روایت‌های ۷۵ و ۹۵ روزه در مورد حضرت زهرا چه تفاوتی دارند؟

پیرامون تاریخ شهادت حضرت فاطمه زهرا(س) اقوال گوناگونی در کتب تاریخی و حدیثی، چه در کتب شیعه و چه اهل سنت وجود دارد. بیشتر آنها بر اساس مدت حیات ایشان پس از پدر بزرگوارشان، پیامبر اکرم(ص)، بیان شده و تعداد کمی از آنها با ذکر روز و ماه شهادتشان عنوان گردیده است. بیشترین مدت زندگی حضرت زهرا(س) پس از پیامبر اکرم(ص) هشت ماه[1] و کمترین مدت آن چهل روز پس از وفات پیامبر گرامی اسلام(ص) تعیین شده است[2].با توجه به متن پرسش، ما به همین دو قول در بین اقوال در منابع شیعی بسنده می‌کنیم:

1 - مرحوم کلینی در کتاب «الکافی» حدیثی چنین آورده:« عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ فَاطِمَةَ ع مَكَثَتْ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ ص خَمْسَةً وَ سَبْعِينَ يَوْماً...»[3] «امام صادق (ع) فرمودند: فاطمه(س) بعد از پیامبر(ص) 75 روز زنده بودند...»

بر این اساس شهادت حضرت صدیقه طاهره(س) با توجه به وفات پیامبر(ص) که 28 صفر است، 13 جمادی الأولی می‌شود که البته زوائد ماه‌های قمری در احتساب تاریخ درنظر گرفته می‌شود. البته مرحوم کلینی وفات پیامبر را 12 ربیع‌الأول می‌داند و با توجه به آن هفتاد و پنج روز پس از آن اواخر جمادی الأولی می‌باشد.

البته برخی از علماء همچون سید محسن أمین در «اعیان الشیعه»[4] در جمع بین اقوال احتمال می‌دهد که (خمسۀ و سبعین) یعنی 75 در استنساخ نسخه‌های خطی تغییر یافته(خمسۀ و تسعین) یعنی 95 باشد، چرا که به بیان مرحوم شیخ عباس قمی در «نزهۀ النواظر» [5] خط کوفی در ابتدای امر بدون نقطه بوده و اگر (سبعین) و (تسعین) بدون نقطه نوشته شود، شبیه هم هستند، لذا این احتمال بسیار قوی است و بنابراین احتمال این روایت نیز به همان 95 روز باز می‌گردد.

2 - مرحوم ابن جریر طبری آملی در «دلائل الإمامۀ» از امام باقر(ع) نقل می‌کند:« عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (ع)، قَالَ: ... وَ أَقَامَتْ بِمَكَّةَ ثَمَانَ سِنِينَ، وَ بِالْمَدِينَةِ عَشْرَ سِنِينَ، وَ بَعْدَ وَفَاةِ أَبِيهَا خَمْسَةً وَ سَبْعِينَ يَوْماً وَ قُبِضَتْ فِي جُمَادَى الْآخِرَةِ يَوْمَ الثَّلَاثَاءِ لِثَلَاثٍ خَلَوْنَ مِنْهُ، سَنَةَ إِحْدَى عَشْرَةَ مِنَ الْهِجْرَةِ»[6]

(... و ایشان(فاطمه زهرا(س)) 8 سال در مکه و 10 سال در مدینه سپری کردند و بعد از وفات پدرشان 75 روز زندگی کردند و در سه شنبه سوم جمادی الآخرۀ سال یازدهم هجری وفات یافتند.) در این روایت اگر بخواهیم هفتاد و پنج روز را با احتساب وفات پیامبر حتی بنا بر این‌که وفات پیامبر اسلام(ص) 12 ربیع الأول هم باشد که برخی از علمای اهل سنت تصریح دارند، با تاریخ سوم جمادی الآخرۀ سازگاری ندارد، لذا احتمال تغییر یافتن نود و پنج به هفتاد و پنج در نسخ خطی در این روایت نیز بالاست.

3- خزاز رازی در کتاب «کفایۀ الأثر» از جابر بن عبدالله أنصاری نقل کرده که حضرت زهرا(س) نود و پنج روز پس از پیامبر اکرم(ص) حیات داشتند: ( ...و عاشت بعد أبيها خمسة و تسعين يوما حتى ألحقها الله به‏.)[7] ابوالفرج اصفهانی نیز در «مقاتل الطالبین» از امام باقر(ع) نقل می‌کند که ایشان سه ماه پس از پیامبر(ص) وفات کردند.

(... إلّا أن الثابت في ذلك ما روى عن أبي جعفر محمد بن علي عليهما السّلام أنّها توفيت بعده بثلاثة أشهر)[8] ، همچنین إربلی در «کشف الغمه» نیز از امام باقر(ع) نود و پنج روز را آورده: (و عن أبي جعفر محمّد بن علي عليهما السّلام خمسا و تسعين ليلة، في سنة إحدى عشرة)[9]. ضمن یادآوری این نکته که در نقل ابوالفرج، نود روز ذکر شده و در سایر اقوال نود و پنج روز، بدین سبب است که پنج روز در بازه زمانی حدود صد روزه در اقوال تاریخی قابل چشم‌پوشی است، این نقل سازگار با نظر عمده علمای شیعه است، از جمله شیخ مفید در «مسار الشیعه»[10]، شیخ طوسی در «مصباح المتهجد»[11]، طبرسی در «اعلام الوری»[12]و علامه مجلسی در «مرآۀ العقول»[13] که ایشان در این کتاب اقوال را نقل کرده و سپس نتیجه می‌گیرند که قول صحیح همان سوم جمادی الآخرۀ می‌باشد.

در نهایت برخی از علمای شیعه نقل 75 روز را برگزیده و برخی 95 روز پس از رحلت پیامبر اسلام(ص)، اما آنچه اکنون بین ما به درستی رواج پیدا کرده آن است که هم 75 روز و هم 95 روز ، آن هم در قالب دهه فاطمیه اول و دوم برای شهادت جانسوز صدیقه کبری فاطمه زهرا(س) عزاداری می‌کنند تا ضمن ابراز اندوه و ندبه به خاطر ظلم بزرگی که به ایشان شده، از معارف حقه‌ای که از این بانوی بزرگ به یادگار مانده کسب فیض نموده و سیره عملی ایشان را نصب العین خویش قرار دهند.

پی‌نوشت‌ها

[1] بحارالأنوار، جلد 43، صفحه 213