آیا حضرت پیامبر اسلام(ص) از آموختن خواندن و نوشتن به زنان منع کرده‌اند؟

پرسش: آیا حضرت پیامبر اسلام(ص) از آموختن خواندن و نوشتن به زنان منع کرده‌اند؟

پاسخ: خیر، بلکه در مقابل، احادیثی دالّ بر توصیه ایشان به علم‌اندوزی قاطبه مسلمین وجود دارد، حتی در برخی موارد به‌صراحت دستور آموختن را برای زنان مسلمان بیان کرده‌اند. مثلاً در کتاب مصباح الشریعه از امام صادق علیه‌السلام روایتی آمده که ایشان فرمودند: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِيضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ وَ مُسْلِمَةٍ وَ هُوَ عِلْمُ الْأَنْفُسِ...[1] (رسول اكرم صلی‌الله علیه و آله فرمودند: تحصيل علم بر هر مرد و زن مسلمان واجب است و مراد از آن علومى است كه مربوط به تربيت و تكميل نفس است...)
البته در کتاب کافی روایتی را امام صادق علیه‌السلام از پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله نقل می‌کنند: لَا تُنْزِلُوا النِّسَاءَ بِالْغُرَفِ وَ لَا تُعَلِّمُوهُنَّ الْكِتَابَةَ وَ عَلِّمُوهُنَّ الْمِغْزَلَ وَ سُورَةَ النُّور[2] (زنان را در طبقات فوقانى جاى ندهيد و نويسندگى به آنان نياموزيد و بافندگى و سوره نور را به آنان بياموزيد)
در مورد این روایت چند مطلب لازم به توضیح است:
1 – سند روایت گرچه به‌هرحال مورد پذیرش علما بوده، لکن در سلسله راویان آن نوفلی و سکونی قرار دارند که هر دو اهل سنت هستند، لذا از این جهت قابل خدشه بوده و سند محکمی ندارد.
2 – «نوشتن» اخصّ از تعلیم و دانش‌اندوزی است؛ بنابراین اصل تعلیم و یادگیری از جانب پیامبر اکرم(ص) حتی نسبت به بانوان مورد اهتمام و توصیه بوده است.
3 – با توجه به قسمت ابتدایی روایت که بیان می‌کند زنان را در طبقات فوقانی جای ندهید، از آنجایی که در آن اوقات قسمت فوقانی خانه‌ها بدون پرده و پوشش بوده و کسانی که در قسمت بالایی منزل تردد می‌کرده‌اند در معرض دید سایرین بوده‌اند، مشخص می‌شود چه‌بسا پیامبر اکرم(ص) مقصودشان از نهی از آموختنِ «نوشتن» به بانوان پرهیز ایشان از سوءاستفاده از کتابت و نامه‌نگاری بوده است که این امر مانع ارتباط غیرشرعی آن‌ها با نامحرمان شود.
4 – شواهد و قرائنی وجود دارد که حاکی از آن است که پیامبر اکرم(ص) هرگونه نوشتن را نهی نفرموده‌اند. مثلاً برخی از زنانی که در صدر اسلام نوشتن را آموخته بودند مانند حفصه، همسر ایشان یا ام‌کلثوم، دخترعقبة بن ابی معیط یا شفا، دختر عبدالله عدویه و یا عایشه، دختر سعد و کریمه، دختر مقداد[3] که برخی از مورخین نام بعضی زنان را در زمره کاتبان وحی شمرده‌اند.

 

پی‌نوشت‌ها:

[1] مصباح الشریعه، ص 22

[2] کافی، ج 5، ص 516

[3] فتوح البلدان، ص 477 و 478

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
صادق تهرانی