پاسخ به سوالات اعتقادی| ۲۱
نظر دین اسلام در خصوص عید نوروز چیست و آیا این سنت ملی با دین اسلام تناقض و منافاتی دارد؟ به طور کلی دین اسلام در مورد آداب و سنن بومی دو نوع برخورد دارد، برخی از آنان که سنتهای باطل و غلط است را نهی کرده و آنها را محکوم میکند مانند برخورد پیامبر با عدی بن حاتم که میگوید در خدمت پیامبر(ص) بودم و گردنبند صلیبی از جنس طلا بر گردنم آویزان کرده بودم، حضرت فرمودند: این بت را از گردنت باز کن.[1]
در مقابل اسلام با آداب و سنن نیکوی گذشتگان به نرمی برخورد میکند و آن را از بین نمیبرد. چنانکه امیرالمؤمنین(ع) در نامه معروف خود به مالک اشتر میفرمایند:« وَ لَا تَنْقُضْ سُنَّةً صَالِحَةً عَمِلَ بِهَا صُدُورُ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ اجْتَمَعَتْ بِهَا الْأُلْفَةُ وَ صَلَحَتْ عَلَيْهَا الرَّعِيَّةُ وَ لَا تُحْدِثَنَّ سُنَّةً تَضُرُّ بِشَيْءٍ مِنْ مَاضِي تِلْكَ السُّنَنِ فَيَكُونَ الْأَجْرُ لِمَنْ سَنَّهَا وَ الْوِزْرُ عَلَيْكَ بِمَا نَقَضْتَ مِنْهَا»[2] (سنت نیکویی را که بزرگان این امت بر اساس آن رفتار کردهاند و به سبب آن مردم به هم انس گرفتهاند و رعیّت با هم سازش کردهاند را بر هم نزن؛ و آیینی را پایه گذاری نکن که به سنن پسندیده گذشته زیان رساند، چرا که پاداش آن سنت به کسی برمیگردد که آن آداب را وضع کرده و گناه شکستن آن سنت برای تو باقی میماند.)
اما در خصوص نوروز، احادیث و روایات متفاوتی در منابع اسلامی یافت میشود که برخی نوروز را تأیید میکند و برخی آن را باطل میداند. علما در این مورد رسالهها نگاشتهاند و بررسی آن از حوصله این نوشته خارج است، اما با کمی بررسی در اسناد این روایات و تحقیق در محتوای آن میتوان در یک جمعبندی به این نتیجه رسید که دین مبین اسلام در مورد آیین نوروز مهر تأیید گذاشته است. البته باید توجه داشت این تأیید مادامی وجود دارد که آداب باطل و خرافه و یا مراسم نامشروعی به اصل نوروز اضافه نگردد که در این صورت نگاه اسلام دائر مدار آداب و سنن نیکو خواهد بود.
برای نمونه برخی روایات را با هم مرور میکنیم:
1 – معلی بن خنیس میگوید:« دَخَلْتُ عَلَى الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع يَوْمَ النَّيْرُوزِ فَقَالَ ع أَ تَعْرِفُ هَذَا الْيَوْمَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ هَذَا يَوْمٌ تُعَظِّمُهُ الْعَجَمُ وَ تَتَهَادَى فِيهِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقُ ع وَ الْبَيْتِ الْعَتِيقِ الَّذِي بِمَكَّةَ مَا هَذَا إِلَّا لِأَمْرٍ قَدِيمٍ أُفَسِّرُهُ لَكَ حَتَّى تَفْهَمَهُ قُلْتُ يَا سَيِّدِي إِنَّ عِلْمَ هَذَا مِنْ عِنْدِكَ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ أَنْ يَعِيشَ أَمْوَاتِي وَ تَمُوتَ أَعْدَائِي فَقَالَ يَا مُعَلَّى إِنَّ يَوْمَ النَّيْرُوزِ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي أَخَذَ اللَّهُ فِيهِ مَوَاثِيقَ الْعِبَادِ أَنْ يَعْبُدُوهُ وَ لَا يُشْرِكُوا بِهِ شَيْئاً وَ أَنْ يُؤْمِنُوا بِرُسُلِهِ وَ حُجَجِهِ وَ أَنْ يُؤْمِنُوا بِالْأَئِمَّةِ ع وَ هُوَ أَوَّلُ يَوْمٍ طَلَعَتْ فِيهِ الشَّمْسُ وَ هَبَّتْ بِهِ الرِّيَاحُ وَ خُلِقَتْ فِيهِ زَهْرَةُ الْأَرْضِ وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي اسْتَوَتْ فِيهِ سَفِينَةُ نُوحٍ ع عَلَى الْجُودِيِّ وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي أَحْيَا اللَّهُ فِيهِ الَّذِينَ خَرَجُوا مِنْ دِيارِهِمْ وَ هُمْ أُلُوفٌ حَذَرَ الْمَوْتِ فَقالَ لَهُمُ اللَّهُ مُوتُوا ثُمَّ أَحْياهُمْ وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي نَزَلَ فِيهِ جَبْرَئِيلُ عَلَى النَّبِيِّ ص وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي حَمَلَ فِيهِ رَسُولُ اللَّهِ ص أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ ع عَلَى مَنْكِبِهِ حَتَّى رَمَى أَصْنَامَ قُرَيْشٍ مِنْ فَوْقِ الْبَيْتِ الْحَرَامِ فَهَشَمَهَا وَ كَذَلِكَ إِبْرَاهِيمُ ع وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي أَمَرَ النَّبِيُّ ص أَصْحَابَهُ أَنْ يُبَايِعُوا عَلِيّاً ع بِإِمْرَةِ الْمُؤْمِنِينَ وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي وَجَّهَ النَّبِيُّ ص عَلِيّاً ع إِلَى وَادِي الْجِنِّ يَأْخُذُ عَلَيْهِمُ الْبَيْعَةَ لَهُ وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي بُويِعَ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع فِيهِ الْبَيْعَةَ الثَّانِيَةَ وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي ظَفِرَ فِيهِ بِأَهْلِ النَّهْرَوَانِ وَ قَتَلَ ذَا الثُّدَيَّةِوَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي يَظْهَرُ فِيهِ قَائِمُنَا وَ وُلَاةُ الْأَمْرِ وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي يَظْفَرُ فِيهِ قَائِمُنَا بِالدَّجَّالِ فَيَصْلِبُهُ عَلَى كُنَاسَةِ الْكُوفَةِ وَ مَا مِنْ يَوْمِ نَيْرُوزٍ إِلَّا وَ نَحْنُ نَتَوَقَّعُ فِيهِ الْفَرَجَ لِأَنَّهُ مِنْ أَيَّامِنَا وَ أَيَّامِ شِيعَتِنَا حَفِظَتْهُ الْعَجَمُ وَ ضَيَّعْتُمُوهُ أَنْتُمْ وَ قَالَ إِنَّ نَبِيّاً مِنَ الْأَنْبِيَاءِ سَأَلَ رَبَّهُ كَيْفَ يُحْيِي هَؤُلَاءِ الْقَوْمَ الَّذِينَ خَرَجُوا فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَيْهِ أَنْ يَصُبَّ الْمَاءَ عَلَيْهِمْ فِي مَضَاجِعِهِمْ فِي هَذَا الْيَوْمِ وَ هُوَ أَوَّلُ يَوْمٍ مِنْ سَنَةِ الْفُرْسِ فَعَاشُوا وَ هُمْ ثَلَاثُونَ أَلْفاً فَصَارَ صَبُّ الْمَاءِ فِي النَّيْرُوزِ...»[3] (در روز نوروز، بر امام صادق(ع) وارد شدم. فرمودند: آیا میدانی امروز چه روزی است؟ گفتم: فدایت شوم! این روز را فارسیان گرامی میدارند و به یکدیگر هدیه میدهند. فرمودند: «سوگند به خانه کعبه که این، رازی کهن دارد و برایت روشن میسازم تا آگاه شوی». عرض کردم: آقای من !آموختن این امر از جانب شما برای من بهتر از آن است که مردگان زنده شوند و دشمنانم بمیرند.سپس فرمودند: «ای معلّی! روز نوروز، همان روز است که خداوند از بندگان پیمان گرفت او را پرستش کنند و به او شرک نورزند، به پیامبران و حجتهایش بگروند و به امامان ایمان آورند. این همان روز است که خورشید طلوع کرد، بادها وزیدن گرفت و گلهای زمین روییدند. همان روزی است که کشتی نوح(ع) بر ساحل جودی قرار گرفت و همان روزی است که خدا گروهی چند هزار نفره را که از ترس مرگ از خانهها بیرون رفته بودند پس از آن که آنها را میرانده بود زنده ساخت،. این، روز نزول جبرئیل بر پیامبر اسلام(ص) است و روزی است که پیامبر(ص) امام علی(ع) را بر دوش گرفتند تا بتهای قریش را در مسجدالحرام بشکنند و در همین روز، ابراهیم(ع)، بتها را شکست. این همان روزی است که پیامبر(ص) به اصحابشان دستور دادند با علی(ع) بیعت کنند و در همین روز، علی(ع) را برای بیعت گرفتن از جنیان فرستادند. در همین روز، دومین بیعت با امیرالمؤمنین(ع) انجام شد. در همین روز ایشان بر نهروانیان پیروز شد و «ذوالثدیه» را به قتل رساندند. در این روز، قائم(عج) ما و صاحبان حکومت قیام میکنند و در همین روز، قائم (عج) ما بر دجّال پیروز گردد و او را در مزبله کوفه به دار خواهند آویخت. در هر روز نوروزی، ما آرزوی فرج داریم؛ چرا که آن از روزهای ما و شیعیان ماست. فارسیان، آن را گرامی داشتند و شما آن را ضایع کردید...
و نیز فرمودند: یکی از پیامبران بنی اسرائیل از خداوند پرسید چگونه مردمانی را که خارج شدند، زنده میکند. خداوند بدو وحی کرد که در نوروز، آب بر قبر آنان بپاشد و آن، اولین روز سال فارسیان است و آنها زنده شدند، در حالی که سی هزار نفر بودند. از همین جا پاشیدن آب در نوروز، سنّت شده است.)
2 – شیخ صدوق روایت میکند:« وَ أُتِيَ عَلِيٌّ ع بِهَدِيَّةِ النَّيْرُوزِ فَقَالَ ع مَا هَذَا قَالُوا يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ الْيَوْمُ النَّيْرُوزُ فَقَالَ ع اصْنَعُوا لَنَا كُلَّ يَوْمٍ نَيْرُوزاً»[4] (در نوروز برای امیر المؤمنین(ع) هدیهای آوردند. فرمودند: این چیست؟ گفتند: یا امیرالمومنین، امروز نوروز است. حضرت فرمودند: هر روز را برای ما نوروز سازید)
3 – همچنین نقل میکند:« رُوِيَ أَنَّهُ قَالَ ع نَيْرُوزُنَا كُلُّ يَوْمٍ.»[5] (از امیرالمؤمنین(ع) نقل شده که فرمودند: هر روز ما نوروز است.)
پینوشتها:
[1] مجمع البیان، جلد 5، ص 23
[2] نهج البلاغه (صبحی صالح) ، ص 431
[3] بحارالأنوار ، ج 56، ص 92
[4] من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 300
[5] همان
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
صادق تهرانی
در مقابل اسلام با آداب و سنن نیکوی گذشتگان به نرمی برخورد میکند و آن را از بین نمیبرد. چنانکه امیرالمؤمنین(ع) در نامه معروف خود به مالک اشتر میفرمایند:« وَ لَا تَنْقُضْ سُنَّةً صَالِحَةً عَمِلَ بِهَا صُدُورُ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ اجْتَمَعَتْ بِهَا الْأُلْفَةُ وَ صَلَحَتْ عَلَيْهَا الرَّعِيَّةُ وَ لَا تُحْدِثَنَّ سُنَّةً تَضُرُّ بِشَيْءٍ مِنْ مَاضِي تِلْكَ السُّنَنِ فَيَكُونَ الْأَجْرُ لِمَنْ سَنَّهَا وَ الْوِزْرُ عَلَيْكَ بِمَا نَقَضْتَ مِنْهَا»[2] (سنت نیکویی را که بزرگان این امت بر اساس آن رفتار کردهاند و به سبب آن مردم به هم انس گرفتهاند و رعیّت با هم سازش کردهاند را بر هم نزن؛ و آیینی را پایه گذاری نکن که به سنن پسندیده گذشته زیان رساند، چرا که پاداش آن سنت به کسی برمیگردد که آن آداب را وضع کرده و گناه شکستن آن سنت برای تو باقی میماند.)
اما در خصوص نوروز، احادیث و روایات متفاوتی در منابع اسلامی یافت میشود که برخی نوروز را تأیید میکند و برخی آن را باطل میداند. علما در این مورد رسالهها نگاشتهاند و بررسی آن از حوصله این نوشته خارج است، اما با کمی بررسی در اسناد این روایات و تحقیق در محتوای آن میتوان در یک جمعبندی به این نتیجه رسید که دین مبین اسلام در مورد آیین نوروز مهر تأیید گذاشته است. البته باید توجه داشت این تأیید مادامی وجود دارد که آداب باطل و خرافه و یا مراسم نامشروعی به اصل نوروز اضافه نگردد که در این صورت نگاه اسلام دائر مدار آداب و سنن نیکو خواهد بود.
برای نمونه برخی روایات را با هم مرور میکنیم:
1 – معلی بن خنیس میگوید:« دَخَلْتُ عَلَى الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع يَوْمَ النَّيْرُوزِ فَقَالَ ع أَ تَعْرِفُ هَذَا الْيَوْمَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ هَذَا يَوْمٌ تُعَظِّمُهُ الْعَجَمُ وَ تَتَهَادَى فِيهِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقُ ع وَ الْبَيْتِ الْعَتِيقِ الَّذِي بِمَكَّةَ مَا هَذَا إِلَّا لِأَمْرٍ قَدِيمٍ أُفَسِّرُهُ لَكَ حَتَّى تَفْهَمَهُ قُلْتُ يَا سَيِّدِي إِنَّ عِلْمَ هَذَا مِنْ عِنْدِكَ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ أَنْ يَعِيشَ أَمْوَاتِي وَ تَمُوتَ أَعْدَائِي فَقَالَ يَا مُعَلَّى إِنَّ يَوْمَ النَّيْرُوزِ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي أَخَذَ اللَّهُ فِيهِ مَوَاثِيقَ الْعِبَادِ أَنْ يَعْبُدُوهُ وَ لَا يُشْرِكُوا بِهِ شَيْئاً وَ أَنْ يُؤْمِنُوا بِرُسُلِهِ وَ حُجَجِهِ وَ أَنْ يُؤْمِنُوا بِالْأَئِمَّةِ ع وَ هُوَ أَوَّلُ يَوْمٍ طَلَعَتْ فِيهِ الشَّمْسُ وَ هَبَّتْ بِهِ الرِّيَاحُ وَ خُلِقَتْ فِيهِ زَهْرَةُ الْأَرْضِ وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي اسْتَوَتْ فِيهِ سَفِينَةُ نُوحٍ ع عَلَى الْجُودِيِّ وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي أَحْيَا اللَّهُ فِيهِ الَّذِينَ خَرَجُوا مِنْ دِيارِهِمْ وَ هُمْ أُلُوفٌ حَذَرَ الْمَوْتِ فَقالَ لَهُمُ اللَّهُ مُوتُوا ثُمَّ أَحْياهُمْ وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي نَزَلَ فِيهِ جَبْرَئِيلُ عَلَى النَّبِيِّ ص وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي حَمَلَ فِيهِ رَسُولُ اللَّهِ ص أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ ع عَلَى مَنْكِبِهِ حَتَّى رَمَى أَصْنَامَ قُرَيْشٍ مِنْ فَوْقِ الْبَيْتِ الْحَرَامِ فَهَشَمَهَا وَ كَذَلِكَ إِبْرَاهِيمُ ع وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي أَمَرَ النَّبِيُّ ص أَصْحَابَهُ أَنْ يُبَايِعُوا عَلِيّاً ع بِإِمْرَةِ الْمُؤْمِنِينَ وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي وَجَّهَ النَّبِيُّ ص عَلِيّاً ع إِلَى وَادِي الْجِنِّ يَأْخُذُ عَلَيْهِمُ الْبَيْعَةَ لَهُ وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي بُويِعَ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع فِيهِ الْبَيْعَةَ الثَّانِيَةَ وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي ظَفِرَ فِيهِ بِأَهْلِ النَّهْرَوَانِ وَ قَتَلَ ذَا الثُّدَيَّةِوَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي يَظْهَرُ فِيهِ قَائِمُنَا وَ وُلَاةُ الْأَمْرِ وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي يَظْفَرُ فِيهِ قَائِمُنَا بِالدَّجَّالِ فَيَصْلِبُهُ عَلَى كُنَاسَةِ الْكُوفَةِ وَ مَا مِنْ يَوْمِ نَيْرُوزٍ إِلَّا وَ نَحْنُ نَتَوَقَّعُ فِيهِ الْفَرَجَ لِأَنَّهُ مِنْ أَيَّامِنَا وَ أَيَّامِ شِيعَتِنَا حَفِظَتْهُ الْعَجَمُ وَ ضَيَّعْتُمُوهُ أَنْتُمْ وَ قَالَ إِنَّ نَبِيّاً مِنَ الْأَنْبِيَاءِ سَأَلَ رَبَّهُ كَيْفَ يُحْيِي هَؤُلَاءِ الْقَوْمَ الَّذِينَ خَرَجُوا فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَيْهِ أَنْ يَصُبَّ الْمَاءَ عَلَيْهِمْ فِي مَضَاجِعِهِمْ فِي هَذَا الْيَوْمِ وَ هُوَ أَوَّلُ يَوْمٍ مِنْ سَنَةِ الْفُرْسِ فَعَاشُوا وَ هُمْ ثَلَاثُونَ أَلْفاً فَصَارَ صَبُّ الْمَاءِ فِي النَّيْرُوزِ...»[3] (در روز نوروز، بر امام صادق(ع) وارد شدم. فرمودند: آیا میدانی امروز چه روزی است؟ گفتم: فدایت شوم! این روز را فارسیان گرامی میدارند و به یکدیگر هدیه میدهند. فرمودند: «سوگند به خانه کعبه که این، رازی کهن دارد و برایت روشن میسازم تا آگاه شوی». عرض کردم: آقای من !آموختن این امر از جانب شما برای من بهتر از آن است که مردگان زنده شوند و دشمنانم بمیرند.سپس فرمودند: «ای معلّی! روز نوروز، همان روز است که خداوند از بندگان پیمان گرفت او را پرستش کنند و به او شرک نورزند، به پیامبران و حجتهایش بگروند و به امامان ایمان آورند. این همان روز است که خورشید طلوع کرد، بادها وزیدن گرفت و گلهای زمین روییدند. همان روزی است که کشتی نوح(ع) بر ساحل جودی قرار گرفت و همان روزی است که خدا گروهی چند هزار نفره را که از ترس مرگ از خانهها بیرون رفته بودند پس از آن که آنها را میرانده بود زنده ساخت،. این، روز نزول جبرئیل بر پیامبر اسلام(ص) است و روزی است که پیامبر(ص) امام علی(ع) را بر دوش گرفتند تا بتهای قریش را در مسجدالحرام بشکنند و در همین روز، ابراهیم(ع)، بتها را شکست. این همان روزی است که پیامبر(ص) به اصحابشان دستور دادند با علی(ع) بیعت کنند و در همین روز، علی(ع) را برای بیعت گرفتن از جنیان فرستادند. در همین روز، دومین بیعت با امیرالمؤمنین(ع) انجام شد. در همین روز ایشان بر نهروانیان پیروز شد و «ذوالثدیه» را به قتل رساندند. در این روز، قائم(عج) ما و صاحبان حکومت قیام میکنند و در همین روز، قائم (عج) ما بر دجّال پیروز گردد و او را در مزبله کوفه به دار خواهند آویخت. در هر روز نوروزی، ما آرزوی فرج داریم؛ چرا که آن از روزهای ما و شیعیان ماست. فارسیان، آن را گرامی داشتند و شما آن را ضایع کردید...
و نیز فرمودند: یکی از پیامبران بنی اسرائیل از خداوند پرسید چگونه مردمانی را که خارج شدند، زنده میکند. خداوند بدو وحی کرد که در نوروز، آب بر قبر آنان بپاشد و آن، اولین روز سال فارسیان است و آنها زنده شدند، در حالی که سی هزار نفر بودند. از همین جا پاشیدن آب در نوروز، سنّت شده است.)
2 – شیخ صدوق روایت میکند:« وَ أُتِيَ عَلِيٌّ ع بِهَدِيَّةِ النَّيْرُوزِ فَقَالَ ع مَا هَذَا قَالُوا يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ الْيَوْمُ النَّيْرُوزُ فَقَالَ ع اصْنَعُوا لَنَا كُلَّ يَوْمٍ نَيْرُوزاً»[4] (در نوروز برای امیر المؤمنین(ع) هدیهای آوردند. فرمودند: این چیست؟ گفتند: یا امیرالمومنین، امروز نوروز است. حضرت فرمودند: هر روز را برای ما نوروز سازید)
3 – همچنین نقل میکند:« رُوِيَ أَنَّهُ قَالَ ع نَيْرُوزُنَا كُلُّ يَوْمٍ.»[5] (از امیرالمؤمنین(ع) نقل شده که فرمودند: هر روز ما نوروز است.)
پینوشتها:
[1] مجمع البیان، جلد 5، ص 23
[2] نهج البلاغه (صبحی صالح) ، ص 431
[3] بحارالأنوار ، ج 56، ص 92
[4] من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 300
[5] همان
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
صادق تهرانی
ارسال نظر