار خود را بفهمیم، باید هر صبح و ظهر و شب که به نماز می‌ایستیم یعنی قطره‌ی وجود خود را به دریای بیکران طهارت و قداست قرب الهی مرتبط می‌سازیم باید با روحی مطهّر از آلودگی‌ها و منوّر به نور معرفت و محبّت خدا برگردیم.

در عظمت و بزرگی عبادت نماز، همین بس که خداوند حکیم به رسول گرامی‌اش(ص) در مرحله‌ی عمل اوّلین دستوری که می‌دهد دستور «نماز» است که در آیه‌ی مورد بحث سوره‌ی اسراء می‌فرماید که نماز را برپا دارد و با این بیان نشان داده که برپا نگه دارنده‌ی دین، نماز است...

با این وسوسه‌ها آدمی را در عمر عبادت و بهره‌برداری از فرصت عزیز و زودگذر، سست و بی‌حال می‌سازد و از آن طرف، زرق و برق حُطام دنیایی و اجسام خوش آب و رنگ سوغاتی را مقابل چشم حضرت «خیرالحاجّ» می‌آورد و دلش را می‌رباید.

از ما خواسته‌اند ببینیم و بدانیم امّا افسوس که ما با خود چنان کرده‌ایم که اکنون نه می‌بینیم و نه می‌دانیم ولی راه باز است و برنامه‌ی سیر و حرکت در دست؛ تا مدّت مهلت سپری نشده است بکوشیم و از «خدا» و «ولیّ زمان» مدد بخواهیم.

«صحّت عمل» غیر «مقبولیّت عمل» است ممکن است انسان نمازی بخواند که از حیث اجزاء و شرایط فقهی در حدّ تمام و کمال است و صحیح است امّا از حیث جهات باطنی (از نبودن حضور قلب و اخلاص و آلودگی به رذایل خلقی) در پیش خدا نامقبول است و مُقَرّب او در پیشگاه خدا نمی‌باشد.

«نماز» حرکت به سوی خدا و «صبر» مقاومت در مقابل مشکلات راه و کوشش برای رفع موانع از سر راه است. اخلاق رذیله از حرص و کبر و بخل و حسد، تمایلات بی‌قید و بند نفسانی از حبّ مال و مقام و آوازه و شهرت از موانع بسیار بزرگ سر راه نماز و حرکت به سوی خداست.

«صبر» به معنای سکون و انزوا و گوشه‌گیری و توقّف و رکود نیست؛ صبر در واقع حرکت توأم با تحمّل سختی‌ها و دشواری‌هاست، زیرا عالم، عالم حرکت است نه عالم توقّف و سکون.

سرّ این که روز و شب به ما دستور نماز داده‌اند و ادعیه و اذکار فراوان در فواصل اوقات و حالات مختلف برای ما مقرّر فرموده‌اند، همین است که خواسته‌اند رابطه‌ی روحی بین ما و خدا که آفریننده‌ی حیات است و مُعطِی کلّ کمال برقرار سازند.

انسان پس از این که خدا را یافت و صفات کمال او را شناخت، اعتقاد به معاد و نبوّت و امامت پیدا می‌کند و در مقام برمی‌آید که با آن «غنیّ مطلق» ارتباط برقرار کند و او را از خود راضی نگه بدارد و برنامه‌ی زندگی خود را از او بگیرد که همان «دین» است.

اصل لزوم عبادت، «عقلانی» و کیفیّت آن «وحیانی» است. انسان نمازخوان، اطاعت از حکم عقل و فطرت و وجدانش می‌کند و آدم بی‌نماز، اعتنا به فرمان عقل و وجدان نکرده و پا روی انسانیّتش می‌گذارد و از حیوان نیز پست‌تر می‌شود!

«ذکر خدا» که تنها تلفّظ به الفاظ «سبحان الله» و «لااله الّا الله» نیست! ذکر و یاد، امری قلبی است نه زبانی! زبان اگر به استخدام قلب درآمد و به تحریک دل، متحرّک شد ذکر است و ارزش دارد وگرنه جز تموّجی در هوا چیزی نخواهد بود!

ما غالباً در حال مستی به نماز می‌ایستیم، چون مستی، تنها از خوردن شراب نیست، مستی پول و ثروت و قدرت و شهوت، آدمی را می‌گیرد و با این حال به نماز می‌ایستیم. بدن «طاهر» است، وضو گرفته‌ایم و غسل کرده‌ایم، ولی قلب «طاهر» نیست و آلودگی‌ها دارد.

از آنجا که هدف اصلی عبادات، کسب مقام بندگی خدا است و مقام بندگی با هرگونه گناه و نافرمانی خدا منافات دارد، و از آنجا که مقام بندگی دارای مراحل و درجات است، سزاوار است که نمازگزار، در پرتو نماز، به مقام بندگی برسد، و روز به ‌روز درجات این مقام را بپیماید، و به درجه‌ی عالی آن نائل شود.

اندیشیدن به محتوای نماز و آن را در صفحه فکر و عقل عبور دادن، و عمق نگری به باطن نماز، و در یک کلمه، نماز عرفانی، و شناخت روح نماز، یکی دیگر از شرائط كمال نماز است، که عروج ملکوتی نماز را برای نمازگزار استوارتر می‌سازد.

شرائط صحّت نماز، انسان را در مرحله‌ی پائین، از بعضی از آلودگی‌های پاک می‌کند، ولی شرائط كمال نماز، معراج مؤمن است، و انسان را در مرحله بالاتر از کمال به پرواز درمی‌آورد.

یکی از اسرار نماز، که اثر به سزایی در تربیت معنوی انسان نمازگزار دارد، درصورتی‌که نمازگزار به آن توجّه عمیق نماید، اثرپذیری از آیات قرآن و اذکار و دعاهایی است که در نماز هست.

نماز، کانون و وسیله‌ی پرورش اخلاص و فضائل اخلاقی، و عصیان بر ضدّ طاغوت نفس و هوس‌های نفسانی است، زیرا نماز انسان را از لاک مادّیت خارج ساخته و به ملکوت آسمان‌ها پیوند می‌دهد، و با ملکوتیان‌ هم‌نوا می‌سازد...

یکی از اسرار، بلکه مهم‌ترین فلسفه‌ی نماز، درس عبودیّت و بندگی است، و به طور کلّی اگر عبادات هیچ فلسفه‌ای نداشته باشند، ولی درس عبودیّت را می‌آموزند و انسان را به عنوان عبد و بنده‌ی خدا، پرورش می‌دهند، و چه فلسفه و فایده‌ای بالاتر از مقام بندگی!

انسان دارای غرائز منفی و مثبت آفریده شده است، که اگر غرائز منفی او براثر تعليمات الهی کنترل نگردد، به گمراهی کشیده خواهد شد.

انسان فطرتاً نیاز به «ارتباط با آفریدگارش» دارد، و باید این نیاز درونی را با شیوه‌ی مفید و سازنده، اشباع کرد و به آن پاسخ مثبت داد.