چهل حدیث درباره عفو و اغماض

1ـ «پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله و سلم»:

مَن یَعْفُ یَعْفُ اللهُ عَنهُ.

هر کس عفو و گذشت داشته باشد خدا نیز از او گذشت خواهد نمود. (شهاب‌الاخبار، ص 143)

2ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

شیئانِ لایوُزَنُ ثوابُهُما: العَفُو و العدلُ.

دو چیز است که (عظمت) ثواب آن‌ها قابل ارزیابی نیست: یکی عفو و اغماض و دیگری عدل و انصاف. (فهرست غرر، ص 252)

3ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

اِقبَلْ عُذرَ مَنِ اعتَذَرَ اِلَیكَ.

اگر كسی از تو عذر خواهی كرد تو نیز عذر او را بپذیر (كه نشانه شخصیت والای تو است). (تحف‌العقول، ص 82)

4ـ «پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله و سلم»:

مُرُوَّتُنا اَهلَ البَیتِ اَلعفْوُ عَمَّن ظَلَمَنا وَ إعطاءُ مَن حرَمَنا.

فتوّت و بزرگ‌منشی ما خاندان رسالت عفو و اغماض از کسی که به ما ظلم کرده و بذل و عطا به کسی که ما را محروم نموده است. (تحف‌العقول، ص 37)

5ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

اذا اُسیءَ اِلَیكُم فَاعْفُوا واصفَحوا كما تُحِّبُّون أَن یُعفی عَنكُم.

اگر کسی به شما بدی کرد شما چشم‌پوشی کنید و گذشت داشته باشید همان‌طور که دوست دارید دیگران هم نسبت به شما گذشت داشته باشند. (تحف‌العقول، ص 147)

6ـ «امام جعفرصادق علیه‌السلام»:

اَلعَفوُ زكاةُ الظَّفَرِ.

زکات فتح و پیروزی، عفو و گذشت از خطای دیگران است. (بحار، ص 78، ص 268)

7ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

عَوِّدْ نَفسَكَ السَّماحَ.

خودت را به گذشت و جوانمردی عادت بده. (دستور معالِم‌الحِکَم، ص 69)

8ـ «امام محمدباقر(علیه‌السلام)»:

اذا قَدَرتَ علی عَدُوّ‌ِكَ فَاجعَلِ الَعفوَ عَنهُ شُكراً لِلقُدرةِ عَلَیهِ.

هر زمان که بر دشمنت پیروز شدی به شکرانة این پیروزی او را ببخش. (لئالی‌الأخبار،ج 2، ص 162)

9ـ «امام حسین علیه‌السلام»:

إنَّ اَعفَی النّاسِ مَن عَفی عَن قُدرَةٍ.

باگذشت‌ترین مردم آن کسی است که با تکیه بر مسند قدرت، عفو و اغماض داشته باشد. (بحار، ج 78، ص 121)

10ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

ما أقبَحَ العُقوبَةَ مَع الاعتذار.

چقدر زشت و ناروا است که انسان، گنهکاری که از او پوزش می‌طلبد، عقوبت نماید. (فهرست غرر، ص 241)

11ـ «پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله و سلم»:

عَلیكُم بِالعَفِو فَاِنَّ العَفْوَ لایزیدُ العَبدَ اِلاّ عِزاًّ فَتَعافُوا یُعِزُّكُمُ اللهُ.

بر شما باد عفو و اغماض را. عفو و گذشت بر عزت و سرافرازی بنده می‌افزاید، شما گذشت داشته باشید خداوند شما را عزیز و سرافراز می‌گرداند. (اصول کافی، ج 3، ص 167)

12ـ «مولی امیرالمؤمنین‌ علیه‌السلام»:

معاجَلَةُ اِلانتقامِ مِن شِیَم اِللِّئامِ.

عجله و شتاب در انتقام گرفتن، روش مردمان فرومایه است. (فهرست غرر، ص 396)

13ـ «پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله و سلم»:

شَرُّ الناسِ مَن لایَغفِرُ الذَّنبَ و لایُقیلُ العَثْرَةَ.

بدترین مردم کسی است که خطای دیگران را نمی‌بخشد و از لغزش آن‌ها نمی‌گذرد. (بحار، ج 77، ص 66)

14ـ «امام محمدباقر(علیه‌السلام)»:

اَلنّدامَةُ علیَ العَفوِ أفضَلُ وَ أیسَرُ مِنَ النَّدامَةِ عَلَی العُقوبَةِ!

پشیمانی از عفو و گذشت بهتر از پشیمانی از عقوبت و انتقام است (جبرانش آسان‌تر است). (اصول کافی، ج 3، ص 168)

15ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

قِلّةُ العَفوِ أَقبَحُ العُیوبِ والتَّسَرُّعُ اِلَی اِلانتقامِ أَعظَمُ الذُّنوبِ.

زشت‌ترین عیب‌ها کم گذشت‌بودن، و بزرگترین گناهان عجله در انتقام گرفتن است. (فهرست غرر، ص 253)

16ـ «امام حسن عسكری(علیه‌السلام)»:

خیرُ اِلاخوانِ مَن نَسِیَ ذَنبَكَ وَ ذَكَر اِحسانَكَ اِلَیهِ.

بهترین دوستان تو آن کسی است که خطایت را فراموش کند و (تنها) خوبی‌هایت را به یاد داشته باشد. (بحار، ج 78، ص 379)

17ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

عجِبتُ لِمَن یَرجو فضلَ مَن فوقَهُ كَیفَ یَحرُمُ مَن دونَه؟!

تعجب می‌کنم از کسی که به فضل و عنایت (پروردگار) مافوق خود امید دارد چگونه مادون خود را ناامید می‌نماید؟! (و از لغزش‌ او نمی‌گذرد) (فهرست‌ غرر، ص 309)

18ـ «امام محمدباقر(علیه‌السلام)»:

اَلعافُونَ عَنِ‌النّاسِ یَدخُلونَ الجَنَّةَ بِغَیرِ حِساب.

کسانی که همواره خُلق و طبعشان عفو و گذشت از دیگران است (فردا) بدون حساب، وارد بهشت خواهند شد. (لئالی‌الأخبار، ج 2، ص 162)

19ـ امام حسن مجتبی(ع):

لاتُعاجِلِ الذّنبَ بِالعُقوبَةِ وَ اجعَلْ بَینهُما لِلاِعْتذارِ طَریقاً.

در عقوبت کسی که به تو بدی کرده عجله نکن و (با بزرگواری خود) یک راه پوزشی برای او باقی بگذار. (بحار، ج 78، ص 113)

20ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

اِقبَلْ عُذرَ أَخیكَ فَاِنْ لَمَ یَكُنْ لَهُ عُذرٌ فَالتَمِسْ لَهُ عُذراً!

عذر برادر دینی‌ات را بپذیر و اگر برای خطای خود عذری نداشت تو برای او عذری بتراش! (تحف‌العقول، ص 107)

21ـ «امام جعفرصادق(علیه‌السلام)»:

اَلعَفوُ عِندَ القُدْرَةِ مِن سُنَنِ المُرسَلین(ع) و المُتّقین.

عفو و گذشت در عین قدرت، روش پیامبران مرسل علیهم‌السلام و متقیان پرهیزکار است. (بحار، ج 71، ص 423)

22ـ «پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله و سلم»:

المُؤمِنُ نِصفُهُ تَغافُلٌ.

نیمی از رفتار مؤمن، مبنی بر تغافل و نادیده گرفتن است. (الشِّهاب‌ فی‌الحِکَم والآداب، ص 7)

23ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

تَغافَلْ یُحَمدْ أَمْرُكَ.

تو برخی از امور و ناگواریها را نادیده بگیر، تا موقعیت و امورت ستوده گردد. (فهرست ‌غرر، ص 297)

24ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

مِن اَشرَفِ اَفعالِ الكَریمِ غَفلتُهُ عمّا یَعلَمُ.

یکی از شریف‌ترین اعمال یک شخص بزرگوار نادیده گرفتن معلومات خود از (عیوب) دیگران است. (نهج‌البلاغه، کلمة 213)

25ـ «امام جعفرصادق(علیه‌السلام)»:

اُعفُ عَمَّن ظَلَمَك كَما أنَّكَ تُحِبُّ أَنْ یُعفی عَنك.

همان گونه که دوست داری دیگران (اگر به آن‌ها ظلم کردی) از تو گذشت کنند تو هم نسبت به کسی که به تو ظلم کرده گذشت داشته باش. (تحف‌العقول، ص 317)

26ـ امام حسن مجتبی(ع):

لَو شَتَمَنی اَحدٌ فی إحدی اُذُنَیَّ ثُمّ اعتَذَرَ فی‌الأُخری لَقَبِلتُ.

اگر کسی برابر یک گوش من مرا دشنام دهد بعد در گوش دیگر از من عذرخواهی کند عُذر او را می‌پذیرم. (احقاق‌الحق، ج 11، ص 116)

27ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

اِقبَلْ من مُتَنَصِّلٍ عُذرَهُ فَتَنالُكَ الشَّفاعَة.

اگر کسی از تو معذرت خواست تو عذر او را بپذیر تا شفاعت شفیعان (فردا) نصیبت گردد. (مواعظ صدوق، ص 76)

28ـ «امام رضا(علیه‌السلام)»:

مَا التَقَتَ فِئتانِ قَطُّ اِلاّ نَصَراللهُ أعظَمَهُما عَفواً.

هر گاه دو گروه با هم محاربه کنند خداوند گروهی را نصرت می‌دهد که عفو و گذشت آن بیشتر باشد. (امالی شیخ مفید آستان قدس، ص 231)

29ـ «امام جعفرصادق علیه‌السلام»:

ثلاثٌ مِن مَكارِمِ الدُّنیا وَ الآخِرة: تَعفُو عَمَّن ظَلَمَكَ وَ تَصِلُ مَن قَطَعكَ و تَحلُمُ اذا جُهِلَ عَلیَكَ.

سه خصلت از نشانه‌های شرافت دنیا و آخرت است: از کسی که به تو ظلم کرده گذشت کنی، با کسی که با تو قطع علاقه کرده رابطه برقرار کنی و در برابر آدم نادانی که به تو بی‌حرمتی نموده خویشتن‌داری نمایی. (اصول کافی، ج 3، ص 167)

30ـ «پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله و سلم»:

من كثُرَ عَفوُهُ مُدَّ فی‌ عُمُرهِ.

کسی که زیاد اهل گذشت باشد عمرش طولانی خواهد بود. (بحار، ج 75، ص 359)

31ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

مَن لَم یَتغافَلْ ولاَیَغُضُّ عَن كثیرٍ مِنَ الأُمورِ تَنَغَّصَتِ عَیشُه.

کسی که تغافل نکند و از بسیاری از امور چشم‌پوشی ننماید زندگی منغّص و ناگواری خواهد داشت. (فهرست غرر، ص 297)

32ـ «امام زین‌العابدین(علیه‌السلام)»:

إنْ شَتَمَكَ رَجُلٌ عَن یَمینِكَ ثُمّ تَحَوَّلَ عَن یَسارِكَ وَ اعتَذَر اِلیكَ فَاقْبَلْ عُذَرهُ.

اگر کسی از طرف راست تو آمد و ناسزا گفت بعد برگشت و از طرف چپ از تو عذرخواهی کرد تو عذر او را بپذیر. (بحار، ج 78، ص 141)

33ـ «پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله و سلم»:

أَعَزُّ العِبادِ عَلیَ اللهِ اَلّذی اِذا قَدَرَ عَفی.

عزیزترین بندگان در نزد خدا آن کسی است که وقتی به قدرت رسید عفو و گذشت داشته باشد. (جامع‌السعادات، ج 1، ص 303)

34ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

أَحسنُ اَفعالِ المُقتَدِرِ، اَلعَفْوُ.

عفو و اغماض، نیکوترین عَمل یک انسان مقتدر و تواناست. (فهرست غرر، ص 252)

35ـ «پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله و سلم»:

ما عفی رَجُلٌ مِن مَظَلَمَةٍ یَبَتَغی بِها وَجَه اللهِ الاّزادَهُ اللهُ بِها عِزاًّ یَوْمَ القِیامَة.

کسی که برای رضا خدا از یک مظلمه و حق خود بگذرد، خداوند در قیامت بر عزّت و سرافرازی او می‌افزاید. (جامع‌السعادات، ج 1، ص 303)

36ـ «امام جعفرصادق(علیه‌السلام)»:

ثلاثٌ مَن كُنَّ فیهِ كانَ سَیّداً: كَظْمُ الغَیظِ وَالعفْوُ عَنِ المُسیءِ وَالصِّلَةُ بِالنَّفس وَ المالِ.

سه خصلت در هر کس باشد نشانة سَروری و آقایی او است: ‌فرو بردن خشم خود در وقت غضب، عفو و اغماض از خطای دیگران، و صلة ارحام با جان و مال. (تحف‌العقول، ص 330)

37ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

أقیلوا ذَویِ المُرؤاتِ عَثَراتِهِم فَما یَعثُرُ مِنهُم عاثِرٌ اِلاّ وَ یَدُهُ بِیداللهِ یَرفَعُهُ.

از لغزش‌های جوانمردان با فُتوّت درگذرید، هیچ یک از آن‌ها نمی‌لغزد جز اینکه دست (لطف) خدا در دست او بوده وی را رفعت و برتری می‌دهد. (نهج‌البلاغه، کلمة 19)

38ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

عَظِّموا اقدارَكُم بِالتَّغافُلِ عن الدَّنِیَّ مِنَ الأُمورِ.

با ندیده گرفتن امور جزئی و کوچک، بر اعتبار و حیثیت خود بیفزایید. (تحف‌العقول، ص 226)

39ـ «پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله و سلم»:

مَثَلُ المؤمنِ مَثَلُ الأرضِ، مِنافعهم منها وَ اَذاهُم عَلیها!

مؤمن همانند زمین می‌ماند خیر و منفعتش برای دیگران، و آزار و ناگواری‌های دیگران بر علیه آن است. (تحمل و بردباری او زیاد است.) (بحار، ج 71، ص 422)

40ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

العَفْوُ عَنِ المُقِرِّ لاعَنِ المُصِرِّ!

عفو گذشت سزاوار كسی است كه به خطاهای خود اعتراف و اقرار می‌كند نه آن كسی كه از تقصیرات و خطاهایش دست‌بردار نیست. (نهج حدیدی، ج 20، ص 330)