عرفه

خداوند متعال وقتی بشر را آفرید راههای زیادی قرار داد تا بدین وسیله انسان بتواند از طریق آن راهها، خداوند را بشناسد و به او معرفت پیدا کند و در این دنیا و در آخرت رستگار شود، عرفه یکی از این راههاست تا انسان بتواند در یک مکان بنام عرفات و در یک زمان بنام عرفه که روز نهم ذی الحجه می باشد، هم خداوند را بشناسد و هم خود را.

علت نامگذاری عرفه

امام صادق علیه السلام در جواب سوالی که درباره علت نامیده شدن عرفات است، می فرماید:

فَقَالَ إِنَّ جَبْرَئِيلَ ع خَرَجَ بِإِبْرَاهِيمَ ص يَوْمَ عَرَفَةَ فَلَمَّا زَالَتِ الشَّمْسُ قَالَ لَهُ جَبْرَئِيلُ يَا إِبْرَاهِيمُ اعْتَرِفْ بِذَنْبِكَ وَ اعْرِفْ مَنَاسِكَكَ فَسُمِّيَتْ عَرَفَاتٍ لِقَوْلِ جَبْرَئِيلَ ع اعْتَرِفْ فَاعْتَرَف‏[1]

«جبرئیل، حضرت ابراهیم(ع) را روز عرفه به این مکان آورد. چون ظهر فرا رسید، جبرئیل گفت: ای ابراهیم! به گناه خود اعتراف کن و مناسکت را بیاموز چون جبرئیل گفت اعتراف کن، پس اعتراف کرد. لذا این سرزمین عرفات نامیده شد.»

در کتب تفسیر نوشته اند: علّت نام عرفات آن است که ابراهیم(ع) شبی خواب دید که باید فرزندش را قربانی کند. چون روز شد در فکر فرو رفت. از این‌رو، آن روز را «ترویه» نامیدند و چون شب بعد همان خواب را دید و دانست که خواب حق است، نه شیطانی؛ آن شب را عرفه نامید یعنی شناخت پیدا کرد و معرفت پیدا کرد که این دستوری از جانب خداست که فرزندش را باید ذبح کند. بعضی هم نوشته‌اند: چون اسماعیل در آن روز آب پیدا کرد و سیراب شد، آن روز را ترویه گفتند و عرفات به این جهت گفتند که جبرئیل، شب احکام حج را آورد و به حضرت ابراهیم علیه السلام یاد داد و بعد از آن حضرت ابراهیم علیه السلام فرمود: «قد عرفت قد عرفت» یعنی احکام حج را شناختم ،پس بدین معنی عرفات خواندند.[2]

عرفات از ریشه عرف است و بیانگر شناخت آثار اشیاء همراه با تفکر و تدبّر است.

شناخت خدا و رسول و امام زمان و شناخت خود با اعتراف به گناهانی که انجام داده ایم.

امام زمان (عج) در حج حضور دارند و همراه حاجیان اعمال حج را انجام می دهند، ولی مردم از دیدن حضرت آن محرومند.[3]

شناخت امام زمان هر عصر مسأله مهمی است در روایت داریم که پيغمبر اكرم صلّى اللَّه عليه و آله در حديثى كه مورد اتفاق شيعه و سنى است فرموده است:(من مات و لم‏ يعرف‏ امام‏ زمانه مات ميتة جاهلية)[4]

«كسى كه بميرد و امام زمانش را نشناسد، مرگش مرگ جاهليت است»

در حدیثی خواندن دعا برای معرفت و شناخت خدا و رسول و حجت خدا در زمان غیبت امام زمان (عج) از امام صادق علیه السلام نقل شده است .

اللَّهُمَّ عَرِّفْنِي نَفْسَكَ فَإِنَّكَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِي نَفْسَكَ لَمْ أَعْرِفْ نَبِيَّكَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِي رَسُولَكَ فَإِنَّكَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِي رَسُولَكَ لَمْ أَعْرِفْ حُجَّتَكَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِي‏ حُجَّتَكَ‏ فَإِنَّكَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِي حُجَّتَكَ ضَلَلْتُ عَنْ دِينِي[5]

«يعنى: بار خدايا، خويش را به من بشناسان. پس به درستى كه تو اگر خويش را به من نشناسانى، پيغمبر تو را نشناسم. خداوندا، رسول خود را به من بشناسان، پس به درستى كه تو اگر رسول خود را به من نشناسانى، حجّت تو را نشناسم. خداوندا، حجّت خود را به من بشناسان، پس به درستى كه تو اگر حجّت خود را به من نشناسانى، از دين خويش گمراه مى‏شوم».

شیعه باید برای امام زمان خود در روز عرفه دعا کند چنانکه در دعای این روز آمده است.[6]

زیارت امام حسین علیه السلام در شب و روز عرفه وارد است و ثواب بسیاری دارد .

امام صادق(ع) فرمود:

( مَنْ زَارَ قَبْرَ الْحُسَيْنِ ع يَوْمَ عَرَفَةَ كَتَبَ اللَّهُ لَهُ أَلْفَ‏ أَلْفِ‏ حِجَّةٍ مَعَ الْقَائِمِ وَ أَلْفَ‏ أَلْفِ‏ عُمْرَةٍ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ عِتْقَ أَلْفِ‏ أَلْفِ‏ نَسَمَةٍ وَ حُمْلَانَ أَلْفِ‏ أَلْفِ‏ فَرَسٍ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ سَمَّاهُ اللَّهُ عَبْدِيَ الصِّدِّيقَ أَمِنَ بِوَعْدِي وَ قَالَتِ الْمَلَائِكَةُ فُلَانٌ صِدِّيقٌ زَكَّاهُ اللَّهُ مِنْ فَوْقِ عَرْشِهِ وَ سُمِّيَ فِي الْأَرْضِ كَرُوبا)[7]

«هرکس قبر امام حسین(ع) را در روز عرفه زیارت کند، خداوند برای او ثواب هزار هزار حج که با قائم آل‌محمّد (عج) کرده‌باشد، بنویسد و هزار هزار عمره که با حضرت رسول (ص) کرده باشد و نیز ثواب آزاد کردن هزار هزار بنده و فرستادن هزار هزار کس به جهاد در راه خدا برای اونوشته شود و خداوند او را بنده تصدیق‌کننده او و ایمان آورده به وعده او می‌نامد و ملائکه گویند: «فلان مرد صدیق است» و خداوند او را در بالای عرش عظمت و جلالش ثنا گفته است و در زمین، او را کروبی نامند که لقب ملائکه مقرب است.»

امام صادق(ع) در حدیث دیگری فرمود:

إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يَتَجَلَّى لِزُوَّارِ قَبْرِ الْحُسَيْنِ ع قَبْلَ أَهْلِ‏ عَرَفَاتٍ‏ فَيَفْعَلُ ذَلِكَ بِهِمْ وَ يَقْضِي حَوَائِجَهُمْ وَ يَغْفِرُ ذُنُوبَهُمْ وَ يُشَفِّعُهُمْ فِي مَسَائِلِهِمْ ثُمَّ يَثْنِي بِعَرَفَاتٍ فَيَفْعَلُ ذَلِكَ بِهِم[8]

«خداوند تبارك و تعالى براى زوّار قبر حضرت امام حسين عليه السّلام قبل از اهل‏ عرفات‏ تجلّى كرده و حوائج آنها را برآورده و گناهانشان را آمرزيده و در مسائل و خواسته‏هايشان شفاعتشان را كرده و سپس توجّه به اهل‏ عرفات‏ نموده و آنچه در حق زوّار امام حسين عليه السّلام منظور نمود براى ايشان نيز ملحوظ مى‏دارد.»

روز عرفه روز بخشش گناهان است و روز استجابت دعاست .

اگر کسی در ماه رمضان بخشیده نشود باید عرفه را درک کند:

(عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام، قَالَ: «مَنْ لَمْ يُغْفَرْ لَهُ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ، لَمْ يُغْفَرْ لَهُ إِلى‏ قَابِلٍ إِلَّا أَنْ يَشْهَدَ عَرَفَة)[9]

« اگر ماه مبارک رمضان بر کسی گذشت و او آمرزیده نشد، تا ماه رمضان آینده به آمرزش او امیدی نیست، مگر آنکه عرفه را [با شرایط آن] درک کند.»

رسول خدا (ص) می‌فرماید:

اِنَّ اللهَ تَطَوَّلَ عَلی اَهْلِ عَرَفاتٍ یُباهی بهِمُ المَلائِکَةَ یَقُولُ: یا مَلائِکَتی اُنْظُرُوا اِلی عِبادی شُعْثاً غُبْراً اَقْبَلوُا یَضْرِبُونَ اِلیَّ مِنْ کُلِّ فَجٍّ عَمیقٍ، فَاُشْهِدُکُمْ انّی قَدْ اَجَبْتُ دُعائَهُمْ وَ شَفَّعْتُ رَغْبَتَهُمْ وَ وَهَبْتُ مُسیئَهُمْ لِمُحْسِنِهِمْ وَ اَعْطَیْتُ مُحْسِنَهُمْ جَمیعَ ما سَأَلنَی، غَیْرَ التَّبِعاتِ الَّتی بَیْنَهُمْ.[10]

خداوند بر اهل عرفات نعمت داده، به وسیله آنها بر فرشتگان مباهات کرده، می‌فرماید: ای فرشتگان من! به بندگانم بنگرید، ژولیده و غبار آلود، از هر راه دوری راه سپرده و آمده‌اند. شما را گواه می‌گیرم که دعایشان را مستجاب کرده، خواسته‌شان را برآورم. خطاکارشان را به خاطر نیکوکارشان بخشیدم و به نیکوکارانشان هر چه را که از من خواستند، عطا کردم، جز گناهانی را که میان خودشان دارند (حقّ‌الناس) در عرفات همه بخشیده می شوند، نقل است که

وَ أَعْظَمُ النَّاسِ جُرْماً مِنْ أَهْلِ‏ عَرَفَاتٍ‏ الَّذِي يَنْصَرِفُ مِنْ عَرَفَاتٍ وَ هُوَ يَظُنُّ أَنَّهُ لَمْ يُغْفَرْ لَهُ‏ یَعْنِي الَّذِي يَقْنَطُ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَل[11]

«و عظيمترين كس از نظر جرم از اهل‏ عرفات‏ آن كس است كه از عرفات باز گردد در حالى كه گمان ميدارد كه او آمرزيده نشده است.- يعنى آن كسى كه از رحمت خداى عزّ و جلّ نوميد مى‏شود»

دعا خواندن در روز عرفه وارد است به طوری که اگر روزه گرفتن در این روز باعث ضعف می شود بهتر است نگیرد تا بتواند دعا را بخواند.

یکی از دعاهای وارده در روز عرفه ،دعای امام حسین علیه السلام در روز عرفه است .نکته حائز در این دعا این است امام حسین علیه السلام بعد از حمد خداوند و یاد آوری نعماتی که خدا به ما داده است و بعد از آن فرازهای بلند عرفانی در انتهای دعا از خداوند آزادی از آتش جهنم را می خواهند.[12]

دعا کردن در حق برادر و خواهر دینی در این روز وارد شده است:

رَأَيْتُ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ جُنْدَبٍ فِي الْمَوْقِفِ فَلَمْ أَرَ مَوْقِفاً كَانَ أَحْسَنَ مِنْ مَوْقِفِهِ مَا زَالَ مَادّاً يَدَيْهِ إِلَى السَّمَاءِ وَ دُمُوعُهُ تَسِيلُ عَلَى خَدَّيْهِ حَتَّى تَبْلُغَ الْأَرْضَ فَلَمَّا صَدَرَ النَّاسُ قُلْتُ لَهُ يَا أَبَا مُحَمَّدٍ مَا رَأَيْتُ مَوْقِفاً قَطُّ أَحْسَنَ مِنْ مَوْقِفِكَ قَالَ وَ اللَّهِ مَا دَعَوْتُ إِلَّا لِإِخْوَانِي وَ ذَلِكَ أَنَّ أَبَا الْحَسَنِ مُوسَى ع- أَخْبَرَنِي أَنَّ مَنْ‏ دَعَا لِأَخِيهِ‏ بِظَهْرِ الْغَيْبِ نُودِيَ مِنَ الْعَرْشِ وَ لَكَ مِائَةُ أَلْفِ ضِعْفٍ فَكَرِهْتُ أَنْ أَدَعَ مِائَةَ أَلْفٍ مَضْمُونَةٍ لِوَاحِدَةٍ لَا أَدْرِي تُسْتَجَابُ أَمْ لَا.[13]

على بن ابراهيم از پدرش حديث كند كه: عبد اللَّه بن جندب‏ را در موقف (عرفات) ديدم و وقوفى بهتر از وقوف او نديدم پيوسته دستهايش بسوى آسمان بلند بود، و اشكهايش بر گونه‏اش روان بود بطورى كه بزمين ميريخت، پس همين كه مردم (از عرفات) برگشتند من بوى گفتم: اى ابا محمد من وقوفى بهتر از وقوف تو نديدم؟ گفت بخدا سوگند من جز براى برادران (دينى) خود دعائى نكردم، و اين براى اين بود كه حضرت ابا الحسن كاظم عليه السلام بمن خبر داد كه هر كه براى برادر دينى خود پشت سرش دعا كند از عرش بدو ندا شود: براى تو باد صد هزار برابر (آنچه براى برادران ديني ات درخواست كردى) پس من خوش نداشتم كه صد هزار دعاى تعهد شده را بخاطر يك دعا از دست بدهم كه نمى‏دانم آن يك دعا هم به اجابت برسد يا نه.

پی‌نوشت‌ها: