قیام قیامت
بار دیگر در شیپور می دمند امّا این بار شیپور حیات است که دمیده می شود. صحنه ای نمایان می شود که حتّی تصوّرش هم مویِ تن را بر بدن راست می کند. «ثُمَّ نُفِخَ فِيهِ أُخْرى فَإِذا هُمْ قِيامٌ يَنْظُرُونَ». آن گاه بار ديگر در صور دميده مى شود، ناگاه همه آنان بر پاى ايستاده [مات و مبهوت به هر سو] مى نگرند [كه سرانجام كارشان چه خواهد شد][1].
به یکباره میلیاردها انسان که تا لحظه ای پیش مرده بودند، زنده می شوند[2]. برخی از آن ها با نفخه صور اوّل مرده بودند و برخی دیگر هزاران سال در قبر و قرارگاه خود آرمیده تا لحظه قیامت فرا رسد. وِلوله ای به پا می شود. چه بسیار ذرّات پراکنده بدن انسان ها که از گوشه و کنار زمین به حرکت در آمده و به هم ملحق می گردند و برای بار دیگر جسم بی جان بشر، حیات دوباره پیدا می کند. فوج فوج انسان از قبرها عریان بیرون می آیند[3]. گوئی سال ها در خواب بوده اند و اینک کسی ایشان را از خوابشان بیدار ساخته. خدایا! این جا کجاست و چه خبر شده؟! این همه آدم خاک آلود و حیرت زده، و عالمی که با دنیا متفاوت است. از کوه و خورشید و آسمان خبری نیست. عالمی دیگر به پا شده. پس از عمری شنیدن از قیامت، حالا حقیقتش عیان گردیده و وای بر منکرین که راه فراری نیست[4]. همه خیره خیره نگاه می کنند و هنوز به حال خود نیامده اند. تا به خود می آیند و از قیام روز حشر آگاه می شوند، چنان هراسی سراپای وجودشان را می گیرد که از شدّت آن هر کس به سوئی بی هدف فرار می کند[5] و کسی را از حال دیگری خبری نیست[6]. این روز سختی است مخصوصاً برای آن ها که پیوسته آن را انکار می کردند و یا آمدنش را باور نداشتند[7].
امّا جریان قیامت وعالم آخرت به همین جا محدود نمی گردد. سختی این روز را وقتی در می یابی که ببینی پرده ها کنار رفته[8] و هر کس حقیقت کردار خود را عیان می بیند[9]. هُرم آتش سوزان جهنّم را می توان احساس کرد و صدای دلخراش ناله اش را که مرتّب از خدایِ منتقمِ عادل، طلب زیادتی می کند[10] و چون خونخواهی پر کینه، انتظار آمدن اهل دوزخ را می کشد. امان از لحظه ای که گروهی را بر این آتش عرضه نموده و آن ها مدام آرزوی بازگشت و جبران خطاهایشان را می کنند[11]، ولی افسوس که بازگشتی در کار نیست و از ناحیه ربّ العزّه پیغام می رسد که: دور شوید و به قعر دوزخ بروید و حرفی نزنید، و دوزخ ایشان را به کام خود فرو می برد[12]. هنگامه ای بر پا شده، چیزهایی به زبان آمده اند و خلق الله را رسوا می کنند که باورش سخت است. مجرمان را می بینی که پوست بدن و اعضا و جوارحشان سخن می گویند و علیه ایشان شهادت داده و رسوایشان می کنند و آن ها هر چه التماس می کنند که زبان به کام گیرید، مگر حرارت آتش را حس نمی کنید؟! آن ها می گویند: ما از خدای قادر قهّار فرمان می بریم و دوره حکمرانی شما به سر آمده[13]. آن جاست که دست خود را به دندان می گزند[14] و در می یابند که هیچ راه فرار و کتمانی نیست و زمان عذر خواهی به پایان رسیده[15]. چنان رسوا می شوند که برای حساب و کتاب اعمالشان خود به تنهائی کفایت می کنند[16] و اهل جرم و عصیان از طریق چهره هایشان شناخته شده و رسوا می گردند[17].
ترس و وحشت و اضطرابِ این روز به قدری است که خدای متعال در وصفش فرموده: «يا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمْ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَيْءٌ عَظِيمٌ * يَوْمَ تَرَوْنَها تَذْهَلُ كُلُّ مُرْضِعَةٍ عَمَّا أَرْضَعَتْ وَ تَضَعُ كُلُّ ذاتِ حَمْلٍ حَمْلَها وَ تَرَى النَّاسَ سُكارى وَ ما هُمْ بِسُكارى وَ لكِنَّ عَذابَ اللَّهِ شَدِيدٌ». اى مردم! از پروردگارتان پروا كنيد، بى ترديد زلزله قيامت، واقعه اى بزرگ است * روزى كه آن را مى بينيد، (آن چنان وحشت سراپاى همه را فرا مى گيرد كه) هر مادر شيردهى، كودك شيرخوارش را فراموش مى كند و هر باردارى جنين خود را بر زمين مى نهد (سقط می کند) و مردم را مست مى بينى، در حالى كه مست نيستند ولى عذاب خدا شديد است[18]. آن چه بر این ترس و هراس افزوده آن است که صحرای محشر با تمام شلوغی و وحشتش، سراسر تاریک و ظلمانی است[19] و تنها مؤمنین اند که از دنیا با خود نور به همراه آورده اند و از آن هم برای دیگران حضّ و بهره ای نیست[20].
امّا تا ساعتی دیگر محشر از نور وجه الله روشن خواهد شد ... (به امید خدا ادامه دارد)
پی‌نوشت‌ها:
[1] همان.
[2] «وَ أَنَّ السَّاعَةَ آتِيَةٌ لا رَيْبَ فِيها وَ أَنَّ اللَّهَ يَبْعَثُ مَنْ فِي الْقُبُورِ». و اين كه رستاخيز آمدنى است، و شكّى در آن نيست و خداوند تمام كسانى را كه در قبرها هستند زنده مى كند. [سوره حج/ آیه 7 (ترجمه مکارم)].
[3] «يَوْمَ تَشَقَّقُ الْأَرْضُ عَنْهُمْ سِراعاً ذلِكَ حَشْرٌ عَلَيْنا يَسِيرٌ». روزى كه زمين به سرعت از روى آن ها شكافته مى شود و (از قبرها) خارج مى گردند و اين جمع كردن براى ما آسان است. [سوره ق/ آیه 44 (ترجمه مکارم)].
[4] «فَإِذا بَرِقَ الْبَصَرُ * وَ خَسَفَ الْقَمَرُ * وَ جُمِعَ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ * يَقُولُ الْإِنْسانُ يَوْمَئِذٍ أَيْنَ الْمَفَرُّ * كَلاَّ لا وَزَرَ * إِلى رَبِّكَ يَوْمَئِذٍ الْمُسْتَقَرُّ». در آن هنگام كه چشم ها از شدّت وحشت به گردش در آيد، * و ماه بى نور گردد، * و خورشيد و ماه يك جا جمع شوند، * آن روز انسان مى گويد: «راه فرار كجاست؟!» * هرگز چنين نيست، راه فرار و پناهگاهى وجود ندارد! * آن روز قرارگاه نهايى تنها به سوى پروردگار تو است. [سوره قیامت/ آیه 7 تا 12 (ترجمه مکارم)].
[5] «الْقارِعَةُ * مَا الْقارِعَةُ * وَ ما أَدْراكَ مَا الْقارِعَةُ * يَوْمَ يَكُونُ النَّاسُ كَالْفَراشِ الْمَبْثُوثِ».آن حادثه كوبنده، * و چه حادثه كوبنده اى! * و تو چه مى دانى كه حادثه كوبنده چيست؟! (آن حادثه همان روز قيامت است!) * روزى كه مردم مانند پروانه هاى پراكنده خواهند بود. [سوره قارعة/ آیه 1 تا 4 (ترجمه مکارم)].
[6] «فَإِذا جاءَتِ الصَّاخَّةُ * يَوْمَ يَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِيهِ * وَ أُمِّهِ وَ أَبِيهِ * وَ صاحِبَتِهِ وَ بَنِيهِ * لِكُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ يَوْمَئِذٍ شَأْنٌ يُغْنِيه». هنگامى كه آن صداى مهيب [صيحه رستاخيز] بيايد، (كافران در اندوه عميقى فرو مى روند) * در آن روز كه انسان از برادر خود مى گريزد، * و از مادر و پدرش، * و زن و فرزندانش * در آن روز هر كدام از آن ها وضعى دارد كه او را كاملًا به خود مشغول مى سازد. [سوره عبس/ آیه 33 تا 37 (ترجمه مکارم)].
[7] «فَإِذا نُقِرَ فِي النَّاقُورِ * فَذلِكَ يَوْمَئِذٍ يَوْمٌ عَسِيرٌ * عَلَى الْكافِرِينَ غَيْرُ يَسِيرٍ». هنگامى كه در «صور» دميده شود، * آن روز، روز سختى است، * و براى كافران آسان نيست. [سوره مدّثّر/ آیه 8 تا 10 (ترجمه مکارم)] - «... وَ حَشَرْناهُمْ فَلَمْ نُغادِرْ مِنْهُمْ أَحَداً * وَ عُرِضُوا عَلى رَبِّكَ صَفًّا لَقَدْ جِئْتُمُونا كَما خَلَقْناكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ بَلْ زَعَمْتُمْ أَلَّنْ نَجْعَلَ لَكُمْ مَوْعِداً». و همه آنان [انسان ها] را برمى انگيزيم، و احدى از ايشان را فروگذار نخواهيم كرد! * آن ها همه در يك صف به (پيشگاه) پروردگارت عرضه مى شوند (و به آنان گفته مى شود:) همگى نزد ما آمديد، همان گونه كه نخستين بار شما را آفريديم! امّا شما گمان مى كرديد ما هرگز موعدى برايتان قرار نخواهيم داد. [سوره کهف/ آیه 47 و 48 (ترجمه مکارم)].
[8] «يَوْمَ تُبْلَى السَّرائِرُ * فَما لَهُ مِنْ قُوَّةٍ وَ لا ناصِرٍ». در آن روز كه اسرار نهان (انسان) آشكار مي شود، * و براى او هيچ نيرو و ياورى نيست. [سوره طارق/ آیه 9 و 10 (ترجمه مکارم)].
[9] «وَ وُضِعَ الْكِتابُ فَتَرَى الْمُجْرِمِينَ مُشْفِقِينَ مِمَّا فِيهِ وَ يَقُولُونَ يا وَيْلَتَنا ما لِهذَا الْكِتابِ لا يُغادِرُ صَغِيرَةً وَ لا كَبِيرَةً إِلاَّ أَحْصاها وَ وَجَدُوا ما عَمِلُوا حاضِراً وَ لا يَظْلِمُ رَبُّكَ أَحَداً». و كتاب [كتابى كه نامه اعمال همه انسان هاست] در آن جا گذارده مى شود، پس گنهكاران را مى بينى كه از آن چه در آن است، ترسان و هراسانند و مى گويند: اى واى بر ما! اين چه كتابى است كه هيچ عمل كوچك و بزرگى را فرو نگذاشته مگر اين كه آن را به شمار آورده است؟! و (اين در حالى است كه) همه اعمال خود را حاضر مى بينند و پروردگارت به هيچ كس ستم نمى كند. [سوره کهف/ آیه 49 (ترجمه مکارم)].
[10] « يَوْمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ امْتَلَأْتِ وَ تَقُولُ هَلْ مِنْ مَزِيدٍ». [ياد كن] روزى را كه به دوزخ مى گوييم: آيا پر شدى؟ مى گويد: آيا زيادتر از اين هم هست. [سوره ق/ آیه 30 (ترجمه انصاریان)].
[11] «وَ لَوْ تَرى إِذْ وُقِفُوا عَلَى النَّارِ فَقالُوا يا لَيْتَنا نُرَدُّ وَ لا نُكَذِّبَ بِآياتِ رَبِّنا وَ نَكُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ». كاش (حال آن ها را) هنگامى كه در برابر آتش (دوزخ) ايستاده اند، ببينى! مى گويند: اى كاش (بار ديگر، به دنيا) بازگردانده مى شديم، و آيات پروردگارمان را تكذيب نمى كرديم، و از مؤمنان مى بوديم. [سوره انعام/ آیه 27 (ترجمه مکارم)]- «وَ جِيءَ يَوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ يَوْمَئِذٍ يَتَذَكَّرُ الْإِنْسانُ وَ أَنَّى لَهُ الذِّكْرى * يَقُولُ يا لَيْتَنِي قَدَّمْتُ لِحَياتِي». و در آن روز جهنّم را حاضر مى كنند (آرى) در آن روز انسان متذكّر مى شود امّا اين تذكّر چه سودى براى او دارد؟! * مى گويد: «اى كاش براى (اين) زندگيم چيزى از پيش فرستاده بودم. [سوره فجر/ آیه 23 و 24 (ترجمه مکارم)].
[12] «وَ مَنْ خَفَّتْ مَوازِينُهُ فَأُولئِكَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ فِي جَهَنَّمَ خالِدُونَ * تَلْفَحُ وُجُوهَهُمُ النَّارُ وَ هُمْ فِيها كالِحُونَ * أَ لَمْ تَكُنْ آياتِي تُتْلى عَلَيْكُمْ فَكُنْتُمْ بِها تُكَذِّبُونَ * قالُوا رَبَّنا غَلَبَتْ عَلَيْنا شِقْوَتُنا وَ كُنَّا قَوْماً ضالِّينَ * رَبَّنا أَخْرِجْنا مِنْها فَإِنْ عُدْنا فَإِنَّا ظالِمُونَ * قالَ اخْسَؤُا فِيها وَ لا تُكَلِّمُونِ». و كسانى كه اعمال وزن شده آنان سبك [و بى ارزش] است، همانانند كه سرمايه وجودشان را از دست داده و در دوزخ جاودانه اند. * آتش [همواره] صورت هايشان را مى سوزاند، و آنان در آن جا [از شدت سوختگى] زشت رويانى بد منظرند! * [خدا به آنان مى گويد:] آيا آيات من بر شما خوانده نمى شد و شما [همواره] آن ها را تكذيب مى كرديد؟ * مى گويند: پروردگارا! تيره بختى و شقاوت ما بر ما چيره شد، و ما گروهى گمراه بوديم. * پروردگارا! ما را از دوزخ بيرون آر، پس اگر [به بدى ها و گمراهى ها] بازگشتيم، بى ترديد ستمكار خواهيم بود. * [خدا] مى گويد: [اى سگان!] در دوزخ گم شويد و با من سخن مگوييد. [سوره مؤمنون/ آیه 103 تا 108 (ترجمه انصاریان)].
[13] «وَ يَوْمَ يُحْشَرُ أَعْداءُ اللَّهِ إِلَى النَّارِ فَهُمْ يُوزَعُونَ * حَتَّى إِذا ما جاؤُها شَهِدَ عَلَيْهِمْ سَمْعُهُمْ وَ أَبْصارُهُمْ وَ جُلُودُهُمْ بِما كانُوا يَعْمَلُونَ * وَ قالُوا لِجُلُودِهِمْ لِمَ شَهِدْتُمْ عَلَيْنا قالُوا أَنْطَقَنَا اللَّهُ الَّذِي أَنْطَقَ كُلَّ شَيْءٍ وَ هُوَ خَلَقَكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ». به خاطر بياوريد روزى را كه دشمنان خدا را جمع كرده به سوى دوزخ مى برند، و صفوف پيشين را نگه مى دارند (تا صف هاى بعد به آن ها ملحق شوند!) * وقتى به آن مى رسند، گوش ها و چشم ها و پوست هاى تنشان به آن چه مى كردند گواهى مى دهند. * آن ها به پوست هاى تنشان مى گويند: «چرا بر ضدّ ما گواهى داديد؟!» آن ها جواب مى دهند: «همان خدايى كه هر موجودى را به نطق درآورده ما را گويا ساخته و او شما را نخستين بار آفريد، و بازگشتتان به سوى اوست. [سوره فصّلت/ آیه 19 تا 21 (ترجمه مکارم)]- «يَوْمَ تَشْهَدُ عَلَيْهِمْ أَلْسِنَتُهُمْ وَ أَيْدِيهِمْ وَ أَرْجُلُهُمْ بِما كانُوا يَعْمَلُونَ». در آن روز زبان ها و دست ها و پاهايشان بر ضدّ آن ها به اعمالى كه مرتكب مى شدند گواهى مى دهد. [سوره نور/ آیه 24 (ترجمه مکارم)]- «الْيَوْمَ نَخْتِمُ عَلى أَفْواهِهِمْ وَ تُكَلِّمُنا أَيْدِيهِمْ وَ تَشْهَدُ أَرْجُلُهُمْ بِما كانُوا يَكْسِبُونَ». امروز بر دهانشان مُهر مى نهيم، و دست هايشان با ما سخن مى گويند و پاهايشان كارهايى را كه انجام مى دادند شهادت مى دهند. [سوره یس/ آیه 65 (ترجمه مکارم)].
[14] «وَ يَوْمَ يَعَضُّ الظَّالِمُ عَلى يَدَيْهِ يَقُولُ يا لَيْتَنِي اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِيلاً». و (به خاطر آور) روزى را كه ستمكار دست خود را (از شدّت حسرت) به دندان مى گزد و مى گويد: «اى كاش با رسول (خدا) راهى برگزيده بودم. [سوره فرقان/ آیه 27 (ترجمه مکارم)].
[15] «فَيَوْمَئِذٍ لا يَنْفَعُ الَّذِينَ ظَلَمُوا مَعْذِرَتُهُمْ وَ لا هُمْ يُسْتَعْتَبُونَ». آن روز عذر خواهى ظالمان سودى به حالشان ندارد، و توبه آنان پذيرفته نمى شود. [سوره روم/ آیه 57 (ترجمه مکارم)].
[16] «وَ كُلَّ إِنسانٍ أَلْزَمْناهُ طائِرَهُ فِي عُنُقِهِ وَ نُخْرِجُ لَهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ كِتاباً يَلْقاهُ مَنْشُوراً * اقْرَأْ كِتابَكَ كَفى بِنَفْسِكَ الْيَوْمَ عَلَيْكَ حَسِيباً». و هر انسانى، اعمالش را بر گردنش آويخته ايم و روز قيامت، كتابى براى او بيرون مى آوريم كه آن را در برابر خود، گشوده مى بيند! (اين همان نامه اعمال اوست!) * (و به او مى گوييم:) كتابت را بخوان، كافى است كه امروز، خود حسابگر خويش باشى. [سوره اسراء/ آیه 13 و 14 (ترجمه مکارم)]- «يُنَبَّؤُا الْإِنْسانُ يَوْمَئِذٍ بِما قَدَّمَ وَ أَخَّرَ * بَلِ الْإِنْسانُ عَلى نَفْسِهِ بَصِيرَةٌ * وَ لَوْ أَلْقى مَعاذِيرَهُ». و در آن روز انسان را از تمام كارهايى كه از پيش يا پس فرستاده آگاه مى كنند! * بلكه انسان خودش از وضع خود آگاه است، * هر چند (در ظاهر) براى خود عذرهايى بتراشد. [سوره قیامت/ آیه 13 تا 15 (ترجمه مکارم)]- «وَ وُفِّيَتْ كُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِما يَفْعَلُونَ». و به هر كس آن چه انجام داده است بى كم و كاست داده مى شود، و او نسبت به آن چه انجام مى دادند از همه آگاه تر است. [سوره زمر/ آیه 70 (ترجمه مکارم)].
[17] «يُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسِيماهُمْ فَيُؤْخَذُ بِالنَّواصِي وَ الْأَقْدامِ». مجرمان از چهره هايشان شناخته مى شوند و آن گاه آن ها را از موهاى پيش سر، و پاهايشان مى گيرند (و به دوزخ مى افكنند). [سوره الرحمن/ آیه 41 (ترجمه مکارم)].
[18] سوره حج/ آیه 1 و 2 (ترجمه مکارم).
[19] رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: «اتَّقُوا الظُّلْمَ فَإِنَّهُ ظُلُمَاتُ يَوْمِ الْقِيَامَةِ». از ظلم کردن بپرهیزید که همانا ظلم تاریکی و ظلمات روز قیامت است. [الكافي (ط - الإسلامية) ج 2 ص 332]/ رسول خدا صلّی الله علیه و آله به اباذر فرمودند: «يَا أَبَا ذَرٍّ يُؤْتَى بِجَاحِدِ حَقِّ عَلِيٍّ وَ وَلَايَتِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَصَمَّ وَ أَبْكَمَ وَ أَعْمَى يَتَكَبْكَبُ فِي ظُلُمَاتِ يَوْمِ الْقِيَامَةِ يُنَادِي مُنَادٍ يا حَسْرَتى عَلى ما فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللَّهِ وَ أُلْقِيَ [يُلْقَى] فِي عُنُقِهِ طَوْقٌ مِنْ نَارٍ [النَّارِ] ...». ای اباذر! روز قیامت کسی را که از روی علم، حقِّ علی و ولایتش را انکار کرده است آورده می شود در حالی که کر و لال و کور است و در تاریکی های قیامت با صورت به زمین می خورد و می غلتد، منادی (از جانب او) صدا می زند: افسوس بر من از كوتاهي هايى كه در اطاعت فرمان خدا (در باره ولایت علی علیه السّلام) كردم و طوقی از آتش به گردنش انداخته می شود. [تفسير فرات الكوفي ص 372].
[20] «يَوْمَ تَرَى الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ يَسْعى نُورُهُمْ بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ بِأَيْمانِهِمْ بُشْراكُمُ الْيَوْمَ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها ذلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ * يَوْمَ يَقُولُ الْمُنافِقُونَ وَ الْمُنافِقاتُ لِلَّذِينَ آمَنُوا انْظُرُونا نَقْتَبِسْ مِنْ نُورِكُمْ قِيلَ ارْجِعُوا وَراءَكُمْ فَالْتَمِسُوا نُوراً فَضُرِبَ بَيْنَهُمْ بِسُورٍ لَهُ بابٌ باطِنُهُ فِيهِ الرَّحْمَةُ وَ ظاهِرُهُ مِنْ قِبَلِهِ الْعَذابُ». در روزى كه مردان و زنان باايمان را مى نگرى كه نورشان پيش رو و در سمت راستشان به سرعت حركت مى كند (و به آن ها مى گويند:) بشارت باد بر شما امروز به باغ هايى از بهشت كه نهرها زير (درختان) آن جارى است جاودانه در آن خواهيد ماند! و اين همان رستگارى بزرگ است! * روزى كه مردان و زنان منافق به مؤمنان مى گويند: «نظرى به ما بيفكنيد تا از نور شما پرتوى برگيريم!» به آن ها گفته مى شود: «به پشت سر خود بازگرديد و كسب نور كنيد!» در اين هنگام ديوارى ميان آن ها زده مى شود كه درى دارد، درونش رحمت است و برونش عذاب. [سوره حدید/ آیه 12 و 13 (برگرفته از ترجمه مکارم)].
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
مسلم زکی زاده