احکام موضوعی/ ۱۷
«حجاب» در لغت به معناى پرده، حاجب و پنهان كردن است و در اصطلاح «پنهان كردن زن خود را از ديد مرد بيگانه است». آنچه دين اسلام بر زنان لازم دانسته، همان پوشش است كه در متون دينى و در كلام فقيهان، از آن به ستر، پوشش، ساتر و پوشاننده تعبير شده است. اهميّت حجاب
پرسش 310. درباره حجاب و دليل وجوب آن توضيح دهيد؟
وَ لا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلّا ما ظَهَرَ مِنْها وَ لْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ[1]؛
«و زينت خود را جز آن مقدار كه نمايان است، آشكار نكنند و [اطراف] روسرى هاى خود را بر سينه خود افكنند [تا گردن و سينه با آن پوشانده شود]».
«حجاب» در لغت به معناى پرده، حاجب و پنهان كردن است و در اصطلاح «پنهان كردن زن خود را از ديد مرد بيگانه است». آنچه دين اسلام بر زنان لازم دانسته، همان پوشش است كه در متون دينى و در كلام فقيهان، از آن به ستر، پوشش، ساتر و پوشاننده تعبير شده است.
حجاب و پوشش پيش از اسلام، در ميان برخى از ملّت ها ـ از جمله ايران باستان و قوم يهود و شايد در هند ـ مطرح و از آنچه كه در قانون اسلام آمده، سخت تر بوده است.[2]
اين دستور در دين اسلام، حدود سال هاى چهارم و پنجم تشريع گرديده است.[3]
حجاب، يكى از احكام ضرورى اسلام به شمار مى آيد و شيعه و سنى بر آن، اتفاق نظر دارند. خداوند متعال در اين باره سه آيه[4] در شهر مدينه، نازل كرده و در دو مورد آن، به مسأله پوشش بانوان اشاره كرده است.[5] علاوه بر اين، احاديث بسيارى درباره اهميّت و چگونگى حجاب نقل شده است.
حضرت على (علیه السلام) مى فرمايد: «پوشيدگى زن به حالش، بهتر است و زيبايى اش را پايدارتر مى سازد».[6]
پوشش براى زن دو هدف و فلسفه اساسى دارد:
1. مصونيت زن، در برابر طمع ورزى هاى هوس بازان.
2. پيشگيرى از تحريكات شهوانى و تأمين سلامت و بهداشت جامعه.[7]
در زمينه حجاب و پوشش، توجه به چند نكته بايسته است:
يكم. زن بايد بدن و زيور آلات و آرايش خود و هر آنچه را كه نزد عرف زينت محسوب مى شود، در برابر مرد نامحرم بپوشاند و تنها دست و صورت از آن استثنا شده است.
دوم. هر چند دين اسلام نسبت به نوع و رنگ و حتى دوخت لباس، تأكيد چندانى ندارد و تنها به اصل پوشش ـ اعم از چادر، مانتو و مانند آن ـ تكيه كرده است؛ ولى روشن است كه لباس نبايد تنگ، محرّك، نازك، بدن نما و باعث جلب توجّه گردد. از اين رو چادر برترين پوشش به شمار مى آيد. از مواردى كه مشكى بودن آن مكروه نيست؛ بلكه نشانه وقار و متانت است، چادر و عبا مى باشد كه در روايات به آن اشاره شده است.
سوم. پرهيز از نرمش در سخن كه باعث طمع نامحرم شود و متانت در راه رفتن و استفاده نكردن از كفش هايى كه باعث توجه نامحرم مى گردد، بخشى از حجاب زن را تشكيل مى دهد.
چهارم. گرچه پوشش كامل براى مرد واجب نيست؛ ولى نگاه زن به بدن او حرام است. همان گونه كه پوشش صورت و دست ها تا مچ بر زن، واجب نيست؛ ولى نگاه مرد به آن از روى شهوت حرام است.
حكم مانتو
پرسش 311. پوشيدن مانتوهايى كه برجستگى هاى بدن (مانند سينه و پشت) را نمايان مى سازد، چگونه است؟
همه مراجع: اگر باعث تهييج شهوت باشد، جايز نيست.[8]
پوشش در برابر كودكان
پرسش 312. آيا بر زن لازم است خود را در مقابل بچه نابالغ بپوشاند؟
همه مراجع (به جز بهجت، تبريزى و مكارم): اگر خوب و بد را مى فهمد و احتمال مى دهد كه نگاهش به بدن زن، موجب تحريك شهوتش شود؛ بنابر احتياط واجب، بايد بدن و موى خود را از او بپوشاند.[9]
آية الله بهجت: اگر خوب و بد را مى فهمد، بنابر احتياط واجب بايد بدن و موى خود را از او بپوشاند.[10]
آيات عظام تبريزى و مكارم: خير، لازم نيست؛ ولى بهتر است، بدن و موى خود را از پسرى هم كه خوب و بد را مى فهمد، بپوشاند.[11]
پوشش زيرچانه
پرسش 313. آيا پوشاندن زير چانه و كف و روى پا، در مقابل نامحرم واجب است؟
همه مراجع (به جز تبريزى و مكارم): آرى، بايد آنها را از نامحرم بپوشاند.[12]
آية الله مكارم: پوشاندن زير چانه واجب است؛ ولى پوشاندن كف و روى پا تا مچ، بهتر است پوشانده شود و اگر احتمال مفسده بدهد واجب است پوشانده شود.[13]
آية الله تبريزى: پوشاندن زير چانه واجب است؛ ولى پوشاندن كف و روى پا تا مچ بنا بر احتياط، واجب است.[14]
آستين كوتاه
پرسش 314. پوشيدن پيراهن آستين كوتاه در مقابل زن نامحرم، چه حكمى دارد؟
آيات عظام امام، تبريزى، خامنه اى، سيستانى، فاضل و مكارم: اشكال ندارد.[15]
آية الله نورى: اگر مخالف عفت عمومى نباشد و در نظر افراد متشرع، منكر محسوب نشود، اشكال ندارد.[16]
آية الله وحيد: اگر بداند زنان از روى تعمّد و لذت به او نگاه مى كنند، واجب است مرد لباس آستين دار بر تن كند و در غير اين صورت اشكال ندارد.[17]
آيات عظام بهجت و صافى: بنابر احتياط واجب، بايد لباس آستين دار بر تن كند.[18]
تبصره. اگر در جايى پوشيدن لباس آستين كوتاه، باعث مفسده خاص گردد، اجتناب از آن واجب است.
پوشش صورت
پرسش 315. زنى كه مى داند به جهت چهره زيبايى كه دارد، مردان نامحرم به او نگاه مى كنند، چه وظيفه اى دارد؟ آيا پوشاندن آن واجب است؟
آيات عظام امام، سيستانى، فاضل، مكارم و نورى: اگر باعث مفسده نشود، پوشاندن چهره بر او واجب نيست؛ ولى مردان وظيفه دارند به او نگاه نكنند.[19]
آيات عظام بهجت، تبريزى و وحيد: اگر باعث جلب توجّه مرد نامحرم شود، بنابر احتياط واجب بايد چهره خود را بپوشاند.[20]
آية الله صافى: بايد چهره خود را در برابر نامحرم بپوشاند.[21]
ادكلن زنان
پرسش 316. آيا براى زن جايز است كه عطر بزند و از منزل بيرون رود؟
همه مراجع: خير، جايز نيست.[22]
تبصره. حكم فوق بر اين اساس است كه بيرون رفتن زن از منزل با حالت معطّر، باعث تحريك و جلب توجه مرد نامحرم مى شود و اگر در جايى باعث اين مفسده نشود، بيرون رفتن او با آن حالت اشكال ندارد.
زيورآلات زنان
پرسش 317. زيورآلات زن، اگر در معرض ديد نامحرم باشد، چه حكمى دارد؟
آيات عظام امام، بهجت، صافى، خامنه اى، فاضل و وحيد: بايد از ديد مرد نامحرم پوشانده شود.[23]
آية الله تبريزى: پوشاندن زيوآلات پنهانى (مانند دستبند، النگو و گردن بند)، از ديد نامحرم واجب است؛ ولى پوشاندن انگشترى كه پيش زنان بزرگ سال و يا كمى پايين تر متعارف است، واجب نيست.[24]
آية الله سيستانى: پوشاندن گردن بند از ديد نامحرم واجب است؛ ولى پوشاندن النگو، دستبند، حلقه ازدواج و انگشتر واجب نيست.[25]
آيات عظام مكارم و نورى: پوشاندن زيورآلات پنهانى (مانند دستبند، النگو و گردن بند) از ديد نامحرم واجب است؛ ولى پوشاندن حلقه ازدواج و انگشتر، واجب نيست.[26]
پوشش آرايش صورت
پرسش 318. آيا بايد سرمه چشم، اصلاح صورت و ابروهاى رنگ كرده را از نامحرم پوشاند؟
امام: پوشاندن اصلاح صورت واجب نيست؛ ولى پوشاندن سرمه چشم و رنگ ابرو ـ اگر نزد عرف زينت محسوب شود ـ واجب است.[27]
آيات عظام بهجت و صافى: بايد آن را از نامحرم پوشاند.[28]
آية الله تبريزى: پوشاندن اصلاح صورت ـ به گونه اى كه نزد زنان كهنسال و يا كمى كمتر از آن متعارف است ـ واجب نيست.[29]
آيات عظام سيستانى، مكارم و نورى: پوشاندن آن از نامحرم واجب نيست.[30]
آيات عظام خامنه اى، فاضل و وحيد: اگر زينت محسوب مى شود، بايد آن را از نامحرم پوشاند.[31]
تبصره. اگر موارد ياد شده به گونه اى باشد كه باعث مفسده و جلب توجه مرد نامحرم شود، پوشاندنش واجب است.
پرسش 310. درباره حجاب و دليل وجوب آن توضيح دهيد؟
وَ لا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلّا ما ظَهَرَ مِنْها وَ لْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ[1]؛
«و زينت خود را جز آن مقدار كه نمايان است، آشكار نكنند و [اطراف] روسرى هاى خود را بر سينه خود افكنند [تا گردن و سينه با آن پوشانده شود]».
«حجاب» در لغت به معناى پرده، حاجب و پنهان كردن است و در اصطلاح «پنهان كردن زن خود را از ديد مرد بيگانه است». آنچه دين اسلام بر زنان لازم دانسته، همان پوشش است كه در متون دينى و در كلام فقيهان، از آن به ستر، پوشش، ساتر و پوشاننده تعبير شده است.
حجاب و پوشش پيش از اسلام، در ميان برخى از ملّت ها ـ از جمله ايران باستان و قوم يهود و شايد در هند ـ مطرح و از آنچه كه در قانون اسلام آمده، سخت تر بوده است.[2]
اين دستور در دين اسلام، حدود سال هاى چهارم و پنجم تشريع گرديده است.[3]
حجاب، يكى از احكام ضرورى اسلام به شمار مى آيد و شيعه و سنى بر آن، اتفاق نظر دارند. خداوند متعال در اين باره سه آيه[4] در شهر مدينه، نازل كرده و در دو مورد آن، به مسأله پوشش بانوان اشاره كرده است.[5] علاوه بر اين، احاديث بسيارى درباره اهميّت و چگونگى حجاب نقل شده است.
حضرت على (علیه السلام) مى فرمايد: «پوشيدگى زن به حالش، بهتر است و زيبايى اش را پايدارتر مى سازد».[6]
پوشش براى زن دو هدف و فلسفه اساسى دارد:
1. مصونيت زن، در برابر طمع ورزى هاى هوس بازان.
2. پيشگيرى از تحريكات شهوانى و تأمين سلامت و بهداشت جامعه.[7]
در زمينه حجاب و پوشش، توجه به چند نكته بايسته است:
يكم. زن بايد بدن و زيور آلات و آرايش خود و هر آنچه را كه نزد عرف زينت محسوب مى شود، در برابر مرد نامحرم بپوشاند و تنها دست و صورت از آن استثنا شده است.
دوم. هر چند دين اسلام نسبت به نوع و رنگ و حتى دوخت لباس، تأكيد چندانى ندارد و تنها به اصل پوشش ـ اعم از چادر، مانتو و مانند آن ـ تكيه كرده است؛ ولى روشن است كه لباس نبايد تنگ، محرّك، نازك، بدن نما و باعث جلب توجّه گردد. از اين رو چادر برترين پوشش به شمار مى آيد. از مواردى كه مشكى بودن آن مكروه نيست؛ بلكه نشانه وقار و متانت است، چادر و عبا مى باشد كه در روايات به آن اشاره شده است.
سوم. پرهيز از نرمش در سخن كه باعث طمع نامحرم شود و متانت در راه رفتن و استفاده نكردن از كفش هايى كه باعث توجه نامحرم مى گردد، بخشى از حجاب زن را تشكيل مى دهد.
چهارم. گرچه پوشش كامل براى مرد واجب نيست؛ ولى نگاه زن به بدن او حرام است. همان گونه كه پوشش صورت و دست ها تا مچ بر زن، واجب نيست؛ ولى نگاه مرد به آن از روى شهوت حرام است.
حكم مانتو
پرسش 311. پوشيدن مانتوهايى كه برجستگى هاى بدن (مانند سينه و پشت) را نمايان مى سازد، چگونه است؟
همه مراجع: اگر باعث تهييج شهوت باشد، جايز نيست.[8]
پوشش در برابر كودكان
پرسش 312. آيا بر زن لازم است خود را در مقابل بچه نابالغ بپوشاند؟
همه مراجع (به جز بهجت، تبريزى و مكارم): اگر خوب و بد را مى فهمد و احتمال مى دهد كه نگاهش به بدن زن، موجب تحريك شهوتش شود؛ بنابر احتياط واجب، بايد بدن و موى خود را از او بپوشاند.[9]
آية الله بهجت: اگر خوب و بد را مى فهمد، بنابر احتياط واجب بايد بدن و موى خود را از او بپوشاند.[10]
آيات عظام تبريزى و مكارم: خير، لازم نيست؛ ولى بهتر است، بدن و موى خود را از پسرى هم كه خوب و بد را مى فهمد، بپوشاند.[11]
پوشش زيرچانه
پرسش 313. آيا پوشاندن زير چانه و كف و روى پا، در مقابل نامحرم واجب است؟
همه مراجع (به جز تبريزى و مكارم): آرى، بايد آنها را از نامحرم بپوشاند.[12]
آية الله مكارم: پوشاندن زير چانه واجب است؛ ولى پوشاندن كف و روى پا تا مچ، بهتر است پوشانده شود و اگر احتمال مفسده بدهد واجب است پوشانده شود.[13]
آية الله تبريزى: پوشاندن زير چانه واجب است؛ ولى پوشاندن كف و روى پا تا مچ بنا بر احتياط، واجب است.[14]
آستين كوتاه
پرسش 314. پوشيدن پيراهن آستين كوتاه در مقابل زن نامحرم، چه حكمى دارد؟
آيات عظام امام، تبريزى، خامنه اى، سيستانى، فاضل و مكارم: اشكال ندارد.[15]
آية الله نورى: اگر مخالف عفت عمومى نباشد و در نظر افراد متشرع، منكر محسوب نشود، اشكال ندارد.[16]
آية الله وحيد: اگر بداند زنان از روى تعمّد و لذت به او نگاه مى كنند، واجب است مرد لباس آستين دار بر تن كند و در غير اين صورت اشكال ندارد.[17]
آيات عظام بهجت و صافى: بنابر احتياط واجب، بايد لباس آستين دار بر تن كند.[18]
تبصره. اگر در جايى پوشيدن لباس آستين كوتاه، باعث مفسده خاص گردد، اجتناب از آن واجب است.
پوشش صورت
پرسش 315. زنى كه مى داند به جهت چهره زيبايى كه دارد، مردان نامحرم به او نگاه مى كنند، چه وظيفه اى دارد؟ آيا پوشاندن آن واجب است؟
آيات عظام امام، سيستانى، فاضل، مكارم و نورى: اگر باعث مفسده نشود، پوشاندن چهره بر او واجب نيست؛ ولى مردان وظيفه دارند به او نگاه نكنند.[19]
آيات عظام بهجت، تبريزى و وحيد: اگر باعث جلب توجّه مرد نامحرم شود، بنابر احتياط واجب بايد چهره خود را بپوشاند.[20]
آية الله صافى: بايد چهره خود را در برابر نامحرم بپوشاند.[21]
ادكلن زنان
پرسش 316. آيا براى زن جايز است كه عطر بزند و از منزل بيرون رود؟
همه مراجع: خير، جايز نيست.[22]
تبصره. حكم فوق بر اين اساس است كه بيرون رفتن زن از منزل با حالت معطّر، باعث تحريك و جلب توجه مرد نامحرم مى شود و اگر در جايى باعث اين مفسده نشود، بيرون رفتن او با آن حالت اشكال ندارد.
زيورآلات زنان
پرسش 317. زيورآلات زن، اگر در معرض ديد نامحرم باشد، چه حكمى دارد؟
آيات عظام امام، بهجت، صافى، خامنه اى، فاضل و وحيد: بايد از ديد مرد نامحرم پوشانده شود.[23]
آية الله تبريزى: پوشاندن زيوآلات پنهانى (مانند دستبند، النگو و گردن بند)، از ديد نامحرم واجب است؛ ولى پوشاندن انگشترى كه پيش زنان بزرگ سال و يا كمى پايين تر متعارف است، واجب نيست.[24]
آية الله سيستانى: پوشاندن گردن بند از ديد نامحرم واجب است؛ ولى پوشاندن النگو، دستبند، حلقه ازدواج و انگشتر واجب نيست.[25]
آيات عظام مكارم و نورى: پوشاندن زيورآلات پنهانى (مانند دستبند، النگو و گردن بند) از ديد نامحرم واجب است؛ ولى پوشاندن حلقه ازدواج و انگشتر، واجب نيست.[26]
پوشش آرايش صورت
پرسش 318. آيا بايد سرمه چشم، اصلاح صورت و ابروهاى رنگ كرده را از نامحرم پوشاند؟
امام: پوشاندن اصلاح صورت واجب نيست؛ ولى پوشاندن سرمه چشم و رنگ ابرو ـ اگر نزد عرف زينت محسوب شود ـ واجب است.[27]
آيات عظام بهجت و صافى: بايد آن را از نامحرم پوشاند.[28]
آية الله تبريزى: پوشاندن اصلاح صورت ـ به گونه اى كه نزد زنان كهنسال و يا كمى كمتر از آن متعارف است ـ واجب نيست.[29]
آيات عظام سيستانى، مكارم و نورى: پوشاندن آن از نامحرم واجب نيست.[30]
آيات عظام خامنه اى، فاضل و وحيد: اگر زينت محسوب مى شود، بايد آن را از نامحرم پوشاند.[31]
تبصره. اگر موارد ياد شده به گونه اى باشد كه باعث مفسده و جلب توجه مرد نامحرم شود، پوشاندنش واجب است.
پی‌نوشت‌ها:
[1] . نور (24) ، آيه 31.
[2] . مطهرى، مرتضى، مسأله حجاب، ص 21.
[3] . بايد توجه داشت كه هر چند سال نزول آيات حجاب و پوشش، در كتب تفسير و تاريخ ثبت نشده است ؛ ولى با توجه به اينكه از يك سو اين آيات در سوره هاى احزاب و نور آمده و سوره احزاب از نظر ترتيب نزول پيش از سوره نور و بعد از سوره آل عمران قرار دارد و از سوى ديگر طبق نقل تفسير نمونه سوره آل عمران در بين سالهاى دوم و سوم نازل گرديده است، مى توان به خوبى حدس زد كه سوره احزاب در سال هاى چهارم و پنجم نازل گرديده است. بنابراين آيه حجاب در اين سال ها تشريع گرديده است. (محتواى اين سوره نيز مؤيد اين مسأله مى باشد.)
[4] . نور (24) ، آيه 31 و احزاب (33)، آيه 59 و 33.
[5] . نور (24) ، آيه 31 و احزاب (33)، آيه 59.
[6] . «صِيانَةُ الْمَرأَةِ اَنْعَمُ لِحالِها وَ اَدْوَمُ لِجَمالِها»: مستدرك الوسائل، ج 14، باب 70.
[7] . احزاب (33) ، آيه 59.
[8] . امام، استفتائات، ج3، (احكام حجاب) ، س27 ؛ سيستانى، Sistani.org، (حجاب) ، س 5 ؛ فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 1708 ؛ مكارم، استفتائات، ج 2، س 153 و 1023 ؛ نورى، استفتائات، ج 2، س 679 ؛ تبريزى، صراط النجاة، ج 1، س 907 ؛ صافى، جامع الاحكام، ج 2، س 1694 و 1729 ؛ خامنه اى، استفتاء، س 618 و 559 و دفتر: وحيد و بهجت.
[9] . توضيح المسائل مراجع، م 2435، وحيد، توضيح المسائل، م 2444 ؛ نورى، توضيح المسائل، م 2431.
[10] . بهجت، توضيح المسائل، م 1937.
[11] . توضيح المسائل مراجع، م 2435.
[12] . سيستانى، Sistani.org، (حجاب) ، س 3 ؛ تبريزى، صراط النجاة، ج 1، س 878 ؛ فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 1706 ؛ صافى، جامع الاحكام، ج 2، س 1696 ؛ خامنه اى، اجوبة الاستفتائات، س 438 ؛ دفتر: امام، بهجت، نورى، وحيد.
[13] . دفتر: مكارم.
[14] . تبريزى، صراط النجاة، ج 5، س 1275 و استفتائات، س 1614.
[15] . مكارم، استفتائات، ج 1، س 834 و تعليقات على العروة، النكاح، م 51 ؛ امام، استفتائات، ج 3، (احكام حجاب) ، س 14 ؛ فاضل، تعليقات على العروة، ج 2، النكاح، م 51 ؛ تبريزى، استفتائات، س 1591 و صراط النجاة، ج 1، س 1487 ؛ خامنه اى، استفتاء، س 551 و دفتر: سيستانى.
[16] . نورى، استفتائات، ج 1، س 483.
[17] . دفتر: وحيد.
[18] . صافى، جامع الاحكام، ج 2، س 1722 ؛ بهجت، توضيح المسائل، م 1933 و 1937.
[19] . مكارم، استفتائات، ج 2، س 1019 ؛ امام، تعليقات على العروة، النكاح، م 51 و استفتائات، ج 3، (احكام حجاب) س30 و 29 ؛ فاضل و نورى، تعليقات على العروة، النكاح، م 51 ؛ سيستانى، منهاج الصالحين، ج3، النكاح، م 18.
[20] . تبريزى، صراط النجاة، ج 5، س 1262 ؛ وحيد، توضيح المسائل، م 2444 ؛ دفتر: بهجت.
[21] . دفتر: صافى.
[22] . مكارم، استفتائات، ج 1، س 797 ؛ تبريزى، استفتائات، س 1616 ؛ خامنه اى، استفتاء، س 667 و 621 ؛ نورى، استفتائات، ج 1، س 1033 ؛ دفتر: وحيد، صافى، بهجت، امام، فاضل و سيستانى.
[23] . امام، تعليقات على العروة، (الستر) ، م1 و استفتائات، ج 3، (احكام حجاب )، س 36 ؛ خامنه اى، استفتاء، س 543 ؛ فاضل، توضيح المسائل، م 796 و جامع المسائل، ج 1، 1707 ؛ دفتر: صافى، بهجت و وحيد.
[24] . تبريزى، صراط النجاة، ج 1، س 882 و 883 و 884.
[25] . سيستانى، تعليقات على العروة، (الستر) ، م 1.
[26] . مكارم، استفتائات، ج 1، س 801 و توضيح المسائل، م 729 ؛ ؛ نورى، استفتائات، ج 2، س 669 و ج 1، س 542.
[27] . دفتر: امام و استفتائات، ج 3، (احكام حجاب) ، س 34.
[28] . صافى، جامع الاحكام، ج 2، س 1683 و دفتر: بهجت و صافى.
[29] . تبريزى، صراط النجاة، ج 1، س 882 و 883 و ج 5، س 1238.
[30] . سيستانى، Sistani.org، (زينت) ؛ مكارم، استفتائات، ج 2، س 1034 و 151 و ج 1، س 802 و نورى، استفتائات، ج 1، س 491 و 542 و 500.
[31] . خامنه اى، استفتاء، س 477 و 564 ؛ فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 1707 و دفتر: وحيد.
سیدمجتبی حسینی
[1] . نور (24) ، آيه 31.
[2] . مطهرى، مرتضى، مسأله حجاب، ص 21.
[3] . بايد توجه داشت كه هر چند سال نزول آيات حجاب و پوشش، در كتب تفسير و تاريخ ثبت نشده است ؛ ولى با توجه به اينكه از يك سو اين آيات در سوره هاى احزاب و نور آمده و سوره احزاب از نظر ترتيب نزول پيش از سوره نور و بعد از سوره آل عمران قرار دارد و از سوى ديگر طبق نقل تفسير نمونه سوره آل عمران در بين سالهاى دوم و سوم نازل گرديده است، مى توان به خوبى حدس زد كه سوره احزاب در سال هاى چهارم و پنجم نازل گرديده است. بنابراين آيه حجاب در اين سال ها تشريع گرديده است. (محتواى اين سوره نيز مؤيد اين مسأله مى باشد.)
[4] . نور (24) ، آيه 31 و احزاب (33)، آيه 59 و 33.
[5] . نور (24) ، آيه 31 و احزاب (33)، آيه 59.
[6] . «صِيانَةُ الْمَرأَةِ اَنْعَمُ لِحالِها وَ اَدْوَمُ لِجَمالِها»: مستدرك الوسائل، ج 14، باب 70.
[7] . احزاب (33) ، آيه 59.
[8] . امام، استفتائات، ج3، (احكام حجاب) ، س27 ؛ سيستانى، Sistani.org، (حجاب) ، س 5 ؛ فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 1708 ؛ مكارم، استفتائات، ج 2، س 153 و 1023 ؛ نورى، استفتائات، ج 2، س 679 ؛ تبريزى، صراط النجاة، ج 1، س 907 ؛ صافى، جامع الاحكام، ج 2، س 1694 و 1729 ؛ خامنه اى، استفتاء، س 618 و 559 و دفتر: وحيد و بهجت.
[9] . توضيح المسائل مراجع، م 2435، وحيد، توضيح المسائل، م 2444 ؛ نورى، توضيح المسائل، م 2431.
[10] . بهجت، توضيح المسائل، م 1937.
[11] . توضيح المسائل مراجع، م 2435.
[12] . سيستانى، Sistani.org، (حجاب) ، س 3 ؛ تبريزى، صراط النجاة، ج 1، س 878 ؛ فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 1706 ؛ صافى، جامع الاحكام، ج 2، س 1696 ؛ خامنه اى، اجوبة الاستفتائات، س 438 ؛ دفتر: امام، بهجت، نورى، وحيد.
[13] . دفتر: مكارم.
[14] . تبريزى، صراط النجاة، ج 5، س 1275 و استفتائات، س 1614.
[15] . مكارم، استفتائات، ج 1، س 834 و تعليقات على العروة، النكاح، م 51 ؛ امام، استفتائات، ج 3، (احكام حجاب) ، س 14 ؛ فاضل، تعليقات على العروة، ج 2، النكاح، م 51 ؛ تبريزى، استفتائات، س 1591 و صراط النجاة، ج 1، س 1487 ؛ خامنه اى، استفتاء، س 551 و دفتر: سيستانى.
[16] . نورى، استفتائات، ج 1، س 483.
[17] . دفتر: وحيد.
[18] . صافى، جامع الاحكام، ج 2، س 1722 ؛ بهجت، توضيح المسائل، م 1933 و 1937.
[19] . مكارم، استفتائات، ج 2، س 1019 ؛ امام، تعليقات على العروة، النكاح، م 51 و استفتائات، ج 3، (احكام حجاب) س30 و 29 ؛ فاضل و نورى، تعليقات على العروة، النكاح، م 51 ؛ سيستانى، منهاج الصالحين، ج3، النكاح، م 18.
[20] . تبريزى، صراط النجاة، ج 5، س 1262 ؛ وحيد، توضيح المسائل، م 2444 ؛ دفتر: بهجت.
[21] . دفتر: صافى.
[22] . مكارم، استفتائات، ج 1، س 797 ؛ تبريزى، استفتائات، س 1616 ؛ خامنه اى، استفتاء، س 667 و 621 ؛ نورى، استفتائات، ج 1، س 1033 ؛ دفتر: وحيد، صافى، بهجت، امام، فاضل و سيستانى.
[23] . امام، تعليقات على العروة، (الستر) ، م1 و استفتائات، ج 3، (احكام حجاب )، س 36 ؛ خامنه اى، استفتاء، س 543 ؛ فاضل، توضيح المسائل، م 796 و جامع المسائل، ج 1، 1707 ؛ دفتر: صافى، بهجت و وحيد.
[24] . تبريزى، صراط النجاة، ج 1، س 882 و 883 و 884.
[25] . سيستانى، تعليقات على العروة، (الستر) ، م 1.
[26] . مكارم، استفتائات، ج 1، س 801 و توضيح المسائل، م 729 ؛ ؛ نورى، استفتائات، ج 2، س 669 و ج 1، س 542.
[27] . دفتر: امام و استفتائات، ج 3، (احكام حجاب) ، س 34.
[28] . صافى، جامع الاحكام، ج 2، س 1683 و دفتر: بهجت و صافى.
[29] . تبريزى، صراط النجاة، ج 1، س 882 و 883 و ج 5، س 1238.
[30] . سيستانى، Sistani.org، (زينت) ؛ مكارم، استفتائات، ج 2، س 1034 و 151 و ج 1، س 802 و نورى، استفتائات، ج 1، س 491 و 542 و 500.
[31] . خامنه اى، استفتاء، س 477 و 564 ؛ فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 1707 و دفتر: وحيد.
سیدمجتبی حسینی
ارسال نظر