احکام موضوعی/ ۱۳
اعتكاف، در لغت به معناى توقف در جايى است و در اصطلاح فقه، عبارت است از: «ماندن حداقل سه روز در مسجد، به قصد عبادت خداوند، با شرايطى خاص». اهميت اعتكاف
پرسش 217. درباره اهميت اعتكاف و چگونگى آن توضيح دهيد؟
﴿ وَ عَهِدْنا إِلى إِبْراهِيمَ وَ إِسْماعِيلَ أَنْ طَهِّرا بَيْتِيَ لِلطّائِفِينَ وَ الْعاكِفِينَ وَ الرُّكَّعِ السُّجُودِ ﴾
«و ما به ابراهيم و اسماعيل امر كرديم كه خانه مرا براى طواف كنندگان و مجاوران و ركوع كنندگان و سجده كنندگان، پاك و پاكيزه كنيد».[1]
اعتكاف، در لغت به معناى توقف در جايى است و در اصطلاح فقه، عبارت است از: «ماندن حداقل سه روز در مسجد، به قصد عبادت خداوند، با شرايطى خاص».
مراسم اعتكاف، به زمان حضرت ابراهيم (علیه السلام) بر مى گردد و بعد از او در بعضى از شريعت ها و در زندگى برخى از صالحان ـ از جمله حضرت مريم و زكريا ـ به چشم مى خورد. با ظهور دين اسلام اين امر، شكل تازه اى به خود گرفت و در ميان مسلمانان به عنوان يك عبادت مستحب با آداب و شرايط خاص، رايج شد.
اعتكاف عبادتى است كه استحباب و فضيلت فراوان دارد و صفاى خاصى به روح و جان مى بخشد. پيامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) همه ساله در ماه رمضان ـ به ويژه دهه آخر آن ـ اعتكاف مى كرد و دستور مى داد رخت خوابش را برچينند و چادرى در مسجد برپا كنند و هميشه مى فرمود: «ده روز اعتكاف در ماه رمضان، برابر با دو حج و دو عمره است».[2]
اعتكاف حكمت ها و فوايد فراوانى دارد كه بخشى از آنها عبارت است از:
الف. ايجاد زمينه مناسب براى انديشه و تفكر و خردورزى؛
ب. فراهم آمدن زمينه توبه و بازگشت؛
ج. فراهم شدن فرصت نيايش، نماز و تلاوت قرآن؛
د. به وجود آمدن دوره اى كوتاه براى محاسبه نفس و خودسازى كه حداقل سه روز طول مى كشد و انسان را از حاكميت غريزه ها، عادت ها و اشتغالات معمول زندگى آزاد مى سازد.
در زمينه اعتكاف توجّه به چند امر ضرورى مى نمايد:
1. اصل اعتكاف مستحب است؛ ولى گاهى به واسطه نذر، عهد، قسم و مانند آن واجب مى شود.
2. اعتكاف بايد در يكى از مساجد چهارگانه و يا در مسجد جامع شهر باشد و در غير آن صحيح نيست. [3]
3. حداقل اعتكاف سه روز است و كمتر از آن صحيح نيست؛ ولى بيش از آن اشكال ندارد.
4. اين عبادت را مى توان به نيابت از مردگان انجام داد.
5. اعتكاف زمان خاصى ندارد و در هر زمان كه روزه صحيح باشد، اعتكاف نيز صحيح است. بنابراين كسى كه نمى تواند روزه بگيرد (مانند مسافر، مريض، حائض و كسى كه به عمد روزه گيرد )؛ اعتكافش صحيح نيست. بهترين زمان براى انجام دادن آن، ماه رمضان و دهه آخر آن است.
6. اگر اعتكاف با حق شوهر منافات داشت، با اجازه او باشد.
7. اگر اعتكاف باعث اذيت و آزار پدر و مادر شود، با اجازه آن دو باشد.
محرمات اعتكاف
پرسش 218. محرمات اعتكاف كدام است؟
محرمات اعتكاف عبارت است از:
1. نزديكى با همسر،
2. خريد و فروش غيرضرورى،
3. استمنا (بنابر احتياط واجب)،
4. بوييدن عطر و گياهان خوشبو به قصد لذت بردن،
5. مجادله به منظور غلبه بر ديگرى و اظهار فضل.
مكان اعتكاف
پرسش 219. با توجّه به اينكه اعتكاف بايد در مسجد جامع شهر باشد، آيا جايز است در مسجد دانشگاه اعتكاف را به قصد رجا انجام داد؟
همه مراجع (به جز خامنه اى): اعتكاف در مسجد دانشگاه صحيح نيست.[4]
آية اللّه خامنه اى: به قصد رجا اشكال ندارد.[5]
اعتكاف در دانشگاه
پرسش 220. آيا در ايام اعتكاف، رفتن به كلاس و شركت در درس ها جايز است؟
همه مراجع: خروج از مسجد و شركت در كلاس هاى درسى، اشكال دارد.[6]
پرسش 221. آيا در حياط مسجد هم اعتكاف صحيح است؟ همچنين در پشت بام و زيرزمين مسجد چطور؟
همه مراجع: اگر جزء مسجد باشد، صحيح است.[7]
نذر اعتكاف
پرسش 222. با توجّه به اينكه بيشتر مراجع، اعتكاف را تنها در مساجد جامع جايز مى دانند؛ آيا دانشجويان مى توانند نذر كنند كه سه روز در مسجد دانشگاه اجتماع كنند و در اين مدت به طور معمول به نماز و روزه و عبادت و اجراى برنامه هاى دينى بپردازند؟
همه مراجع: آرى، نذر ياد شده صحيح است.[8]
تبصره. متعلق نذر به هر صورت كه نيت شود، بايد طبق آن عمل گردد. از اين رو مى توان روزهاى عبادت و يا ساعت حضور را تغيير داد.
مطالعه هنگام اعتكاف
پرسش 223. آيا مى توانيم در روزهايى كه معتكف هستيم، درس هاى خود را مطالعه و يا مسأله درسى حل كنيم؟
همه مراجع: آرى، مانعى ندارد.[9]
تلفن هنگام اعتكاف
پرسش 224. گفت وگو با تلفن همراه در مسجد، در موارد غيرضرورى و مكرر، چه حكمى دارد؟
همه مراجع: اشكال ندارد.[10]
اعتكاف بدون روزه
پرسش 225. به علت بيمارى از روزه گرفتن معذورم، آيا مى توانم بدون روزه اعتكاف كنم؟
همه مراجع: خير، چون روزه شرط صحّت اعتكاف است.[11]
تبصره. ترديدى نيست كه اصل توقف در مسجد و عبادت، خود مستحب و داراى ثواب است؛ هر چند به عنوان اعتكاف نباشد.
روزه اعتكاف
پرسش 226. آيا روزه هاى قضاى خود را مى توانيم در اعتكاف بگيريم؟
همه مراجع: آرى، جايز است.[12]
خروج از اعتكاف
پرسش 227. در چه مواردى مى توان از مسجد خارج شد؟
همه مراجع: خارج شدن از مسجد جايز نيست، مگر به جهت ضرورت عقلى، عرفى و شرعى؛ مانند: مراجعه به پزشك در موارد اضطرار، رفتن به دستشويى (ضرورت عقلى)، عيادت بيمار، تشييع جنازه مرده اى كه با او نسبت دارد (ضرورت عرفى)، غسل كردن و وضو گرفتن (ضرورت شرعى).[13]
ترك اعتكاف
پرسش 228. اگر كسى به جهت ضرورت از مسجد خارج شود و خروج او طولانى گردد، اعتكافش چه حكمى دارد؟
همه مراجع: اگر به قدرى باشد كه صورت اعتكاف را به هم زند، اعتكاف او باطل مى شود.[14]
قطع اعتكاف
پرسش 229. آيا قطع اعتكاف گناه دارد؟
همه مراجع: اگر اعتكاف واجب باشد و يا دو روز اعتكاف مستحبى را گذرانده باشد و بخواهد اعتكاف را به هم بزند، معصيت كرده است.[15]
تبصره. اگر بخواهد براى قطع اعتكاف دچار معصيت نشود، مى تواند پيش از اعتكاف، با خداى خود شرط كند كه هر زمان براى او عذر و پيشامدى رخ داد، دست از اعتكاف بكشد. در اين صورت قطع اعتكاف جايز است.[16]
نماز جمعه در اعتكاف
پرسش 230. آيا براى رفتن به نماز جمعه، مى توان از محل اعتكاف خارج شد؟
همه مراجع (به جز تبريزى، نورى و وحيد): آرى، جايز است.[17]
آيات عظام تبريزى و وحيد: بنابر احتياط واجب جايز نيست.[18]
آية الله نورى: جايز نيست.[19]
تبصره. بنابر فتواى كسانى كه رفتن به نماز جمعه را در ايام اعتكاف جايز مى دانند؛ بايد حداقل زمان لازم رعايت شود تا شكل و صورت اعتكاف، به هم نخورد.
پی‌نوشت‌ها:
[1] . بقره (2) ، آيه 125.
[2] . «اِعْتِكافُ عَشْرٍ فى شَهْرِ رَمَضانَ يَعْدِلُ حَجَّتَيْنِ وَ عُمْرَتَيْنِ»: وسائل الشيعة، ج 10، ابواب الاعتكاف و اللمعة الدمشقيه، كتاب الاعتكاف.
[3] . مسجد جامع مسجدى است كه اقشار مختلف مردم در آن شركت مى كنند و اختصاص به محله يا صنف خاصى ندارد. مساجد چهار گانه عبارت است از: مسجد الحرام، مسجد نبوى مدينه ، مسجد كوفه و مسجد بصره.
[4] . دفتر: همه مراجع.
[5] . اجوبة الاستفتائات، س 849.
[6] . نورى، استفتائات، ج 2، س 276 ؛ سيستانى، Sistani.org، اعتكاف ؛ صافى، جامع الاحكام، ج 1، س 515 ؛ فاضل، جامع المسائل، ج 2، س 462 و دفتر: امام، خامنه اى، مكارم، تبريزى، وحيد و بهجت.
[7] . العروة الوثقى، شرائط الاعتكاف، م 20.
[8] . دفتر: همه مراجع.
[9] . همان، كتاب الاعتكاف.
[10] . دفتر: همه مراجع.
[11] . العروة الوثقى، كتاب الاعتكاف، م 4.
[12] . العروة الوثقى، كتاب الاعتكاف، م 4.
[13] . امام، نورى، مكارم و فاضل، تعليقات على العروة، الاعتكاف، م 30 ؛ صافى، هداية العباد، ج 1، م 1412 ؛ بهجت، وسيله النجاة، ج 1، م 1203 ؛ تبريزى، سيستانى و وحيد، منهاج الصالحين، الاعتكاف.
[14] . همان، م 37.
[15] . العروة الوثقى، شرائط الاعتكاف، م 39.
[16] . همان، م 40.
[17] . امام، تحرير الوسيلة، ج 1، شروط الاعتكاف، م 9 ؛ سيستانى، تعليقات على العروة، شرائط الاعتكاف، م 30 ؛ بهجت، وسيلة النجاة، ج 1، م 1203 ؛ صافى، هداية العباد، ج 1، م 1412 ؛ مكارم، استفتائات، ج 2، س 494 ؛ فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 619.
[18] . وحيد، منهاج الصالحين، ج 2، الاعتكاف، السادس و تبريزى، منهاج الصالحين، ج 1، الاعتكاف، السادس.
[19] . دفتر: نورى.
پرسش 217. درباره اهميت اعتكاف و چگونگى آن توضيح دهيد؟
﴿ وَ عَهِدْنا إِلى إِبْراهِيمَ وَ إِسْماعِيلَ أَنْ طَهِّرا بَيْتِيَ لِلطّائِفِينَ وَ الْعاكِفِينَ وَ الرُّكَّعِ السُّجُودِ ﴾
«و ما به ابراهيم و اسماعيل امر كرديم كه خانه مرا براى طواف كنندگان و مجاوران و ركوع كنندگان و سجده كنندگان، پاك و پاكيزه كنيد».[1]
اعتكاف، در لغت به معناى توقف در جايى است و در اصطلاح فقه، عبارت است از: «ماندن حداقل سه روز در مسجد، به قصد عبادت خداوند، با شرايطى خاص».
مراسم اعتكاف، به زمان حضرت ابراهيم (علیه السلام) بر مى گردد و بعد از او در بعضى از شريعت ها و در زندگى برخى از صالحان ـ از جمله حضرت مريم و زكريا ـ به چشم مى خورد. با ظهور دين اسلام اين امر، شكل تازه اى به خود گرفت و در ميان مسلمانان به عنوان يك عبادت مستحب با آداب و شرايط خاص، رايج شد.
اعتكاف عبادتى است كه استحباب و فضيلت فراوان دارد و صفاى خاصى به روح و جان مى بخشد. پيامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) همه ساله در ماه رمضان ـ به ويژه دهه آخر آن ـ اعتكاف مى كرد و دستور مى داد رخت خوابش را برچينند و چادرى در مسجد برپا كنند و هميشه مى فرمود: «ده روز اعتكاف در ماه رمضان، برابر با دو حج و دو عمره است».[2]
اعتكاف حكمت ها و فوايد فراوانى دارد كه بخشى از آنها عبارت است از:
الف. ايجاد زمينه مناسب براى انديشه و تفكر و خردورزى؛
ب. فراهم آمدن زمينه توبه و بازگشت؛
ج. فراهم شدن فرصت نيايش، نماز و تلاوت قرآن؛
د. به وجود آمدن دوره اى كوتاه براى محاسبه نفس و خودسازى كه حداقل سه روز طول مى كشد و انسان را از حاكميت غريزه ها، عادت ها و اشتغالات معمول زندگى آزاد مى سازد.
در زمينه اعتكاف توجّه به چند امر ضرورى مى نمايد:
1. اصل اعتكاف مستحب است؛ ولى گاهى به واسطه نذر، عهد، قسم و مانند آن واجب مى شود.
2. اعتكاف بايد در يكى از مساجد چهارگانه و يا در مسجد جامع شهر باشد و در غير آن صحيح نيست. [3]
3. حداقل اعتكاف سه روز است و كمتر از آن صحيح نيست؛ ولى بيش از آن اشكال ندارد.
4. اين عبادت را مى توان به نيابت از مردگان انجام داد.
5. اعتكاف زمان خاصى ندارد و در هر زمان كه روزه صحيح باشد، اعتكاف نيز صحيح است. بنابراين كسى كه نمى تواند روزه بگيرد (مانند مسافر، مريض، حائض و كسى كه به عمد روزه گيرد )؛ اعتكافش صحيح نيست. بهترين زمان براى انجام دادن آن، ماه رمضان و دهه آخر آن است.
6. اگر اعتكاف با حق شوهر منافات داشت، با اجازه او باشد.
7. اگر اعتكاف باعث اذيت و آزار پدر و مادر شود، با اجازه آن دو باشد.
محرمات اعتكاف
پرسش 218. محرمات اعتكاف كدام است؟
محرمات اعتكاف عبارت است از:
1. نزديكى با همسر،
2. خريد و فروش غيرضرورى،
3. استمنا (بنابر احتياط واجب)،
4. بوييدن عطر و گياهان خوشبو به قصد لذت بردن،
5. مجادله به منظور غلبه بر ديگرى و اظهار فضل.
مكان اعتكاف
پرسش 219. با توجّه به اينكه اعتكاف بايد در مسجد جامع شهر باشد، آيا جايز است در مسجد دانشگاه اعتكاف را به قصد رجا انجام داد؟
همه مراجع (به جز خامنه اى): اعتكاف در مسجد دانشگاه صحيح نيست.[4]
آية اللّه خامنه اى: به قصد رجا اشكال ندارد.[5]
اعتكاف در دانشگاه
پرسش 220. آيا در ايام اعتكاف، رفتن به كلاس و شركت در درس ها جايز است؟
همه مراجع: خروج از مسجد و شركت در كلاس هاى درسى، اشكال دارد.[6]
پرسش 221. آيا در حياط مسجد هم اعتكاف صحيح است؟ همچنين در پشت بام و زيرزمين مسجد چطور؟
همه مراجع: اگر جزء مسجد باشد، صحيح است.[7]
نذر اعتكاف
پرسش 222. با توجّه به اينكه بيشتر مراجع، اعتكاف را تنها در مساجد جامع جايز مى دانند؛ آيا دانشجويان مى توانند نذر كنند كه سه روز در مسجد دانشگاه اجتماع كنند و در اين مدت به طور معمول به نماز و روزه و عبادت و اجراى برنامه هاى دينى بپردازند؟
همه مراجع: آرى، نذر ياد شده صحيح است.[8]
تبصره. متعلق نذر به هر صورت كه نيت شود، بايد طبق آن عمل گردد. از اين رو مى توان روزهاى عبادت و يا ساعت حضور را تغيير داد.
مطالعه هنگام اعتكاف
پرسش 223. آيا مى توانيم در روزهايى كه معتكف هستيم، درس هاى خود را مطالعه و يا مسأله درسى حل كنيم؟
همه مراجع: آرى، مانعى ندارد.[9]
تلفن هنگام اعتكاف
پرسش 224. گفت وگو با تلفن همراه در مسجد، در موارد غيرضرورى و مكرر، چه حكمى دارد؟
همه مراجع: اشكال ندارد.[10]
اعتكاف بدون روزه
پرسش 225. به علت بيمارى از روزه گرفتن معذورم، آيا مى توانم بدون روزه اعتكاف كنم؟
همه مراجع: خير، چون روزه شرط صحّت اعتكاف است.[11]
تبصره. ترديدى نيست كه اصل توقف در مسجد و عبادت، خود مستحب و داراى ثواب است؛ هر چند به عنوان اعتكاف نباشد.
روزه اعتكاف
پرسش 226. آيا روزه هاى قضاى خود را مى توانيم در اعتكاف بگيريم؟
همه مراجع: آرى، جايز است.[12]
خروج از اعتكاف
پرسش 227. در چه مواردى مى توان از مسجد خارج شد؟
همه مراجع: خارج شدن از مسجد جايز نيست، مگر به جهت ضرورت عقلى، عرفى و شرعى؛ مانند: مراجعه به پزشك در موارد اضطرار، رفتن به دستشويى (ضرورت عقلى)، عيادت بيمار، تشييع جنازه مرده اى كه با او نسبت دارد (ضرورت عرفى)، غسل كردن و وضو گرفتن (ضرورت شرعى).[13]
ترك اعتكاف
پرسش 228. اگر كسى به جهت ضرورت از مسجد خارج شود و خروج او طولانى گردد، اعتكافش چه حكمى دارد؟
همه مراجع: اگر به قدرى باشد كه صورت اعتكاف را به هم زند، اعتكاف او باطل مى شود.[14]
قطع اعتكاف
پرسش 229. آيا قطع اعتكاف گناه دارد؟
همه مراجع: اگر اعتكاف واجب باشد و يا دو روز اعتكاف مستحبى را گذرانده باشد و بخواهد اعتكاف را به هم بزند، معصيت كرده است.[15]
تبصره. اگر بخواهد براى قطع اعتكاف دچار معصيت نشود، مى تواند پيش از اعتكاف، با خداى خود شرط كند كه هر زمان براى او عذر و پيشامدى رخ داد، دست از اعتكاف بكشد. در اين صورت قطع اعتكاف جايز است.[16]
نماز جمعه در اعتكاف
پرسش 230. آيا براى رفتن به نماز جمعه، مى توان از محل اعتكاف خارج شد؟
همه مراجع (به جز تبريزى، نورى و وحيد): آرى، جايز است.[17]
آيات عظام تبريزى و وحيد: بنابر احتياط واجب جايز نيست.[18]
آية الله نورى: جايز نيست.[19]
تبصره. بنابر فتواى كسانى كه رفتن به نماز جمعه را در ايام اعتكاف جايز مى دانند؛ بايد حداقل زمان لازم رعايت شود تا شكل و صورت اعتكاف، به هم نخورد.
پی‌نوشت‌ها:
[1] . بقره (2) ، آيه 125.
[2] . «اِعْتِكافُ عَشْرٍ فى شَهْرِ رَمَضانَ يَعْدِلُ حَجَّتَيْنِ وَ عُمْرَتَيْنِ»: وسائل الشيعة، ج 10، ابواب الاعتكاف و اللمعة الدمشقيه، كتاب الاعتكاف.
[3] . مسجد جامع مسجدى است كه اقشار مختلف مردم در آن شركت مى كنند و اختصاص به محله يا صنف خاصى ندارد. مساجد چهار گانه عبارت است از: مسجد الحرام، مسجد نبوى مدينه ، مسجد كوفه و مسجد بصره.
[4] . دفتر: همه مراجع.
[5] . اجوبة الاستفتائات، س 849.
[6] . نورى، استفتائات، ج 2، س 276 ؛ سيستانى، Sistani.org، اعتكاف ؛ صافى، جامع الاحكام، ج 1، س 515 ؛ فاضل، جامع المسائل، ج 2، س 462 و دفتر: امام، خامنه اى، مكارم، تبريزى، وحيد و بهجت.
[7] . العروة الوثقى، شرائط الاعتكاف، م 20.
[8] . دفتر: همه مراجع.
[9] . همان، كتاب الاعتكاف.
[10] . دفتر: همه مراجع.
[11] . العروة الوثقى، كتاب الاعتكاف، م 4.
[12] . العروة الوثقى، كتاب الاعتكاف، م 4.
[13] . امام، نورى، مكارم و فاضل، تعليقات على العروة، الاعتكاف، م 30 ؛ صافى، هداية العباد، ج 1، م 1412 ؛ بهجت، وسيله النجاة، ج 1، م 1203 ؛ تبريزى، سيستانى و وحيد، منهاج الصالحين، الاعتكاف.
[14] . همان، م 37.
[15] . العروة الوثقى، شرائط الاعتكاف، م 39.
[16] . همان، م 40.
[17] . امام، تحرير الوسيلة، ج 1، شروط الاعتكاف، م 9 ؛ سيستانى، تعليقات على العروة، شرائط الاعتكاف، م 30 ؛ بهجت، وسيلة النجاة، ج 1، م 1203 ؛ صافى، هداية العباد، ج 1، م 1412 ؛ مكارم، استفتائات، ج 2، س 494 ؛ فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 619.
[18] . وحيد، منهاج الصالحين، ج 2، الاعتكاف، السادس و تبريزى، منهاج الصالحين، ج 1، الاعتكاف، السادس.
[19] . دفتر: نورى.
سیدمجتبی حسینی
ارسال نظر