حضرت معصومه(س) و شهادت و مقام عظیم او

سؤال: حضرت معصومه(س) خواهر حضرت رضا(ع) که مرقد مطهّرش در قم است، کیست؟ و چرا به ایران آمد؟ آیا او به شهادت رسید؟ و عظمت مقام او در چه پایه است؟
پاسخ: در تاریخ اسلام بعد از حضرت خدیجه(س) و فاطمه زهرا(س) و زینب(س) هیچ بانویی به مقام ارجمند حضرت معصومه(س) نمی‌رسد.
حضرت معصومه(س) که مطابق پاره‌ای از روایات، در آغاز ذی‌قعده سال ۱۷۳ هجری قمری در مدینه چشم به جهان گشود و سرانجام در ۲۸ سالگی در روز دهم یا دوازدهم ربیع‌الثانی سال ۲۰۱ هجری قمری، در قم رحلت کرد.[1]
امام کاظم(ع) چند دختر به نام فاطمه داشت که به ‌عنوان فاطمه کبری، فاطمه وسطی، فاطمه صغری و فاطمه اُخری خوانده می‌شدند[2] مطابق قراین، حضرت معصومه(س) همان فاطمه کبری بود که به خاطر عظمت مقام، با لقب کبری (بزرگوار) خوانده می‌شد.
جالب اینکه حضرت معصومه(س) هم از ناحیه پدر و هم از ناحیه مادر، خواهر حضرت رضا(ع) بود و مادر هر دو به‌ عنوان: خیزُران، نجمه و طاهره خوانده می‌شد و بعضی از محدّثین بزرگ بر این مطلب تصریح نموده‌اند، همان ‌گونه که ابن جریر طبری شیعی در کتاب دلائل الامامة با صراحت می‌نویسد:
«حضرت رضا(ع) با حضرت معصومه(س) از یک مادر بودند.»[3]
 

در اینجا نظر شما را به چند نمونه از کمالات حضرت معصومه(س) که از امتیازات و افتخارات زندگی او است جلب می‌کنیم:
۱- با اینکه نام حضرت معصومه(س) فاطمه بود، او را معصومه خواندند، مطابق پاره‌ای از روایات، این لقب را حضرت رضا(ع) به او داد، آنجا که از او یاد کرد و فرمود:
 «مَنْ زَارَ الْمَعْصُومَةَ بقُم‌ٍّ کَمَن زارَنِی»؛
«کسی که مرقد حضرت معصومه(س) را در قم زیارت کند، مانند آن است که مرا زیارت کرده است.»[4]
این سخن از دو جهت قابل‌ توجّه است، نخست اینکه پاداش زیارت مرقد حضرت معصومه(س) معادل پاداش زیارت حضرت رضا(ع) است، با توجّه به اینکه حضرت رضا(ع) در سخنی فرمود:
«هر کس مرا زیارت کند، مانند آن است که رسول خدا(ص) را زیارت کرده است.»[5]  
و نیز فرمود: «آگاه باشید کسی که مرا در حال غسل زیارت کند، به‌ گونه‌ای از گناه بیرون می‌آید و پاک می‌شود که هنگام تولّد، از گناهان پاک بود.»[6]
دوّم اینکه: حضرت رضا(ع) با این بیان، عصمت حضرت معصومه(س)را که بیانگر سطح بسیار عالی قداست و پاکی است، امضا نموده است.

۲- از گفتنی‌ها اینکه امام صادق(ع) قبل از تولد حضرت معصومه(س) از او به عظمت یاد کرده و در حدّ اعلی از آن حضرت تجلیل نموده و در ضمن گفتاری می‌فرماید:
«وَ تُدْخَلُ بِشَفَاعَتِهَا شِيعَتِي الْجَنَّةَ بِأَجْمَعِهِمْ» ؛
«بر اثر شفاعت حضرت معصومه همه شیعیان من، وارد بهشت می‌شوند.»[7]
بر همین اساس، در فرازی از زیارت‌نامه حضرت معصومه(س) که از حضرت رضا(ع) نقل شده، چنین آمده:
«يَا فَاطِمَةُ اِشْفَعِي لِي فِي الْجَنَّةِ فَإِنَّ لَكِ عِنْدَ اَللَّهِ شَأْناً مِنَ الشَّأْنِ» ؛
«ای فاطمه! از من برای ورود به بهشت شفاعت کن، چرا که تو در پیشگاه خداوند دارای مقام بسیار ارجمند هستی.»[8]

 ٣- از علم و کمال فوق‌العاده حضرت معصومه(س) اینکه: روایت شده: روزی جمعی از شیعیان از راه دور به مدینه به محضر امام کاظم(ع) رهسپار شدند تا امام به پرسش‌های آن‌ها پاسخ دهد، وقتی به خانه آن حضرت رسیدند، دریافتند که او به مسافرت رفته است، چون نمی‌توانستند تا بازگشت امام، در مدينه بمانند، پرسش‌های خود را در کاغذی نوشتند و به افراد خانواده آن حضرت دادند، وقتی ‌که فردای آن روز برای خداحافظی آمدند، دیدند پاسخ به پرسش‌هایشان را حضرت معصومه (با اینکه در آن‌ وقت، خردسال بود) داده است، آن را گرفتند و به ‌سوی وطن بازگشتند، در مسیر راه با امام کاظم(ع) ملاقات نموده و ماجرا را به عرض حضرت رساندند، امام آن کاغذ را گرفت و با دقّت به سؤال‌ها و پاسخ‌ها ملاحظه کرد، پاسخ‌ها را کامل و صحیح یافت، سه بار فرمود:
«فِدَاهَا أَبُوهَا»؛
«پدرش به فدایش باد!»[9]

۴- در فرازی از زیارت‌نامه غير معروفه حضرت معصومه(س) که از بزرگان علم و حدیث نقل شده، چنین آمده است:
«ألسَّلاَمُ عَلَیکِ یَا فَاطِمَةُ بِنتِ مُوسَي بنِ جَعفَر وَ حُجَّتِهِ وَ اَمینِهِ» ؛
«سلام بر تو ای فاطمه دختر موسی بن جعفر و حجّت و امین موسی بن جعفر(ع).»[10]
این مطلب نیز بیانگر اوج مقام حضرت معصومه(س) است که در این فراز به ‌عنوان نماینده کامل و حجّت امین امام معصوم، در غیاب آن امام، یاد شده است، با توجّه به اینکه یک نماینده کامل که حجّت و امین امام معصوم(س) است از نظر علم و کمال، باید در سطح بسیار بالایی از قداست و معرفت باشد.
این‌گونه فضایل موجب شده که حضرت امام خمینی(ره) از حضرت معصومه(س) با عظمت وصف‌ناپذیر یاد کرده و او را در قصیده‌ای، تحت عنوان «مديحه نورین نیّرین فاطمه زهرا(س) و فاطمه معصومه(س)» با حضرت زهرا(س) به‌ طور هماهنگ توصیف و تمجید نموده که در بخشی از آن می‌فرماید:
دختر چون این دو در مشيمه‌ی قدر ت/ نامد و ناید دگر هماره مقدّر
آن ‌یک امواج علم راشده مبدأ/ وین یک افواج حلم راشده مصدر
آن‌ یک بر فرق انبیاء شده تارک/ وین یک اندر سر، اولیا را مغفر
 لم يَلِدَم بسته لب و گرنه بگفتم/ دخت خدایند این دو نور مطهّر
آن ‌یک خاک مدینه کرد مزیّن/ صفحه قم را نمود، این‌یک، انور
خاک قم این کرده از شرافت جنّت/ آب مدینه نموده آن ‌یک کوثر
عرصه‌ی قم غیرت بهشت برین است/ بلکه بهشتش يَساؤلی است برابر
زیبد اگر خاک قم به عرش کند فخر/ شاید گر لَوح را بیابد همسر
خاکی عجب خاک آبروی خلایق/ ملجأ بر مسلم و پناه به کافر[11]
مطابق پاره‌ای از روایات، حضرت معصومه(س) را بر اثر زهری که دشمنان در غذای او ریختند، مسموم کرده و به شهادت رساندند، بعضی نوشته‌اند این کار توسط زنی از دشمنان، در ساوه انجام شد[12] و مطابق نقل دیگر دشمنان در ساوه به کاروان آن حضرت حمله کردند، هارون برادر او را به شهادت رساندند و عدّه‌ای را مجروح نمودند و در غذای حضرت معصومه(س) زهر ریختند، او وقتی ‌که از آن خورد، مسموم و بیمار شد، فرمود: مرا به قم ببرید، وقتی ‌که به قم آمد، ۱۶ یا ۱۷ روز در قم، بستری بود و سرانجام به شهادت رسید.[13]
لازم و شایسته است که شیعیان به یاد رحلت جان‌سوز، بلکه به تعبیر بهتر، شهادت آن بزرگ بانوی اسلام، در ایّام شهادتش، مجالسی تشکیل دهند و به ‌عنوان ایام معصومیّه، خاطره‌ی پربار زندگی درخشان او را تجدید نمایند، چنانکه آستانه مقدّسه قم، این سه روز (۱۰ تا ۱۲ ربیع‌الثانی) در سال‌های اخیر، به ‌عنوان ایّام معصومیّه اعلام کرده و به سوگ می‌نشیند.
 

[1] . مستدرک سفينة البحار، ج ۸، ص ۲۵۷، وسيلة المعصومين واعظ تبریزی، ص ۶۵.

[2] . تذکرة الخواص، ص ۳۱۵.

[3] . دلائل الامامة طبری، ص ۳۰۹.

[4] . ناسخ التّواریخ امام کاظم(ع) ج ۳، ص ۶۸، ریاحین الشّریعه، ج ۵، ص ۳۵.

[5] . عیون اخبار الرّضا، ج ۲، ص ۳۶۲.

[6] . همان مدرک، ص ۲۶۰.

[7] . بحار، ج ۶۰، ص ۲۲۸.

[8] . بحار، ج ۱۰۲، ص 266.

[9] . كشف اللّئالی، تأليف صالح بن عرندس حلّی، مطابق نقل مرحوم آیت‌الله سید احمد مستنبط.

[10] . انوار المشعشعین، ج ۱، ص ۲۱۱.

[11] . این قصيده شامل ۴۴ شعر است (دیوان امام، مجموعه اشعار امام خمینی، ص ۲۵ تا ۲۵۷) توضیح بیشتر، در کتاب «حضرت معصومه(س)  فاطمه دوّم» تأليف نگارنده.

[12] . وسيلة المعصومین از ابوطالب بیوک، ص 68.

[13] . الحياة السّياسيّة للامام الرّضا، از جعفر مرتضی عاملی، ص ۴۲۸، قیام سادات علوی، ص ۱۶۱، ۱۶۸.

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت