کد مطلب: ۲۲۷۲
تعداد بازدید: ۱۳۹۱
تاریخ انتشار : ۱۱ شهريور ۱۳۹۷ - ۱۱:۴۰
احکام موضوعی| ۲۶
حقوق مالى در اسلام از اهميت ويژه اى برخوردار است و بايد در رعايت اين حقوق، بسيار دقت كرد؛ چه اينكه اگر اندكى از مال ديگران تضييع گردد و وى راضى نشود؛ به هيچ وجه با توبه و پشيمانى پاك نمى گردد!
اهميت حقوق مالى
پرسش 572. درباره حق‌الناس و حقوق مالى توضيح دهيد؟
﴿ إِنَّ اللّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤدُّوا الْأَماناتِ إِلى أَهْلِهَا ﴾[1]؛
«خدا به شما فرمان می‌دهد كه سپرده ها را به صاحبان آنها ردّ كنيد...».
احكام و مسائل مربوط به حق الناس دو قسم است:
1. امور مالى (مانند بدهى، مظالم، خمس، زكات و...)،
2. امور غيرمالى (مانند غيبت، تهمت، هتك حرمت و...).
آنچه در اين بخش بيان مى شود، احكام و مسائل قسم اول است. حقوق مالى در اسلام از اهميت ويژه اى برخوردار است و بايد در رعايت اين حقوق، بسيار دقت كرد؛ چه اينكه اگر اندكى از مال ديگران تضييع گردد و وى راضى نشود؛ به هيچ وجه با توبه و پشيمانى پاك نمى گردد! امام صادق (علیه السلام) مى فرمايد: «اولين قطره خون شهيد، كفاره گناهان او است؛ مگر بدهكارى كه كفاره آن اداى آن است».[2]
 
حق الناس دوران كودكى
پرسش 573. در دوران كودكى، پولى از كسى برداشته ام و نمى توانم آن را به او بگويم، وظيفه ام چيست؟ آيا مى توانم از طرف او صدقه بدهم؟
همه مراجع: بايد به هر طريقى كه ممكن است، پول را به او برسانيد و لازم نيست بگوييد بابت چه چيز است و حتى مى توانيد به وسيله شخص ديگرى، به او برسانيد و يا به حساب بانكى او واريز كنيد. صدقه دادن كفايت نمى كند.[3]
 
دسترسى به صاحب مال
پرسش 574. اگر مالى را از كسى برداشته باشيم و اكنون به او دسترسى نداريم، تكليف چيست؟
آيات عظام امام، بهجت، صافى و نورى: اگر از پيدا كردن صاحبش مأيوس هستيد، بايد آن را با اجازه مجتهد، از طرف صاحبش به فقير صدقه بدهيد.[4]
آيات عظام تبريزى، خامنه اى، سيستانى، فاضل، مكارم و وحيد: اگر از پيدا كردن صاحبش مأيوس هستيد، بايد آن را از طرف صاحبش به فقير صدقه بدهيد و احتياط واجب آن است كه با اجازه مجتهد باشد.[5]
 
فوت صاحب مال
پرسش 575. اگر در گذشته، پولى را از كسى برداشته باشيم و اكنون از دنيا رفته است؛ چگونه آن را جبران كنيم؟
آيات عظام امام، بهجت، صافى و نورى: اگر وارثان او را مى شناسيد، بايد به هر طريق ممكن، به آنها برسانيد و اگر از پيدا كردن آنان مأيوسيد، بايد آن را با اجازه مجتهد از طرف آنها به فقير صدقه دهيد.[6]
آيات عظام تبريزى، خامنه اى، سيستانى، فاضل، مكارم و وحيد: اگر وارثان او را مى شناسيد، بايد به هر طريق ممكن، به آنها برسانيد و اگر از پيدا كردن آنان مأيوسيد، بايد آن را از طرف آنها به فقير صدقه دهيد و احتياط واجب آن است كه با اجازه مجتهد باشد.[7]
 
بيمه ديگران
پرسش 576. آيا استفاده از بيمه ديگران، جايز است؟
همه مراجع: استفاده از دفترچه بيمه ديگرى، برخلاف مقررات و موجب ضمان استفاده كننده است.[8]
 
تلفن كارتى
پرسش 577. اختلال در تلفن كارتى و استفاده از آن، چه حكمى دارد؟
همه مراجع: استفاده خلاف مقررات از اموال دولت، حرام و موجب ضمان است.[9]
 
جابجايى كفش
پرسش 578. گاهى در سالن دانشگاه و نمازخانه كفش ها جابه جا مى شود، آيا جايز است به جاى كفشمان كفشى كه باقى مانده برداريم؟
همه مراجع (به جز تبريزى، سيستانى و وحيد): اگر بدانيد كفشى كه برداشته ايد، مال كسى است كه كفش شما را برده و راضى است آن را به جاى كفش او برداريد، برداشتن آن اشكال ندارد؛ وگرنه بايد به صاحبش برسانيد. اگر از پيدا شدن آن مأيوس شويد، مى توانيد آن را براى خود برداريد. اگر قيمت آن از كفش خودتان بيشتر باشد، بايد هر وقت صاحب آن پيدا شد، زيادى قيمت را به او بدهيد و چنانچه از پيدا شدن او نااميد شويد، بايد زيادى قيمت را با اجازه حاكم شرع (مجتهد جامع شرايط)، از طرف صاحبش به فقير صدقه بدهيد.[10]
آيات عظام تبريزى، سيستانى و وحيد: اگر بدانيد كفشى كه برداشته ايد، مال كسى است كه كفش شما را برده و راضى است آن را به جاى كفش او برداريد، برداشتن آن اشكال ندارد؛ وگرنه بايد به صاحبش برسانيد. اگر از پيدا شدن آن مأيوس شويد، بايد با اجازه حاكم شرع (مجتهد جامع شرايط)، قيمت كل كفش را از طرف صاحبش به فقير صدقه بدهيد.[11]
تبصره. در مال مجهول المالك، بعد از يأس و نااميدى با اجازه حاكم شرع به فقير صدقه داده مى شود.[12]
 
كفش هم اتاقى
پرسش 579. اگر كفش هم اتاقى خود را بدون رضايت او بپوشد و با آن وضو بگيرد؛ چه حكمى دارد؟
همه مراجع: اگر اطمينان به رضايت دارد، اشكال ندارد و اگر بدون رضايت او اين كار را انجام دهد، گناه كرده؛ ولى وضويش صحيح است.[13]
 
كتاب امانتى
پرسش 580. چند سال پيش، از يكى از دوستانم در دانشگاه كتابى را امانت گرفتم؛ ولى بعد از تمام شدن درسمان از هم جدا شديم و ديگر نتوانستم او را ببينم و آدرسى هم از او ندارم، حال تكليف كتاب چه مى شود؟
همه مراجع: چنانچه از پيدا كردن او مأيوس هستيد، بايد آن را با اجازه مجتهد، از طرف صاحبش به فقير صدقه دهيد.[14]
بلى اگر مى دانيد كه او راضى است، كتاب براى خودتان باشد و استفاده از آن بى اشكال است.
تبصره. از ديدگاه عده اى از مراجع تقليد (سيستانى، فاضل، تبريزى، مكارم و وحيد)، گرفتن اجازه از مجتهد جامع شرايط بنابر احتياط، واجب است.
 
حق دانشجويان
پرسش 581. در دانشگاه ها امكاناتى براى غذا و لوازم مورد نياز دانشگاهى به دانشجويان داده مى شود ـ كه از سوى وزارت بازرگانى و مؤسسات ديگر به دانشجويان مشغول به تحصيل اختصاص يافته است ـ آيا توزيع آنها بين ساير كارمندان دانشگاه نيز جايز است؟
همه مراجع: خير، توزيع نيازمندى هاى مختص به دانشجويان مشغول به تحصيل، بين ساير اشخاصى كه در آنجا كار مى كنند، جايز نيست.[15]
 
فيش غذا
پرسش 582. اعتبار فيش هاى غذاى دانشجويان در صورت عدم دريافت غذا در روز معين باطل مى شود؛ آيا جايز است آنها را در روزهاى ديگر، به عنوان فيش هاى معتبر براى دريافت غذا ارائه دهيم؟
همه مراجع: استفاده از فيش هايى كه از اعتبار ساقط شده است، براى دريافت غذا جايز نيست و تصرّف در غذايى كه با آن گرفته مى شود، جايز نبوده و موجب ضمان است.[16]
  
يخچال خوابگاه
پرسش 583. استفاده دانشجويان از مواد خوراكى ديگران ـ كه در يخچال مشترك نگه دارى مى شود ـ چگونه است؟
همه مراجع: استفاده از آنها، بدون اجازه صاحبش جايز نيست.[17]
 
مواد خوراكى
پرسش 584. آيا جايز است از مواد خوراكى دوستمان استفاده كنيم و پول آن را به او بدهيم؟
همه مراجع: خير، بدون اجازه صاحبش جايز نيست.[18]
 
سود قرض
پرسش 585. كسى كه قرض مى گيرد چنانچه سود آن را با رضايت كامل بدهد، آيا باز حرام است؟
همه مراجع: اگر در آن شرط سود شده باشد، حرام است و رضايت دو طرف آن را حلال نمى نمايد ولى اگر بدون آنكه شرط شود خود قرض گيرنده زيادتر از مقدارى كه قرض گرفته، پس بدهد اشكال ندارد بلكه مستحب است.[19]
 
پرسش 586. از شخصى مبلغى پول طلب دارم كه بايد آن را يكسال ديگر بگيرم آيا مى توانم مقدارى از آن را كم كنم و باقى آن را بصورت نقد دريافت نمايم؟
همه مراجع: مى توانيد با او صلح نماييد و از مقدارى از طلب خود گذشت كنيد و باقى را به صورت نقد دريافت كنيد.[20]
بدهى
پرسش 587. اگر مديون در سختى قرار گرفته باشد و نتواند بدهى خود را بپردازد آيا مطالبه طلب از سوى طلبكار جايز است؟ آيا مى تواند بابت تأخير سود آن را بگيرد؟
همه مراجع: اگر بدهكار غير از خانه و اثاثيه و ساير چيزهايى كه به آنها احتياج دارد و يا مناسب شأن او است، چيز ديگرى نداشته باشد مطالبه طلب بر طلبكار حرام است بلكه بايد صبر كند تا بتواند بدهى خود را بدهد و دريافت سود پول به جهت تأخير حرام است.[21]
 
پرسش 588. رد مظالم چيست؟
واژه مظالم جمع مظلمه عبارت است از چيزى كه به ستم از كسى گرفته شده است و در اصطلاح اموال حرامى است در دست انسان و صاحبان آن را نمى شناسد. در اين صورت بايد با اجازه مجتهد جامع شرايط به فقير بدهد.[22]
 
تقاص
پرسش 589. اگر بدهكار در پرداخت بدهى خود كوتاهى نمايد آيا جايز است طلبكار از مال او تقاص نمايد؟
همه مراجع (به جز فاضل و مكارم): اگر طلب او مسلّم باشد و مديون قدرت بر پرداخت دارد ولى امتناع مى كند مى‌تواند به اندازه طلب خود تقاص و تملك كند.[23]
آية اللّه مكارم: با اجازه حاكم شرع مى تواند از اموال او تقاص نمايد.[24]
آية اللّه فاضل: اگر طلب او مسلّم باشد و مديون قدرت بر پرداخت دارد ولى امتناع مى كند مى تواند به اندازه طلب خود تقاص و تملك كند و احتياط آن است كه با اذن حاكم شرع باشد.[25]
تبصره. اگر در اين زمينه قانونى وجود داشته باشد، بايد مراعات گردد.
 
مال پيدا شده
پرسش 590. حكم مالى كه پيدا مى شود و ارزش آن بسيار كم است؛ چيست؟
همه مراجع (به جز تبريزى و سيستانى): اگر ارزش آن كمتر از يك درهم (6/12 نخود نقره سكه دار) باشد و نشانه اى ندارد كه به واسطه آن، صاحبش معلوم شود (مانند اسكناس پول) مى تواند براى خودش بردارد.[26]
آيات عظام تبريزى و سيستانى: اگر نشانه اى ندارد كه به واسطه آن، صاحبش معلوم شود (مانند اسكناس پول) مى تواند براى خودش بردارد؛ خواه قيمت آن كمتر از يك درهم (6/12 نخود نقره سكه دار) باشد يا نباشد.[27]
 
پرسش 591. اگر مالى پيدا شود و ارزش آن زياد باشد تكليف چيست؟
همه مراجع: اگر ارزش آن به اندازه يك درهم (6/12 نخود نقره سكه دار) يا بيش تر باشد و نشانه اى دارد كه به واسطه آن صاحبش معلوم شود، بايد آن را تا يك سال در محل اجتماع مردم (مثلاً از طريق نوشتن و نصب) اعلام كند.[28]
تبصره. لازم نيست خودش اعلام كند بلكه مى تواند به شخص مطمئن بدهد تا از طرف او اعلام كند.
 
پرسش 592. مالى كه پيدا شده و بايد تا يك سال اعلام شود، چنانچه با گذشت يك يا دو هفته از پيدا شدن صاحبش مأيوس شويم آيا مى توانيم آن را از طرف صاحبش صدقه بدهيم يا اينكه بايد تا يك سال اعلام شود؟
همه مراجع: اگر از پيدا شدن صاحبش مأيوش باشيد، مى توانيد آن را از طرف او به فقير صدقه بدهيد و اعلام يك سال واجب نيست.[29]
 
پرسش 593. مبلغ بيست هزار تومان پول پيدا كردم؛ آيا مى توانم آن را براى خود بردارم، يا اينكه بايد از طرف صاحبش صدقه بدهم؟
همه مراجع (به جز تبريزى و سيستانى): اگر نشانه اى ندارد كه به واسطه آن، صاحبش معلوم شود، بنابر احتياط واجب بايد از طرف صاحبش به فقير صدقه بدهيد.[30]
آيات عظام تبريزى و سيستانى: اگر نشانه اى ندارد كه به واسطه آن صاحبش معلوم شود، مى تواند براى خودش بردارد.[31]
 
گلدكوئيست
پرسش 594. حكم شركت در طرح تجارى «گلدكوئيست» و مانند آن چيست؟
همه مراجع: شركت و عضو شدن در هر نوع بازاريابى شبكه اى كه به صورت هرمى مانند و بى انتهاست، جايز نيست.[32]
تبصره. هر نوع بازاريابى شبكه اى حرام نيست. تنها بخشى از آن كه به صورت دسيسه هرمى              (Pyramid Scheme) و بى انتهاست، جايز نيست.
 
پرسش 595. تكليف پولى كه از طريق معامله با شركت گلدكوئيست و مانند آن به دست آمده چيست؟
همه مراجع: اگر صاحبان اصلى پول را مى شناسد، بايد به آنها برگرداند و در غير اين صورت، از طرف آنان ـ با اجازه مجتهد جامع شرايط ـ به فقير صدقه بدهد.[33]
تبصره. آيات عظام (تبريزى، خامنه اى، سيستانى، فاضل، مكارم و وحيد) كسب اجازه از مجتهد جامع شرايط را احتياط واجب مى دانند.
 
پی‌نوشت‌ها:

[1] . نساء (4) ، آيه 58.

[2] . «اَوّلُ قَطْرَة مِنْ دَمِ الشَّهيد كَفارةُ لِذُنُوبِه اِلَّا الدَّيْن فَاِنَّ كَفارَتُه قَضائه»: من لا يحضره الفقيه، ج3، ص 183، ح3688.

[3] . دفتر: همه مراجع.

[4] . توضيح المسائل مراجع، م 2279 و نورى، توضيح المسائل، م 2273.

[5] . توضيح المسائل مراجع، م 2279 ؛ وحيد، توضيح المسائل، م 2331 و خامنه اى، استفتاء، س 1559.

[6] . توضيح المسائل مراجع، م 2279 و نورى، توضيح المسائل، م 2273.

[7] . توضيح المسائل مراجع م 2279 ؛ وحيد، توضيح المسائل، م 2331 و خامنه اى، استفتاء، س 1559.

[8] . دفتر: همه مراجع.

[9] . دفتر: همه مراجع.

[10] . توضيح المسائل مراجع، م 2581.

[11] . توضيح المسائل مراجع، م 2581 و وحيد، توضيح المسائل، م 2645 و 2646.

[12] . (آيات عظام: سيستانى، فاضل، صافى، تبريزى، مكارم و وحيد ) ر.ك: توضيح المسائل مراجع، م2279 ؛ خامنه اى، استفتاء، 1559.

[13] . امام، سيستانى، فاضل، توضيح المسائل مراجع، م 266 ؛ تبريزى، استفتائات، س 159 و دفتر: همه مراجع.

[14] . توضيح المسائل مراجع، م 2279 ؛ وحيد، توضيح المسائل، م 2331 ؛ نورى، توضيح المسائل، م 2273 ؛ دفتر: خامنه اى.

[15] . امام، استفتائات، ج 3، مقررات دولتى، س 50 و112 و 148 ؛ صافى، جامع الاحكام، ج 2، س 1549ـ1547 ؛ خامنه اى، اجوبة الاستفتائات، س 1964 ؛ تبريزى، استفتائات، س 1300 ؛ فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 933 و 938 ؛ دفتر: سيستانى، مكارم، وحيد، نورى و بهجت.

[16] . خامنه اى، اجوبة الاستفتائات، س 1963 و دفتر: همه مراجع.

[17] . دفتر: همه مراجع.

[18] . دفتر: همه مراجع.

[19] . توضيح المسائل مراجع، م 2283 ؛ وحيد، توضيح المسائل، م 2335 ؛ نورى، توضيح المسائل، م 2277.

[20] . وحيد، توضيح المسائل، م 2196 ؛ نورى، توضيح المسائل، 2162 ؛ توضيح المسائل مراجع، م 2168.

[21] . توضيح المسائل مراجع، م 2276 ؛ وحيد، توضيح المسائل، م 2329 ؛ نورى، توضيح المسائل، م 2271 ؛ دفتر: خامنه اى و ر.ك: منابع عنوان «جريمه ديركرد».

[22] . لسان العرب و دهخدا، ماده «ظلم».

[23] . امام، تحرير الوسيله، ج 2، باب المقاصه، م 1 و 2 و 18 ؛ وحيد، منهاج الصالحين، باب القضا، م 55 ؛ خامنه اى، اجوبة الاستفتائات، س 1765 ؛ تبريزى، استفتائات، س 1269 و دفتر: سيستانى، بهجت، صافى و نورى.

[24] . مكارم، استفتائات، ج 2، س 865 و 867.

[25] . فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 1172.

[26] . امام، تحرير الوسيله، ج 2، اللقطه، م 6 ؛ توضيح المسائل مراجع، م 2564 و 2565 ؛ وحيد، توضيح المسائل، 2628.

[27] . توضيح المسائل مراجع، م 2564 و 2565.

[28] . توضيح المسائل مراجع، م 2566 ؛ وحيد، توضيح المسائل، م 2630.

[29] . توضيح المسائل مراجع، م 2572 ؛ وحيد، توضيح المسائل، م 2636.

[30] . توضيح المسائل مراجع، م 2564 ؛ وحيد، توضيح المسائل، م 2638.

[31] . توضيح المسائل مراجع، م 2564 و 2565.

[32] . دفتر: همه مراجع.

[33] . دفتر: همه مراجع.

سیدمجتبی حسینی
ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر: