غیبت حضرت ولی عصر «عج»| انتظار فرج

یکی از مهم‏‌ترین تکالیف و وظایف شیعه در زمان غیبت امام انتظار فرج می‌‌‌‏باشد و این تکلیف چون از اهمیّت خاصّی برخوردار است ما مناسب دیدیم آن را جداگانه و قدری مبسوط راجع به ان بحث کنیم که باید توجّه‏ خاصّ به این مطلب بشود و مطالب بسیار ارزنده و مفیدی را به ما می‌‌‌‏فهماند. با لطف خدا و کمک خود حضرت مهدی«عج» شروع می‌‌‌‏کنیم. در بحث انتظار فرج و ذیل چند مطلب، نکاتی را یادآور می‌‌‌‏شویم.
مطلب اول:
در روایات زیادی ما را تشویق و ترغیب کرده‌‏اند که منتظر فرج امام زمان باشید. انتظار فرج یعنی منتظر آمدن روزی باشیم دولت حقّه آل محمّد ظهور کند و سلطنت قاهره‌ی حضرت مهدی تحقق پیدا کند و زمین پُر از عدل و داد بشود. بعد از آنکه از ظلم و ستم و تجاوز و تعدّی پُر شده باشد.
«السَّلَامُ عَلَى الْمَهْدِيِّ الَّذِي وَعَدَ اللَّهُ‏ بِهِ‏ الْأُمَمَ‏ أَنْ يَجْمَعَ بِهِ الْكَلِمَ وَ يَلُمَّ بِهِ الشَّعْثَ وَ يَمْلَأَ بِهِ الْأَرْضَ قِسْطاوَ عَدلاً»
سلام بر حضرت مهدی آنچنان کسی که خدا وعده داده به امّت‏‌ها که او می‌‌‌‏آید اختلاف‏‌ها را از بین می‌‌‌‏برد و پراکندگی را از بین می‌‌‌‏برد، همه‌ی وحدت کلمه پیدا می‌‌‌‏کنند و در روی زمین دین یکی می‌‌‌‏شود و زمین را پر از عدالت می‌‌‌‏کند و در زمان غیبت تکلیف این است که باید منتظر چنین حکومت و سلطنتی باشیم ان‌‌شاء‌الله.
در روایت آمده است امام صادق(ع) به شخصی به نام محمّد بن نعمان اوضاع و حالات مردم را در زمان غیبت بیان می‌‌‌‏کند. در پایان فرمودند: «فَلْیَتَوَقَّعُوا اْلفَرَجَ صَباحاً وَ مَساءً» در چنین شرایطی مردم باید منتظر فرج بمانند در هر صبح و شام.[1]
حدیث دیگری را امام صادق(ع) به مفضل بن عمر فرمود: در آخر حدیث هم فرمود منتظر فرج بمانید در هر صبح و شام[2].
حدیث دیگری امام صادق(ع) به شخصی به نام منصور صیقل فرمود و در پایان فرمود: «وَ انتَظِرِ الفَرَج صَباحاً وَ مَساءً» اگر آن زمان را درک کردی منتظر فرج باش صبح و شب.[3]
در بعضی روایات آمده علی بن ابیطالب(ع) به شخصی به نام خش بن معتمر فرمودند:
«إِنَّ مُحِبَّنَا يَنْتَظِرُ الرَّوْحَ‏ وَ الْفَرَجَ فِي كُلِّ يَوْمٍ وَ لَيْلَةٍ»
محبّین و علاقمندان به ما در زمان غیبت منتظر فرج و آسایش هستند در هر شب و روز.[4]
مطلب دوم: انتظار فرج چه فضیلتی دارد و دارای چه جایگاهی در زندگی شیعیان است.
انتظار فرج عبادت است؛
«قَالَ رَسُولُ ‏الله(ص): اِنْتِظارُ الفَرَجِ عِبَادَۀٌ»
رسول خدا فرمودند: انتظار فرج عبادت است.[5]
انتظار فرج بالاترین عبادت است؛
«قَالَ عَلِیٌّ(ع): اَفْضَلُ اَعْمَالِ شِیعَتِنَا اِنْتِظَارُ الْفَرَجِ.»
 علی(ع) فرمود: بالاترین اعمال شیعیان ما انتظار فرج است.[6]
محبوب‏‌ترین اعمال در نزد خداوند انتظار فرج است؛
«قَالَ عَلِیٌّ(ع): اْنِتَظِرُوا الْفَرَج فَاِنَّ اَحَبَّ اْلاَعْمَالِ اِلَی اللهِ اِنتْظارُ الفَرَجِ مَادامَ عَلَیْهِ الْعَبْدُ الْمؤمنُ.»[7]
علی(ع) فرمودند که منتظر فرج باشید به درستی که محبوب‏‌ترین اعمال در نزد خداوند انتظار فرج است تا زمانی که مؤمن به حالت انتظار باقی است.
بالاترین جهاد امّت پیامبر اکرم(ص) انتظار فرج است؛
«قَالَ رَسُولُ ‏الله(ص): اَفْضَلُ جِهادِ اُمَّتِی اِنْتِظارُ الْفَرَجِ.»
پیامبر اکرم(ص) فرمودند: بالاترین جهاد امّت من انتظار فرج است[8].
انتظار فرج از ارکان دین مبین اسلام است و شرط قبولی اعمال است.
مردی از امام باقر(ع) سؤال کرد ارکان دین کدام است؟ آن ارکانی که اعمال با وجود آن ارکان قبول می‌‌‌‏شود و در غیر این صورت مردود اعلام می‌‌‌‏شود.
امام(ع) آن ارکان را نام می‌‌‏برد.
1ـ «شَهَادَۀُ اَن لا اِلَهَ اِلَّا الله وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ.»
شهادت و اقرار به اینکه جز خدای یگانه خدای دیگری وجود ندارد و خدا شریک ندارد.
2ـ «وَ اَنَّ مُحًمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ.»
شهادت و اقرار به اینکه حضرت محمّد بنده خدا رسول اوست.
3. «وَ تُقِرُّ بِمَا جَاءَ مِنْ عِنْدِ الله.»
اقرار کنی هر چه از طرف خدا آمده حق است.
4. «وَ الوِلَایَۀُ لَنَا اَهْلَ البَیْتِ.»
قبول امامت و امامت و محبت ما اهل بیت.
5. «وَ الْبَرَائَۀُ مِنْ عَدُوِّنَا»
بیزاری جستن از دشمنان ما اهل بیت.
6. «وَ التَّسْلِیمُ لِاَمْرِنَا»
تسلیم دستورات ما اهل بیت بودن.
7. «وَ الْوَرَعُ وَ التَّوَاضُع»
تقوا و تواضع داشتن.
8. «وَ اِنتِظَارُ قائِمُنا»
انتظار فرج قائم ما را کشیدن.
امام باقر(ع) فرمود: ما دولتی داریم هرگاه خدا اراده کند او می‌‌‏آید و تشکیل دولت حقّه را می‌‌‏دهد. ملاحظه کنید یکی از شرایط قبولی اعمال ما، انتظار فرج را بردن است.[9]
مطلب سوّم: روایات زیادی داریم در مقام و فضیلت انسان منتظر فرج
بعضی از روایات می‌‌‏فرماید: منتظر فرج از اولیاء خداوند است.
امام صادق(ع) فرمودند: «طُوبَی لِشِیعَۀِ قَائمِنَا الْمُنتَظِرِینَ لِظُهُورِه فِی غَیْبَتِه وَ الْمُطِیعِینَ لَهُ فِی ظُهُورِه اُولئکَ اَوْلیاءُ الله.»
امام صادق(ع) فرمود: خوشا به حال شیعیان امام قائم کسانی که در زمان غیبت امام منتظر ظهور او هستند و این‌ها کسانی هستند که در زمان ظهور امام از او اطاعت می‌‌‏کنند، ایشان به حقّ اولیاء خداوند هستند.[10]
بعضی از روایات می‌‌‏فرماید منتظر فرج مثل کسی است که در رکاب پیامبر جهاد با دشمنان می‌‌‏کند.
«قَالَ زَینُ‏العَابِدِین(ع): اِنَّ اَهْلَ زَمانِ غَیْبَتِهِ الْقَائِلِینَ بِاِمَامَتِهِ وَ المُنتَظِرِینَ لِظُهُورِهِ اَفْضَلُ مِنْ کُلِّ زَمَانٍ ... . وَ جَعَلَهُمْ فِی ‏ذَلِکَ الزَّمَان بِمَنْزِلَۀِ الْمُجَاهِدِینَ بَیْنَ یَدی رَسُولِ الله بِالسَّیْفِ.»
امام سجّاد(ع) فرمود: افراد شیعه در زمان غیبت امام کسانی که اعتقاد به امامت حضرت مهدی دارند و منتظر ایشان هستند از تمام اهل همه‌ی زمان‏‌ها بالاترند. بعد مطالبی را بیان کردند و بعد فرمودند: خداوند این منتظرین را به منزله‌ی کسانی قرار داده است که در رکاب رسول اکرم(ص) در راه خدا با دشمنان اسلام جهاد می‌‌‏کنند[11].
بعضی از روایات می‌‌‏فرماید: منتظر فرج مثل کسی است که در رکاب رسول‏الله به شهادت رسیده است.
قَالَ الصَّادِقُ(ع): مَنْ مَاتَ مِنْكُمْ وَ هُوَ مُنْتَظِرٌ لِهَذَا الْأَمْرِ ... كَمَنْ قَارَعَ‏ مَعَهُ‏ بِسَيْفِهِ‏ ثُمَّ قَالَ لَا وَاللَّهِ كَمَنِ اسْتُشْهِدَ مَعَ رَسُولِ اللَّه‏(ص).
امام صادق(ع) فرمود: هرکس بر امر اعتقاد به امام زمان بمیرد در حالی که منتظر فرج بوده مثل کسی است که با شمشیر خود درخدمت رسول اکرم(ص) جهاد کرده و بعد فرمود نه به خدا قسم مثل کسی است که در رکاب پیامبر اکرم به شهادت رسیده است.[12]
منتظر فرج مثل کسی است که در لشکر امام زمان با دشمنان جنگ می‌‌‏کند.
«قَالَ الصَّادِقُ(ع): الْعَارِفُ‏ مِنْكُمْ‏ هَذَا الْأَمْرَ الْمُنْتَظِرُ لَهُ ... كَمَنْ جَاهَدَ وَ اللَّهِ مَعَ قَائِمِ آلِ مُحَمَّدٍ بِسَيْفِه‏ِ»
 امام صادق(ع) فرمود: کسانی که به مقام امام زمان خود معرفت دارند و منتظر فرج او هستند مثل کسی است که در رکاب امام عصر«عج» با دشمنان دین جهاد کرده است.[13]
منتظر فرج مثل کسی است که در خیمه‌ی حضرت مهدی خدمتگزار اوست.
«قَالَ أَبُوجَعْفَرٍ: مَنْ‏ مَاتَ‏ مُنْتَظِراً لِأَمْرِنَا أَلَّا يَمُوتَ فِي وَسَطِ فُسْطَاطِ الْمَهْدِيِّ وَ عَسْكَرِهِ.»
امام باقر(ع) فرمود: هر کس در حالی که منتظر فرج باشد از دنیا برود مثل کسی است که در وسط خیمه‌ی امام در حال خدمت مرده است. و مثل کسی است که در لشکر امام مرده است.[14]
منتظر فرج مثل کسی است که در راه خدا به شهادت رسیده است.
«قَالَ اَمِیرُالمُؤمِنِین(ع) : الْمُنْتَظِرُ لِأَمْرِنَا كَالْمُتَشَحِّطِ بِدَمِهِ فِي سَبِيلِ اللَّه‏»
علی(ع) فرمود: کسانی که منتظر فرج هستند مثل کسی است که در راه خدا در خون خود غلطیده است.[15]
منتظر فرج مثل کسی است که روزها روزه می‌‌‏گیرد و شب‏‌ها تا صبح به عبادت برمی‌‌‏خیزد.
«قال الباقر(ع): وَ اْعَلَمُوا اَنَّ الْمُنتَظِرَ لِهذَا اْلَاَمْرِ لَهُ مِثْلُ اَجْرِ الصَّائِمِ الْقَائِمِ» بدانید برای کسی که منتظر فرج هست اجر و پاداش کسی است که روزها روزه می‌‌‏گیرد و شب‏‌ها تا صبح به عبادت قیام می‌‌‏کند.[16]
منتظر فرج در زمره‌ی اهل بیت(ع) محشور می‌‌‏شود.
«قَالَ الصَّادِقُ(ع): اَلا تَعْلَمُ اَنَّ مَنِ انْتَظَرَ اَمْرَنَا وَ صَبَرَ عَلَی مَا یَرَی مِنَ الْاَذَی والْخَوْفِ هُوَ غَداً فِی زُمْرَتِنَا.»
امام صادق(ع) فرمود: آگاه باشید و بدانید هر کس منتظر ظهور مهدی ما باشد و بر اذیّت‏‌های دوران غیبت از طرف دشمنان صبر کند فردای قیامت در زمره‌ی ما اهل بیت خواهد بود و با ما مشهور می‌‌‏شود.[17]
مبحث بسیار مهمّ این است که انتظار یعنی چه و منتظر به چه کسی می‌‌‏گویند. در اینجا بحث بسیار مهمّی وجود دارد که ما به قسمتی از آن می‌‌‏پردازیم.
واژه‌ی انتظار در لغت به معنای چشم‌داشت و چشم به راه بودن و نوعی امید به آینده داشتن است. آینده‌‏ای خوب یا بد، زشت یا زیبا، مطلوب یا منفور. نتیجه‌ی معنای لغوی انتظار این است که کسی که عمل زشت و ناهنجاری انجام داده است منتظر کیفر آن است و کسی که بذری را در زمین پاشیده منتظر است که محصولش از زمین سر برآورد و سرسبز شود و بالاخره کسی که کار خیر و عمل شایسته‌‏ای انجام داده است منتظر است تا روزی فرا رسد و او پاداش کار خیر و عمل شایسته‌ی خود را دریافت کند.
و امّا از نظر مذهب، انتظار حالتی است که از ترکیب ایمان به خدا و اعتقاد کامل و راسخ به مبانی دین و اشتیاق و علاقه به ظهور رهبری آسمانی و الهی که بتواند با کمک خداوند، مردمان جهان را تحت فرمان یک آیین درآورد و ستمگران را سر جای خود بنشاند و آیین توحید و یکتاپرستی را رواج دهد و حکومت عدل و قسط را در تمام زمین برقرار نماید به وجود می‌‌‏آید و در درون آدمی‌ شعله می‌‌‏کشد و آمال و آرزوهای انسانی و رفتار فردی و اجتماعی وی را دگرگون می‌‌‏کند.
انتظار از نظر دین و مذهب به معنای امید و آرزوست، امید به آینده‌‏ای نویدبخش و سعادت آفرین، امید به آینده‌‏ای که در آن، جهانیان از مفاسد و بدبختی‏‌ها رهایی یافته و بشر راه خیر و صلاح را در پیش گیرد و دنیا در برابر تحقق عدل الهی مدینه‌ی فاضله گردد. این معنای انتظار فرج از نظر دین است که در حقیقت به معنای چشم به راه بودن برای تحقق عدل و حقّ و پیروزی دین و برقراری نظام عدل الهی باشد.
بر این اساس شکّی نیست که انتظار فرج، حدیث نفس همه‌ی انسان‏‌ها است و خواسته‌ی مشترک تمامی ملّت‏‌های دنیاست و زمان و مکان نمی‌‌‏شناسد.
یکی از نویسندگان معروف می‌‌‏گوید: اعتقاد به وجود یک قائم که در آخر دنیا باید به نحوی خارق‏العاده و معجزه‌‏اسا ظهور کند و دنیا را پس از آن که پر از ظلم و ستم شده از عدل و داد پُر نماید و پایه‌ی ایمان را محکم سازد. در اکثر مذاهب حتّی مصر قدیم هم وجود داشته است.
عامل اصلی عقیده‌ی به ظهور حضرت مهدی و انتظار فرج آخرین حجّت خدا ایمان است. ایمان عامل بسیار قوی و نیرومندی است که با وجود آن پیوسته آدمی‌ خود را خوشبخت و کامروا می‌‌‏بیند و هرگز با فشار روزگار و تراکم ناملایمات و گرفتاری‏‌های زندگی روحیه‌ی خود را نمی‌‌‏بازد و امید نجات و رستگاری را از دست نمی‌‌‏دهد و همیشه از خدا درخواست می‌‌‏کند.
 خدایا بر امام ما مهدی درود بفرست و دوری او را نزدیک گردان و به وسیله‌ی ظهور او دل‏‌ها را پایدار ساز و جنگ سرنوشت‌‏ساز را برپا دار[18].
انتظار فرج در اسلام و به خصوص در مذهب حقّه‌ی تشیّع عبارت است از ایمان محکم به امامت و ولایت حضرت ولی عصر«عج» و امید به ظهور مبارک آن آخرین حجّت خداوند و آرزوی فرا رسیدن روزگار رهایی مستضعفین از چنگال مستکبرین و تمام شدن دوران حکومت طاغوتیان و فتح نهایی مؤمنین و آغاز حکومت صالحان تا پایان جهان است.
انتظار فرج در اسلام در واقع نوعی آمادگی است. آمادگی برای پاک شدن، پاک زندگی کردن و دور ماندن از زشتی‏‌ها و رسیدن به تمام نیکی‏‌ها و وصول به تزکیّه‌ی نفس، انتظار یعنی آمادگی برای تهیّه‌ی قوا برای شرکت در نهضت عظیم آسمانی حضرت مهدی که آغاز آن ظهور مبارک امام«عج» است و پایان آن شکست تاریکی‏‌ها، ظلم‏‌ها، فسادها، نادانی‏‌ها، جنایت‏‌ها، قدرت طاغوت‏‌ها و نتیجه‌ی آن برپایی حکومت عدلِ الله و تحقق پیمان خداوند و مسلمانان. مسئله‌ی انتظار و امید به آینده و حاکمیت مطلق حقّ در تمام جهان در آخرالزمان یکی از مسائل حیاتی اسلام است و قرآن کریم با قاطعیّت هرچه تمام‏‌تر این مسئله را به عنوان یک وعده‌ی تخلّف‏ناپذیر الهی مطرح شده است.
و با کمال صراحت پیروزی‏‌های آینده‌ی درخشان آیین پاک محمّدی را به مسلمانان نوید و مژده و جای هیچ گونه شک و تردید و ابهامی برای احدی باقی نگذارده است. برای قیام امام 4 رکن اساسی وجود دارد.
1. حکومت واحد جهانی بر اساس توحید و خداپرستی به رهبری موعود قرآن تشکیل می‌‌‏شود و اداره‌ی آن به دست مردمان صالح می‌‌‏افتد.
2. برنامه‏‌های عالی اسلامی و اجرای تمام احکام دینی بدون هیچ کم و کاست در سرتاسر جهان جامه‌ی عمل می‌‌‏پوشد.
3. آرامش و امنیّت کامل در بین مردم حاکم می‌‌‏شود و ترس توده‌ی مردم از بین خواهد رفت.
4. همگی خدای واحد را پرستش خواهند کرد و مذاهب غیر توحیدی از بین خواهد رفت.
 باید دانست آنچه از مفهوم روایات مربوط به انتظار استفاده می‌‌‏شود آن است که انتظار هیچ‏گاه به معنای فراموش کردن تعهّدات اسلامی و به خصوص ترک مسئولیّت‏‌ها نیست بلکه انتظار به معنا و مفهوم تعهّد در قبال برنامه‌ی اسلام و آمادگی در جهت دخول در صفوف اصحاب و لشکریان حضرت بوده و جنگ و ستیز با تمام مظاهر شرک و کفر و استکبار می‌‌‏باشد. به عبارت دیگر انتظار مسئولیّت‏ساز مورد توجّه پیشوایان اسلام است نه انتظار مسئولیّت‏سوز. اصولاً در جامعه‌‏ای که امر به معروف و نهی از منکر ترک شود آن جامعه از دیدگاه اسلام جامعه‌ی زنده‌‏ای نیست و مردمانش مُردگان متحرّک هستند. انتظاری که آن همه فضیلت برای آن در احادیث بیان شده است هیچگاه به معنای فرار از زیر بار مسئولیّت‏‌های اسلامی نیست بلکه انتظار یعنی تلاش پی‏گیر برای زمینه‌سازی ظهور حضرت مهدی است. انسان منتظر همچون کشتی در برخورد با امواج خروشان دریا به پیش می‌‏تازد. در فساد محیط نه تنها حلّ نمی‌‏شود بلکه سعی و توانش در جهت اصلاح محیط است.
امام صادق(ع) درباره‌ی منتظر واقعی و حقیقی بیانی نورانی دارند و فرمودند: آیا به شما خبر بدهم از چیزی که خداوند هیچ عملی را از بندگان بدون آن قبول نمی‌‌‏کند؟ خدمت امام عرضه داشتند: چرا یا بن رسول‏الله. بله ای پسر پیغمبر برای ما بیان بفرمائید.
حضرت فرمود: شهادت دادن بر اینکه معبودی غیر از خداوند وجود ندارد و شهادت دادن بر اینکه حضرت محمّد(ص) بنده و فرستاده‌ی اوست و اقرار کردن به آنچه که خداوند ما را به آن امر کرده که همه از طرف خداست و دوستی امامان معصوم(ع) و بیزاری از تمام دشمنان اهل بیت و تسلیم سخنان امامان بودن و پرهیز و کوشش و تلاش و اطمینان و در انتظار قائم ما بودن و سپس فرمودند: برای ما اهل بیت دولتی است در آینده که هر وقت خدا بخواهد آن را تحقق می‌‌‏دهد.
بعد فرمودند: کسی که دوست دارد از اصحاب امام زمان«عج» باشد باید به انتظار نشسته و با همین حال انتظار به پرهیز از گناه باید همّت کند و اخلاق نیکو داشته باشد سپس او منتظر است و اگر اجل او برسد و امام قائم پس از مرگ او قیام کند پادش او همانند کسی است که قائم را درک کند پس بکوشید و منتظر بمانید. گورا باد شما را ای گروهی که مشمول رحمت خدا هستید.[19]
بنابراین انتظار، روح امید را زنده می‌‌‏کند و یک انسان منتظر مصلح جهانی، خودش هم باید صالح باشد و اگر صالح نباشد هیچ سنخیّتی با مصلح ندارد تا هماهنگ با برنامه‏‌های مصلح باشد.
در مسئله انتظار سه نفر منتظر هستند و انتظار می‌‌‏کشند؛
 1. مسلمانان و شیعیان که منتظر ظهور امام هستند.
2. حضرت ولی عصر«عج» هم منتظر هست لکن منتظر دستور و فرمان خداوند برای ظهور ایشان.
* در دعای روز عید فطر هنگام خروج از منزل آمده است؛
«اللَّهُمَ‏ صَلِّ عَلَى‏ وَلِيِّكَ‏ الْمُنْتَظِرِ أَمْرَكَ الْمُنْتَظِرِ لِفَرَجِ أَوْلِيَائِك.»‏
* خدایا درود بفرست بر ولیّ خودت حضرت مهدی که منتظر فرمان و دستور توست برای ظهور کردن و منتظر هست که با ظهورش برای دوستان خداوند فرج و گشایش حاصل کند.
3. سومین نفری که منتظر هست خداوند متعال است که او منتظر هست زمینه‌ی ظهور در میان جامعه و دنیا و مردم فراهم بشود. مردم به جایی برسند که یقین کنند نیاز به یک فریادرس آسمانی و الهی دارند، کارد به استخوان مردم برسد، مردم منتظر شوند، جامعه لیاقت و قابلیّت پذیرش این مصلح را پیدا کند، نبود یک منجی و آثار نبودن او را احساس کنند بعد فرمان ظهور را صادر کند، در هر شرایطی نمی‌‌‏توان دستور ظهور را صادر کرد، جامعه باید آمادگی قبول این اتّفاق را پیدا کند روی این حساب است که در روایات فرمودند:              «هَلَکَ الْمُسْتَعْجِلُونَ» افرادی که در ظهور امام و برای آمدن ایشان عجله‏ می‌‌‏کنند عجله‌ی بی‏مورد، این‌ها در آینده هلاک می‌‌‏شوند. آری اگر ما آماده نباشیم که تسلیم آن حکومت عدل جهانی بشویم.
ممکن است با ظهور امام، ما به مشکل جدّی بیفتیم و با مخالفت با ایشان طعمه‌ی شمشیر عدالت ایشان بشویم. پس بهتر است ما وقتی برای تعجیل دعا می‌‌‏کنیم باید این جمله را هم اضافه کنیم که (با آمادگی ما) یعنی خدایا با آمادگی ما فرج امام ما را برسان. پذیرش حکومت عدل امام آمادگی کامل می‌‌‏خواهد، روح تسلیم می‌‌‏خواهد.
با توجه به مجموع آیات و روایات، دعاها و زیاراتی که درباره‌ی مسأله‌ی انتظار وارد شده و همچنین با دقّت و تأمّلی که در مفهوم واقعی کلمه‌ی انتظار می‌‌‏شود این معنا به خوبی روشن می‌‌‏شود که منتظر راستین ظهور حضرت مهدی«عج» بار سنگین و مسئولیّت خطیری به عهده دارد چرا که هم باید خود را بسازد و هم دیگران را توجیه و ارشاد کند و هم ابزار و امکانات لازمه‌ی ظهور را فراهم آورد و این‌ها سه برنامه و مسئولیّت مشخّص به نام خودسازی و دیگرسازی و زمینه‏سازی که توجّه بدان لازم و موجب اصلاح فرد و جامعه و جلوگیری از مفاسد اجتماع و باعث نجات و رستگاری و مایه‌ی دلگرمی و آمادگی برای ظهور منجی بشریّت و پذیرایی امام غایب است. البتّه این سه مسئولیّت مشخّص در جای خود باید بحث بشود و ابعاد گوناگون آن دارای تأمّل و گفتگو است. خلاصه انتظار امام به مبنای رکود نیست. رکود عملی و تماشاچی بودن اوضاع.
در پایان این بحث، لازم است عرض کنیم که انتظار حالتی است که شخص چشم به راه چیزی یا روی دادن اتّفاقی است و به انجام گرفتن کاری امید دارد. حالت انتظار فرج در فضای عام خود امید به آینده بهتر و گشایش رهایی از سختی است. نارضایتی از وضع موجود و امید به آینده‌ی روشن‏‌تر درون مایه‌ی اصلی انتظار فرج است و این امید از آموزه‏‌های اصیل قرآنی و حدیثی است.
قرآن می‌‌‏فرماید: «إنَّ مَعَ العُسْرِ یُسْراً» با هر سختی و پس از مشکل‏‌ها، فرج و آسانی وجود دارد.
احادیثی که در فضیلت انتظار و منتظرین وارد شده است جایگاهی بسیار والا برای آن تصویر کردند. همانطوری که قبلاً در روایات اشاره کردیم روشن است که این ویژگی‏‌ها و توصیفات شایسته‌ی انسان‏‌های خاصّی است که از مراحل عادی و معمولی مردمان عبور کرده‌‏اند و در افق متعالی سیر می‌‌‌کنند.
 نمی‌‌‏توان این فضائل وارده در روایات برای شخص منتظر را در مورد اشخاصی تصور کرد که اگرچه از وضع موجود رضایت ندارند و به آینده‌ی بهتر در سایه‌ی حکومت عدل‌گستر جهانی امام مهدی«عج» امید دارند ولی هیچ تلاش و کوششی در مسیر رسیدن به آن مدینه‌ی فاضله انجام نمی‌‌‏دهند.
گاهی انتظار غیر مسئولانه وجود دارد، آن انتظاری است مشخص بدون هیچ تلاش و کوششی. تنها چشم به راه آینده‌ی بهتر است، حتّی تلاش در راه نجات دیگران را وظیفه‌ی خود نمی‌‌‏دانند.
این حالت انتظار غیر مسئولانه به ما می‌‌‏گوید در زمان غیبت دست روی دست بگذار و هیچ کاری انجام نده و فقط منتظر باش امام زمان بیاید و نابسامانی‏‌ها را سر و سامان دهد و این معنا از انتظار غلط و مردود است.
 و یک انتظار مسئولانه داریم، در این حالت انتظار شخص منتظر مسئول حالتی سازنده، فعّال و تأثیرگذار دارد. وضعیّت موجود را نمی‌‌‏پسندد و تلاش می‌‌‏کند تا زمینه‏‌های اجتماعی و فرهنگی ظهور امام فراهم بشود.
منتظر مسئول می‌‌‏داند که عدالت فراگیر و جهانی تنها در سایه‌ی دولت مهدوی پیش می‌‌‏آید. از این رو آماده‏سازی زمینه‏‌های ورود به آن را وظیفه‌ی خود می‌‌‏داند. این انتظار (مسئولیّت‌‏پذیری) هویّت ویژه‌‏ای به انتظار می‌‌‏بخشد و آن را از خمودگی و بی‏‌تفاوتی نسبت به آینده متمایز می‌‌‏کند.
نتیجه‌ی انتظار فرج نباید به انسان حالت تنبلی بدهد بلکه انسان باید اوّل خودش را بسازد و تزکیّه کند، سعی کند به واجبات الهی عمل کند و از حرام الهی پرهیز کند و در مرحله‌ی دوم برای انحرافات و گمراهی‏‌های جامعه و مردم دلسوزی کند. با امر به معروف و نهی از منکر و تبلیغ و ترویج مکتب مهدویّت سعی در اصلاح جامعه داشته باشد و زمینه را برای ظهور فراهم کند. مبادا از انتظار فرج معنای غلط را بفهمیم و فکر کنیم در زمان غیبت ما هیچ تکلیفی نداریم و همه‌ی کارها را امام باید اصلاح کند.
والسّلام

[1]  بحار، ج 52، ص 94، حدیث 9.

[2]  اصول کافی، ج 1، ص 333، حدیث 1.

[3]  کتاب غیبت نعمانی، ص 158، حدیث 3.

[4]  بحار، ج 68، ص 38، حدیث 81.

[5]  بحار، ج 52، ص 124، حدیث 3.

[6]  کمال‏الدین صدوق، ص 277، حدیث 1.

[7]  خصال صدوق، ص 616، حدیث 10.

[8]  تحف‏العقول، ص 37.

[9]  اصول کافی، ج 2، ص 22، حدیث 13.

[10]  بحار، ج 52، ص 149، حدیث 76.

[11]  کمال‏الدین، ص 334، حدیث 5.

[12]  بحار، ج 24، ص 38، حدیث 15.

[13]  مجمع‏البیان، ج 9، ص 59.

[14]  اصول کافی، ج 1، ص 372، حدیث 6.

[15]  بحار، ج 52، ص 123، حدیث 7.

[16]  بحار، ج 75، ص 73، حدیث 21.

[17]  اصول کافی، ج 8، ص 36 و 37.

[18]  ترجمه‌‏ی یکی از صلوات‏ها بر حضرت مهدی،

[19]  بحارالانوار، ج 52، ص 140. غیبت نعمانی، ص 200.

  دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت