پیامبر اسلام از ولادت تا هجرت

نیاکان پیامبر اسلام(ص) به ترتیب عبارت‎اند از:
عبدالله، عبدالمطلب، هاشم، عبدمناف، قصی، کلاب، مره، کعب، لوی، غالب، فهر، مالک، نضر، کنانه، خزیمه، مدرکه، الیاس، مضر، نزار، معد، عدنان.
به طور مسلّم نسبت آن حضرت تا عدنان به همین قرار است ولی از عدنان به بالا تا حضرت اسماعیل(ع) از نظر شماره و اسامی مورد اختلاف است.
افراد نامبرده در تاریخ عرب معروف‎اند و تاریخ اسلام با زندگی برخی از آن‎ها رابطه دارد، مثلاً نقش عبدالله، پدر پیامبر و عبدالمطلب جدّ آن حضرت در شناخت تاریخ اسلام کاملاً روشن است ولی چون هدف ما در این برنامه، آگاهی با زندگی پیامبر(ص) و شناخت آن بزرگوار است، از نوشتن ابعاد دیگر تاریخ اسلام که مستقیماً با زندگی شخصی آن حضرت ارتباط ندارد خودداری می‎کنیم.[1]
مادر پیامبر(ص) آمنه دختر وهب نواده‎ی عبد مناف است.
بدین ترتیب نیاکان آن حضرت، از طریق پدر و مادر، از دو نسل قبل یکی می‎شود.

 

پس از مدّتی که عبدالله و آمنه با هم زندگی کردند، عبدالله برای تجارت به سوی شام رهسپار شد و در مراجعت در شهر یثرب «مدینه کنونی» بیمار شد و از دنیا رفت، و آمنه را که دوران حاملگی را می‎گذراند، و عزیزترین فرزند آدم یعنی پیامبر(ص) را در رحم می‎پروراند، در مرگ خود داغدار ساخت. عبدالله مُرد و آنچه از او باقی ماند، فقط پنج شتر و یک گله گوسفند و یک کنیز به نام «امّ ایمن» بود که بعدها پرستار پیامبر(ص) شد.

بیشتر تاریخ‎نویسان می‎گویند: ولادت آن حضرت در ماه ربیع‎الاول سال 570 میلادی سالی که آن را عام‎الفیل[2] می‎نامیده واقع شده است منتهی راویان حدیث از شیعیان می‎گویند در روز جمعه هفدهم ربیع‎الاول بوده ولی محدّثان اهل سنّت گفته‎اند روز دوشنبه دوازدهم ربیع‎الاول واقع شده است.
نامگذاری پیامبر(ص)
چنانچه گفتیم هنگام ولادت پیامبر(ص) پدرش از دنیا رفته بود و سرپرستی و کفالت آن حضرت به عهده‎ی پدر بزرگش عبدالمطلب بود، عبدالمطلب در روز هفتم ولادت، نام نواده‎ی خود را «محمّد» گذاشت، وقتی از او پرسیدند با اینکه این نام در عرب کم سابقه است چرا نام فرزند را محمّد گذاردی، پاسخ داد چون می‎خواستم در دنیا و آخرت ستوده باشد.
از سوی دیگر، مادرش آمنه، نام آن حضرت را «احمد» گذاشت و بدین ترتیب نوزاد خاندان عبدالمطلب، بیشترین اوقات به نام محمّد و گاهی نیز با نام احمد خوانده می‎شد.

رسم اعراب این بود که فرزند خود را به دایه می‎سپردند و دایه‎ها معمولاً در میان قبایل و در صحرا، زندگی می‎کردند و طبیعی است زندگی نوزاد در یک فضای سالم ناآلوده از نظر رشد جسمانی نوزاد بسیار مناسب‎تر بود. با تولد پیامبر(ص)، زنانی که آمادگی برای شیر دادن و پرستاری نوزادان بزرگان عرب را داشتند به خانه عبدالمطلب آمدند و پیامبر(ص) را به دامن هر کدام از آن‎ها قرار دادند، پستان آن زن‎ها را به دهان نگرفت، مگر بانوی ضعیف اندامی به نام حلیمه سعدیه، که تا پیامبر(ص) را در آغوش گرفت و پستان به دهانش گذاشت، حضرت شروع به مکیدن کردند، تمام خاندان عبدالمطلب رئیس مکّه و بزرگ قریش، از این جریان خرسند شدند، عبدالمطلب از این بانو پرسید نامت چیست؟ گفت حلیمه، پرسید از کدام قبیله هستی؟ گفت از قبیله «بنی سعد» عبدالمطلب خوشحال شد فرمود: آفرین، افرین دو خوی پسندیده و دو خصلت شایسته، یکی سعادت و خوشبختی و دیگر حلم و بردباری.
این بانوی مهربان، مدت پنج سال از محمّد(ص) پرستاری کرد، سپس او را به مکّه برد و او را به آغوش گرم مادر و سرپرستی پدر بزرگش عبدالمطلب برگرداند.

مدّتی آغوش گرم مادر، کودک پنج ساله را به خود گرفت و از عواطف مادرانه و همچنین کمبودی که از جای خالی پدر حس می‎کرد کاملاً او را سیراب کرد، و در این میان مادر به فکر افتاد سفری به یثرب کند و نونهال یتیم پدر ندیده را به زیارت قبر پدر ببرد، بار سفر بست و محمّد را همراه با کنیزش ام ایمن برداشته به سوی یثرب رهسپار شد چند روز در مدینه ماندند، روزها آمنه با فرزندش به زیارت آرامگاه شوهر می‎رفت و گویی با درد دل عاشقانه خود کنار قبر شوهر، سنگینی بار فراق او را بر شانه‎ی خود کاهش می‎داد، و جای خالی پدر را برای فرزندش با یاد او و درد دل با او تا اندازه‎ای پر می‎کرد.
در مراجعت از سفر یثرب، در محلی به نام «ابواء» داغ دیگری بر قلب کوچک محمّد(ص) وارد شد. پدر مرده ای که تمام عواطف خود را متوجه مادر کرده بود، مادر را بیمار یافت و در حالی که خود را در آغوش گرم مادر جای داده بود شاهد مرگ مادر شد، و بدین ترتیب اندوه بیشتری قلب مبارکش را جریحه‎دار ساخت. «ام‎ّایمن» کنیز باقی مانده‎ی از پدر، محمّد(ص) مادر از دست داده را با محبت و عاطفه تمام پرستاری نموده و او را به مکّه بازگردانده و به پدر بزرگش عبدالمطلب تحویل داد.

محمّد(ص)، از نظر افراد قبیله‎ی قریش، مخصوصاً آل هاشم، به ویژه پدر بزرگش عبدالمطلب بسیار محترم و عزیز بود به طوری که گفته‎اند: در اطراف کعبه، برای فرمانروای قریش «عبدالمطلب» بساطی پهن می‎کردند، سران قریش، و فرزندان او در کنار بساط حلقه می‎زدند، هر موقع چشم او به یادگار عبدالله می‎افتاد دستور می‎داد که راه را باز کنند تا یگانه بازمانده‎ی عبدالله را روی بساطی که نشسته است بنشاند.[3]
از سوی دیگر محمّد(ص) نیز با از دست دادن مادر تمام عواطف خود را متوجه پدر بزرگش عبدالمطلب نموده و دو سال دیگر در آغوش گرم عبدالمطلب زندگی کرد، ولی سرانجام برای بار سوم با مصیبت بزرگتری مواجه شد یعنی هنوز هشت بهار بیشتر از عمر او نگذشته بود که سرپرست و پدر بزرگش را از دست داد، مرگ عبدالمطلب چنان آن حضرت را متأثر نمود که تا لب قبر اشک می‎ریخت و هیچگاه او را فراموش نمی‎کرد.

بعد از مرگ عبدالمطلب، سرپرستی پیامبر(ص) به عهده‎ی عمویش حضرت ابوطالب قرار گرفت، ابوطالب اولاً با عبدالله، پدر پیامبر(ص) هر دو از یک مادر بودند و بدین جهت نسبت به پیامبر(ص) احساس مسئولیت بیشتری می‎کرد و از سوی دیگر معروف به سخاوت و نیکوکاری بود، به هر حال آن بزرگ‎مرد، یتیم هشت ساله خاندان عبدالمطلب را به خانه آورد و خود و همسرش فاطمه بنت اسد، و فرزندانش علی، و جعفر و عقیل و... با تمام وجود و امکانات در خدمت آن حضرت قرار گرفتند.

در دورانی که پیامبر(ص) در تحت سرپرستی ابوطالب به سر می‎بردند، ابوطالب تصمیم گرفت همراه با بازرگانان قریش سفری به شام برود و در این سفر برادر زاده‎اش حضرت محمّد(ص) را که در سن دوازده سالگی بودند همراه خود ببرد در بین راه به محلی به نام «بُصری» رسیدند، در این سرزمین راهبی مسیحی به نام «بُحَیرا» معبدی برای خود ساخته و سال‎ها در آن معبد مشغول عبادت بود و مورد احترام مسیحیان آن حدود نیز بود کاروان‎های تجارتی معمولاً در این محل توقفی داشتند و گاهی دیداری از آن راهب می‎نمودند، این بار وقتی کاروان توقف کرد، راهب مسیحی در جمع کاروانیان، چشمش به برادرزاده ابوطالب افتاده مدتی در او خیره شد و سپس سؤال کرد، این کودک متعلق به کدام‎یک از شماست؟ گفتند متعلق به ابوطالب است و ابوطالب فرمود برادرزاده‎ی من است، بحیرا گفت: این طفل آینده‎ی درخشانی دارد این همان پیامبر موعود است که کتاب‎های آسمانی از نبوت جهانی و حکومت گسترده‎ی او خبر داده‎اند، این همان پیامبری است که من نام او و نام پدر و فامیل او را در کتاب‎های دینی خوانده‎ام و می‎دانم از کجا طلوع می‎کند و به چه نحو آئین او در جهان گسترش پیدا می‎کند ولی بر شما لازم است که او را از چشم یهود پنهان سازید زیرا اگر آنان بفهمند او را می‎کشند.[4]

حضرت پیامبر(ص) مدّتی از عمر شریف خود را به شبانی گذراندند چنانچه از خود آن حضرت نقل کرده‎اند که فرمودند: تمام پیامبران پیش از آنکه به مقام نبوت برسند مدتی چوپانی کردند، عرض کردند آیا شما نیز شبانی نموده‎اید؟ فرمود بلی من مدّتی گوسفندان اهل مکّه را در سرزمین «قراریط» شبانی می‎کردم.
غیر از مدّتی که به فرموده‎ی خود آن حضرت اشتغال به شبانی داشتند، مدتی هم از سوی «خدیجه» که از بازرگانان مهم قریش بود و بعدها به افتخار همسری آن حضرت مفتخر گشت، تجارت می‎نمودند بدین ترتیب که، چون حضرت محمّد(ص) از همان اوان جوانی معروف به صداقت و امانت‎داری بودند و هر کس امانت سنگینی داشت به آن بزرگوار می‎سپرد، خدیجه(س) نیز که دنبال مرد امینی می‎گشت تا سرمایه‎ی خود را در اختیار او قرار داده برایش تجارت کند، وقتی صداقت و امانت‎داری آن حضرت را شنید و از سوی دیگر متوجه شد ابوطالب نیز از برادر زاده‎اش خواسته تا جهت اشتغال به کار و تجارت نزد خدیجه(س) برود، خود خدیجه(س) کسی را به دنبال آن حضرت فرستاد و گفت: چیزی که مرا شیفته‎ی تو نموده است، همان راستگویی، امانت‎داری و اخلاق پسندیده تو است، و من حاضرم دو برابر آنچه به دیگران می‎دادم به تو بدهم و دو غلام خود را همراه تو بفرستم که در تمام مراحل فرمانبردار تو باشند. حضرت پذیرفتند و پس از عقد قرارداد، به عنوان یک تاجر همراه با بازرگانان قریش به شام سفر کردند و در این سفر با سرمایه‎ای که از خدیجه(س) در اختیار آن حضرت بود سود خوبی به‎دست آوردند، پس از بازگشت به مکّه، خدیجه(س) که برای بازگشت هر چه زودتر آن حضرت روزشماری می‎کرد از دیدار حضرتش بسیار خشنود شد و وقتی جریان خرید و فروش و سود حاصله از این سفر را شنید از اقدام خودش بی‎اندازه مسرور گشت، بالاتر از این آنکه یکی از دو غلام خدیجه(س) که در خدمت حضرت بودند به نام «میسره» رویدادهای واقع شده در سفر و سجایای اخلاقی محمّد(ص) را به تفصیل و با آب و تاب هر چه تمام‎تر برای خدیجه(س) بیان کرد و اضافه کرد وقتی به سرزمین «بصری» رسیدم محمّد(ص) زیر سایه درختی نشست، راهبی که در معبد بود چشمش که به حضرت افتاد آمد و نام او را از من پرسید، و سپس چنین گفت: این مرد که زیر سایه این درخت نشسته است، همان پیامبریست که در تورات و انجیل درباره‎ی او بشارت‎های فراوانی خوانده‎ام.
خدیجه(س) که از قبل علاقه مند به محمّد(ص) بود با شنیدن سخنان میسره گفت کافی است علاقه مرا به محمّد(ص) دو چندان کردی، برو من تو و همسرت را آزاد کردم و دویست درهم و دو اسب و لباس گرانبهایی در اختیار تو می‎گذارم، و سپس آنچه از «میسره» شنیده بود برای «ورقۀ بن نوفل» که دانای عرب بود نقل می‎کند، او می‎گوید: صاحب این کرامات پیامبر عربی است.
آنچه از فضائل محمّد(ص) امین قریش، در سفر شام برای خدیجه(س) نقل کردند به اضافه مطالب دیگر همچون خوابی که دیده بود و سخنانی که از «ورقـۀ بن نوفل» شنیده بود (که شرح و بیان همه‎ی آن مطالب به درازا می‎کشد) باعث شد که خدیجه(س) به آن حضرت پیشنهاد ازدواج کرد و گفت: عموزاده، من بر اثر خویشی که میان من و تو برقرار است و آن عظمت و عزتی که میان قوم خودداری و امانت و حسن خلق، و راستگویی که از تو مشهود است، جداً مایلم با تو ازدواج کنم. حضرت به او پاسخ دادند که لازم است عموهای خود را از این کار آگاه سازد و با مشورت آن‎ها این کار انجام دهد.
و بالاخره پس از مشورت با عموها مخصوصاً حضرت ابوطالب و استقبال آنان از این پیشنهاد، مجلس باشکوهی که شخصیّت‎های بزرگ قریش در آن شرکت داشتند تشکیل شد. نخست، ابوطالب خطبه‎ای خواند که آغاز آن حمد و ثنای خداست و برادرزاده‎ی خود را چنین معرّفی کرد:
برادرزاده‎ی من، محمّد بن عبدالله(ص) با هر مردی از قریش مقایسه شود بر او برتری دارد، و اگرچه از هرگونه ثروتی محروم است، لکن ثروت سایه‎ایست رفتنی و اصل و نسب چیزی است ماندنی.
چون خطبه ابوطالب تمام شد، «ورقـۀ بن نوفل» که از بستگان خدیجه(س) بود ضمن خطابه‎ای گفت: کسی از قریش، منکر فضل شما نیست، ما از صمیم دل می‎خواهیم دست به ریسمان شرافت شما بزنیم[5]. عقد ازدواج جاری شد و مهریه چهارصد دینار معین شده و بعضی گفته‎اند مهریه بیست شتر بوده است. معروفست که خدیجه(س) هنگام ازدواج 40 ساله بود و 15 سال پیش از عام‎الفیل، یعنی درست پانزده سال پیش از حضرت محمد(ص) به دنیا آمده بود، وی قبلاً دو شوهر کرده بود که هر دو از دنیا رفته بودند.

 

خدیجه(س) در خانه‎ی پیامبر(ص) شش فرزند آورد، دو پسر به نام «قاسم» و «عبدالله» و چهار دختر به نام‎های «رقیه» و «زینب» و «امّ‎کلثوم» و «فاطمه». پسران آن حضرت قبل از بعثت از دنیا رفتند ولی دخترانش دوران نبوت را درک کردند.[6]

در شمال مکّه کوهی قرار دارد به نام «نور» که، به فاصله نیم ساعت می‎توان به قله آن صعود نمود. ظاهر این کوه را تخته سنگ‎های سیاهی تشکیل می‎دهد و کوچک‎ترین آثار حیات در آن دیده نمی‎شود در نقطه‎ی شمالی آن، غاری است به نام غار حرا، که ارتفاع آن به‎قدر یک قامت انسان است این غار عبادتگاه محمّد(ص) بود که پیش از رسالت غالباً در آنجا عبادت می‎کرد. تمام ماه رمضان‎ها را در این نقطه می‎گذراند، و در غیر این ماه گه‎گاهی به آنجا پناه می‎برد حتی همسر عزیز او می‎دانست که هر موقع همسرش به خانه نیاید، به طور قطع در غار «حراء» مشغول عبادت است.
در یکی از روزهایی که محمّد(ص) در آن غار مشغول عبادت بود فرشته وحی یعنی «جبرئیل» آمد و اولین آیات قرآن را بر آن حضرت نازل نمود، این آیات همان پنج آیه اول سوره علق است، فرشته وحی با همان هست و قیافه‎ی مخصوص خود فرود آمد و عرض کرد: اِقرَا، یعنی بخوان، پیامبر(ص) فرمودند: ما اَنَا بِقاری یعنی من درس ناخوانده‎ام و تا به حال سابقه‎ی قرائت و از روخوانی ندارم، یا به بیان دیگر حضرت فرمودند: ما اَقرَأ، یعنی چه بخوانم؟ و از کجا بخوانم؟ (زیرا آنچه را فرشته وحی می‎خواست در طول بیست و سه سال به‎تدریج، به صورت ظاهر و به مقتضای زمان و مکان نازل نماید، قبلاً تمامی آن‎ها در سینه‎ی محمّد(ص) ثبت شده و بدین ترتیب سؤال از این است که از کجا بخوانم؟) فرشته وحی سخن خود را دنبال کرده و گفت: بخوان به نام پروردگارت که جهان را آفرید کسی که انسان را از خون بسته خلق کرد، بخوان و پروردگار تو گرامی است، آنکه قلم را تعلیم داد و به آدمی آنچه را که نمی‎دانست آموخت[7] وآن روز همان روز مبعث بود که بنا به نقل تاریخ‎نویسان روز بیست و پنجم ماه رجب، چهل سال بعد از حادثه عام‎الفیل است.
پس از این جریان محمّد(ص) از غار حراء به زیر آمد و در حالی که نور پیامبری از چهره‎ی مبارکش نمایان بود، یکسره به خانه‎ی همسرش خدیجه(س) رفت، خدیجه(س) تا حضرت را مشاهده کرد و چهره‎ی همسرش را این چنین تابناک دید از حضرت سؤال کرد این چه نوری است در چهره‎ی شما مشاهده می‎کنم؟ فرمودند نور پیامبر(ص) است، بلافاصله به پیامبری آن حضرت ایمان آورد و بدین ترتیب اولین نفر از میان زنان که به آن حضرت ایمان آورد خدیجه(س) است. و از میان مردان نیز بنا به فرموده خود آن حضرت و نقل تاریخ‎نویسان اولین کسی که به حضرتش ایمان آورد،[8] علی بن ابیطالب(ع)، عمو زاده‎ی پیامبر(ص) بود، مدت‎ها این سه نفر یعنی پیامبر(ص) و علی(ع) و خدیجه(س) به هیئت اجتماع، خدا را عبادت می‎کردند و از دیگر مردم کسی با آنان همراه نبود، تاریخ‎نویسان، داستان زیر را از عفیف کندی نقل می‎کند که گفت:
در روزگار جاهلیّت وارد مکّه شدم و میزبانم «عباس بن عبدالمطلب» بود و ما دو نفر در اطراف «کعبه» بودیم ناگهان دیدم مردی آمد در برابر «کعبه» ایستاد و سپس پسری را دیدم که در طرف راست او ایستاد، چیزی نگذشت زنی را دیدم که آمد در پشت سر آن‎ها قرار گرفت، این سه نفر با هم رکوع و سجود می‎نمودند، این منظره‎ی بی‎سابقه حس کنجکاوی مرا تحریک کرد، از میزبانم «عباس» جریان را پرسیدم، گفت: آن مرد محمّد بن عبدالله(ص) است، و آن پسر، عموزاده او، و زنی که پشت آن‎هاست همسر محمّد(ص) است، سپس گفت برادر زاده‎ام می‎گوید: که روزی فرا خواهد رسید که خزانه‎های «کسری» و «قیصر» را در اختیار خواهد داشت، ولی به خدا سوگند روی زمین کسی پیرو این آئین نیست جز همین سه نفر سپس راوی گوید: آرزو می‎کنم که ای کاش من چهارمین نفر آن‎ها بودم! [9]

پیامبر گرامی(ص) از روز بعثت، تا سه سال به صورت سری و پنهانی مردم را به اسلام دعوت نمودند، در این مدت به جای توجه به عموم، به فردسازی عنایت نمود، و با تماس‎های سری گروهی را به آئین خود دعوت نمود. ولی بعد از سه سال خداوند او را با فرستادن آیه شریفه: وَ اَنـْذِرْعَشیرَتَکَ الاَقـْرَبینْ[10] یعنی خویشان نزدیکت را دعوت کن، مأموریت داد تا از نزدیکانش دعوت به عمل آورد، پیامبر(ص) به علی ابن ابیطالب(ع) که آن روز سن او از سیزده یا پانزده سال تجاوز نمی‎کرد، دستور داد که غذایی آماده کند، سپس چهل و پنج نفر از سران بنی هاشم را دعوت نمود و تصمیم گرفت در ضمن پذیرایی از میهمانان، راز نهفته را آشکار سازد ولی متأسفانه، پس از صرف غذا پیش از آنکه او آغاز سخن کند، یکی از عموهای وی «ابولهب» با سخنان سبک و بی‎اساس خود آمادگی مجلس را برای طرح موضوع رسالت از بین برد، پیامبر(ص) مصلحت دید که طرح موضوع را به فردا موکول سازد، سپس فردا برنامه‎ی خود را تکرار کرده و با ترتیب یک ضیافت دیگر، پس از صرف غذا رو به سران فامیل نمود، سخن خود را با ستایش خدا و اعتراف به وحدانیت وی آغاز کرد و بعداً چنین فرمود:
هیچکس از مردم برای کسان خود چیزی بهتر از آنچه من برای شما آورده‎ام، نیاورده است، من برای شما خیر دنیا و آخرت را آورده‎ام، خدایم به من فرمان داد، که شما را به جانب او بخوانم؛ کدام‎یک از شما پشتیبان من خواهد بود تا برادر و وصی و جانشین من میان شما باشد.
وقتی سخنان حضرت به این نقطه رسید، سکوت مطلق همه‎ی مجلس را فراگرفت، یک مرتبه علی(ع) که آن روز جوانی پانزده ساله بود سکوت مجلس را درهم شکست و برخاست و عرض کرد، ای پیامبر خدا من آماده‎ی پشتیبانی از شما هستم پیامبر(ص) دستور داد تا بنشیند و سپس گفتار خود را تا سه بار تکرار نمود. جز همان جوان پانزده ساله کسی پرسش او را پاسخ نگفت در چنین هنگام پیامبر(ص) رو به خویشان نمود و فرمود:
مردم! این جوان برادر و وصی و جانشین من است میان شما، به سخنان او گوش دهید و از او پیروی کنید. و در این هنگام مجلس پایان یافت و حضار با حالت خنده و تبسّم رو به ابوطالب نمودند و گفتند: محمّد(ص) دستور داد که از پسرت پیروی کنی و از او فرمان ببری و او را بزرگ تو قرار داد.[11]
آنچه در این زمینه نگارش یافت، خلاصه‎ی موضوع مفصلی است که بیشتر مفسّران و تاریخ‎نویسان، با عبارت‎های گوناگون آن را نقل کرده‎اند[12]. و کسی در صحت این حدیث شک نکرده و همه آن را یکی از مسلّمات تاریخ دانسته‎اند.

پیامبر(ص) از روزی که مبعوث شدند تا پیش از آنکه مأموریت دعوت همگانی را دریافت نمایند از طریق تماس‎های خصوصی با افراد مختلف مخصوصاً جوانان و زجردیده‎ها به طور مخفیانه یک صف فشرده از مسلمانان ترتیب دادند این افراد از قبیله‎های مخلتف بودند و بدین ترتیب زنگ‎های خطر در تمام محافل کفر و شرک مکّه به صدا درآمد. حضرتش پس از دعوت خویشاوندان، دعوتی عام و همگانی ترتیب دادند و این بار با صدای رسا عموم مردم را به آئین یکتاپرستی دعوت نمودند. روزی در کنار کوه «صفا» روی سنگ بلندی قرار گرفته و با صدایی بلند فرمود واصباحاه (عرب این کلمه را به جای آژیر خطر به کار می‎برد و گزارش‎های وحشت‎آمیز را نوعاً با این کلمه آغاز می‎کند) ندای پیامبر(ص) جلب توجه کرد، گروهی از قبایل مختلف قریش به حضور وی شتافتند، سپس پیامبر(ص) روبه جمعیت کرد و فرمود: ای مردم هر گاه من به شما گزارش دهم که پشت این کوه «صفا» دشمنان شما موضع گرفته‎اند و قصد جان و مال شما را دارند، آیا مرا تصدیق می‎کنید؟ همگی گفتند: آری، زیرا ما در طول زندگی از تو دروغی نشنیده‎ایم سپس گفت: ای گروه قریش، خود را از آتش نجات دهید من برای شما در پیشگاه خدا نمی‎توانم کاری انجام دهم، من شما را از عذاب دردناک می‎ترسانم، سپس افزود: موقعیّت من همان موقعیّت دیدبانی است که دشمن را از نقطه‎ی دوری می‎بیند، فوراً برای نجات قوم خود به سوی آن‎ها شتافته و با شعار مخصوص «وا صباحاه» آنان را از این پیش‎آمد با خبر می‎سازد.[13]
باتوجه به گرایش پنهانی جمعی از جوانان پر شور و احساس به پیامبر(ص) و به وجود آمدن یک نیروی سرّی از قبایل مختلف مکّه، کم و بیش سخنان تازه پیامبر(ص) به گوش سران قریش می‎رسید، پس از دعوت عمومی و همگانی آن حضرت، بزرگان قریش احساس خطر کردند و تصمیم گرفتند به هر طریقی که باشد از راه تطمیع یا تهدید و آزار، بنیان این حرکت را از هم بپاشند، ابتداءً به صورت دسته جمعی حضور ابوطالب عموی پیامبر(ص) رسیده و گفتند: برادرزاده‎ی تو به خدایان ما ناسزا می‎گوید و آئین ما را به زشتی یاد می‎کند و به افکار و عقاید ما می‎خندد و پدران ما را گمراه می‎شمرد یا به او دستور بده که دست از ما بردارد، و یا اینکه او را در اختیار ما بگذار و حمایت خود را از او بردار، حضرت ابوطالب با نرمی و تدبیر خاص مطالب سران قریش را به آن حضرت منتقل کرد، ولی چند روزی بیش نگذشت که گرایش روزافزون جوانان، برده‎ها و زجردیده‎ها، سران قریش را کلافه کرده بار دیگر نزد ابوطالب آمده و سخنان گذشته را تکرار نمودند، ابوطالب این بار نیز مطالب قریش را به آن حضرت انتقال داد، حضرت در پاسخ فرمودند: عموجان به خدا سوگند، اگر چنانچه آفتاب را در دست راست من، و ماه را در دست چپ من قرار دهند (یعنی سلطنت تمام عالم را در اختیار من بگذارند) از دنبال کردن هدف خود دست بر نمی‎دارم تا بر مشکلات پیروز آیم و به مقصد نهایی برسم یا در طریق هدف جان بسپارم، سپس اشک در چشمان او حلقه زده و از محضر عموی خود برخاست و رفت، گفتار نافذ و جاذب او چنان اثر عجیبی در دل رئیس مکّه گذارد که بدون اختیار یا تمام خطراتی که در کمین او بود به برادرزاده‎ی خود گفت: به خدا سوگند دست از حمایت تو برنمی‎دارم، مأموریت خود را به پایان برسان.[14]
پس از مدّتی از در تطمیع وارد شده به ابوطالب گفتند: به برادر زاده‎ات بگو اگر انگیزه‎اش در این کار، نیازمندی است، ما ثروت هنگفتی در اختیار او می‎گذاریم، اگر چنانچه طالب مقام و منصب است، ما او را فرمانروای خود قرار می‎دهیم و سخن او را می‎شنویم... ابوطالب که در حضور پیامبر(ص) بود وقتی این سخنان را شنید رو به آن حضرت کرده گفت بزرگان قوم تو آمده‎اند و درخواست می‎کنند که از عیب‎جویی بتان دست‎ برداری ... پیامبر گرامی(ص) رو به عموی خود نموده و گفت: من از آنان چیزی نمی‎خواهم و در میان این پیشنهادات که داشتند یک سخن از من بپذیرند تا در پرتو آن بر عرب حکومت کنند و غیر عرب را پیرو خود قرار دهند. در این لحظه «ابوجهل» از جای برخاست و گفت ما حاضریم به ده سخن از تو گوش فرادهیم. پیامبر(ص) فرمود: تنها سخن من این است که اعتراف به یکتائی پروردگار بنمائید در پاسخ با ناراحتی و ناامیدی گفتند سیصد و شصت خدا را ترک گوئیم و خدای واحدی را بپرستیم؟[15] پس از این جریان، چون دیدند از راه تطمیع موفق نیستند، از راه دیگری وارد شده و شروع کردند به آزار و اذیت و شکنجه آن حضرت و یاران نزدیکش.
شرح آزار قریش و شکنجه‎های آنان به پیامبر(ص) و یارانش در کتاب‎های مفصل بیان شده ولی چون روش ما در این جزوات اختصار است از نقل آن‎ها صرفنظر می‎کنیم.

ابوطالب عموی گرامی پیامبر(ص) که از سن هشت سالگی پس از درگذشت عبدالمطلب (پدر بزرگ پیامبر) سرپرستی و حمایت از محمّد(ص) را به عهده گرفته بود، چهل و دو سال، آن بزرگوار را یاری کرد و بالاخص در ده سال اخیر زندگانی او که مصادف با بعثت و دعوت آن حضرت بود جانبازی و فداکاری بیش از حد در راه پیامبر(ص) از خود نشان داد. و طبیعی است که انگیزه‎ی درونی اودر این حمایت‎ها چیزی جز ایمان خالص و اعتقاد به پیامبری آن حضرت نمی‎تواند باشد (گرچه جمعی از دشمنان و یا کوتاه‎فکرانی که تحت تأثیر دشمن قرار گرفته‎اند، منکر ایمان ابوطالب شده‎اند، ولی از نظر ما و مکتب ما ایمان ابوطالب قطعی است، توضیح بیشتر این مطلب و دلیل‎های مؤمن بودن حضرت ابوطالب در کتاب‎های مفصل نظیر کتاب فرازهایی از تاریخ پیامبر اسلام نوشته استاد جعفر سبحانی بیان شده است) ایمان او به رسول خدا(ص) به قدری قرص و محکم بود که راضی بود تمام فرزندان گرامی وی کشته شوند ولی او زنده بماند. علی(ع) را در رختخواب وی می‎خوابانید تا اگر سوء قصد در کار باشد به وی اصابت نکند. بالاتر از آن روزی حاضر شد تمام سران قریش به عنوان انتقام خون پیامبر(ص) کشته شوند (این جریان مربوط به مذاکره‎ای بود که بین ابوطالب و سران قریش انجام شد و در آن مذاکره بعضی از سران قریش تهدید کردند که پیامبر(ص) را ترور خواهند کرد، و به دنبال آن مذاکره دو روز گذشت و ابوطالب پیامبر(ص) را ندید، احتمال داد که به وسیله سران قریش کشته شده باشد ولی بعداً معلوم شد آن حضرت در خانه یکی از مسلمانان بودند) و طبعاً اگر به سران قریش حمله می‎شد، تمام قبیله‎ی بنی‎هاشم نیز کشته می‎شدند.
پس از چهل و دو سال حمایت بی‎دریغ ابوطالب از پیامبر(ص) در سال دهم بعثت، از دنیا رحلت فرمود وی هنگام مرگ به فرزندان خود در مورد پیامبر(ص) سفارشات لازم را انجام داد و در پایان گفت: ای خویشاوندان من از دوستان و حامیان خوب او باشید. هر کسی پیروی از او نماید، سعادتمند می‎گردد، هر گاه اجل مرا مهلت می‎داد، من از او حوادث و مشکلات روزگار را دفع می‎نمودم.

 

سال دهم بعثت با تمام حوادث شیرین و تلخ خود سپری شد. در این سال پیامبر گرامی(ص) دو حامی بزرگ و فداکار خود را از دست داد. در مرحله اول شخصیّت بزرگ قبیله‎ی قریش، یعنی حضرت ابوطالب(ع) چشم از این جهان پوشید. هنوز آثار این مصیبت در خاطر پیامبر(ص) بود که مرگ همسر عزیز او خدیجه(س) این داغ را تشدید نمود ابوطالب حامی و حافظ جان و آبروی پیامبر(ص) بود و خدیجه(س) با ثروت خود در راه پیشرفت اسلام خدماتی انجام می‎داد.
از ابتدا سال یازدهم بعثت، حضرتش در محیطی به سر می‎برد که سراسر آن را کینه‎ها و عداوت‎ها فراگرفته بود. هر آنی خطر جانی او را تهدید می‎نمود و همه گونه امکانات تبلیغی را از وی سلب کرده بود.
هنوز چند روزی از مرگ ابوطالب نگذشته بود، که مردی از قریش مقداری خاک بر سر او ریخت، پیامبر(ص)، به همین وضع وارد خانه شد. چشم یکی از دختران او به حال رقت‎بار پدر افتاد، برخاست مقداری آب آورد سر و صورت پدر عزیز خود را شست، در حالی که ناله‎ی دختر بلند بود و قطرات اشک از چشم او سرازیر بود. پیامبر(ص) دختر را دلداری داده فرمود: گریه مکن خدا حافظِ پدر تو است. سپس فرمود: تا ابوطالب زنده بود قریش موفق نشدند درباره‎ی من کار ناگواری انجام دهند.
پیامبر(ص) بر اثر اختناق محیط مکّه، تصمیم گرفت به محیط دیگری برود، «طائف» در آن روزمرکزیت خوبی داشت، بر آن شد تا یکّه و تنها سفری به طائف نماید و با سران قبیله «ثقیف» تماس بگیرد و آئین خود را بر آن‎ها عرضه بدارد، شاید از این طریق موفقیتی به دست آورد. پیامبر گرامی(ص) پس از ورود به طائف با اشراف و سران قبیله مزبور ملاقات نمود و آئین توحید را تشریح کرد، و آن‎ها را به آئین خود دعوت فرمود، ولی سخنان پیامبر(ص) کوچک‎ترین تأثیری در آن‎ها ننمود ولی حضرت از آن‎ها قول گرفتند که سخنان وی را با افراد دیگر در میان نگذارند، زیرا ممکن بود که افراد پست و رذل قبیله ثقیف، بهانه‎ای به دست آورند و از غربت و تنهایی او سوء استفاده نمایند. ولی اشراف قبیله به این تذکر احترامی نگذاردند، ولگردان و ساده‎لوحان را تحریک کردند که بر ضد پیامبر(ص) بشورند. ناگهان پیامبر(ص) خود را در میان انبوهی از دشمنان مشاهده کرد، چاره‎ای ندید جز اینکه به باغی که متعلق به «عُتبه» و «سیبه» بود پناه برد پیامبر(ص) به زحمت خود را به داخل باغ رسانید و گروه مزبور از تعقیب وی منصرف شدند. این دو نفر از پولداران قریش بودند، و در طائف نیز باغی داشتند، از سر و صورت حضرت عرق می‎ریخت و بدن مقدسش از چند جهت صدمه دیده بود، سرانجام زیر سایه درختان «مو» که برروی داربست افتاده بود، نشست و این جملات را به زبان جاری ساخت:
«خدایا کمی نیرو و ناتوانی خود را به درگاهت عرضه می‎دارم. تو پروردگار رحیمی، تو خدای ضعیفان هستی، مرا به چه کسی وا می‎گذاری...؟»
صاحبان باغ که خود بت‎پرست و از دشمنان آئین توحید بودند، از دیدن وضع رقّت‎بار محمّد(ص) متأثر شدند. و به غلام مسیحی خود به نام «عداس» دستور دادند که ظرف انگوری به حضور پیامبر(ص) ببرد. «عداس» ظرف انگور را برده و مقداری در قیافه‎ی آن حضرت دقیق شد. غلام مسیحی مشاهده کرد که آن حضرت، موقع خوردن انگور، بِسمِ‎اللهِ الرَّحمنِ الرَّحیم به زبان جاری ساخت. این حادثه، سخت او را در تعجب فرو برده گفت، مردم این سرزمین با این کلام آشنایی ندارند و من تا به حال این جمله را از کسی نشنیده‎ام، مردم این سامان کارهای خود را به نام «لات» و «عزی» آغاز می‎کنند حضرت از او پرسیدند اهل کجایی؟ و چه آئینی داری؟ عرض کرد، اهل «نینوی» و نصرانی هستم حضرت فرمود از سرزمینی هستی که آن مرد صالح «یونس بن متی» از آنجاست، پاسخ پیامبر(ص) باعث تعجب بیشتر او شد مجدداً پرسید که شما یونس متی را از کجا می‎شناسی؟ پیامبر(ص) فرمود برادرم «یونس» مانند من پیامبر الهی بود سخنان پیامبر(ص) به گونه‎ای در عداس اثر گذاشت که بی‎اختیار روی زمین افتاد، دست و پای او را بوسید و ایمان خود را به او عرضه داشت.
صاحبان باغ وقتی این انقلاب روحی را در غلام مسیحی دیدند سخت در تعجب فرو رفته از غلام خود پرسیدند با این غریب چه گفتگویی داشتی و چرا تا این اندازه در برابر او خضوع نمودی؟ غلام در پاسخ گفت: این کسی که اکنون به باغ شما پناهنده شده سرور مردم روی زمین است او مطالبی به من گفت که فقط پیامبران با آن‎ها آشنایی دارند و این شخص همان پیامبر موعود است، این سخنان برای صاحبان باغ سخت ناگوار بود با قیافه خیرخواهی گفتند این مرد تو را از آئین دیرینه‎ات بازداشت، آئین مسیح که پیرو او هستی از دین او بهتر است.[16]

 

پیامبر(ص) تصمیم گرفتند به مکّه بازگردند ولی چون مدافع و حامی آن حضرت یعنی جناب ابوطالب از دنیا رفته بود، این احتمال بود که موقع ورود، به مکّه از طرف بت‎پرستان دستگیر شده و حتی احتمال کُشتن آن حضرت از سوی دشمنان زیاد بود بدین جهت چند روزی را در «نخله» که محلی است بین طائف و مکّه، ماندند تا کسی را پیدا کنند و به وسیله او از بعضی از سران قریش امان بگیرند، ولی بعد از گذشت چند روز، کسی را پیدا نکردند، در نتیجه از آنجا به «حراء» رفتند و عربی از قبیله بنی خزاعه را به مکّه نزد «مُطعم بن عدی» که از شخصیّت‎های بزرگ مکّه بود فرستاده تا از او برای پیامبر(ص) امان بگیرد، «مُطعم» با اینکه بت‎پرست بود، درخواست پیامبر(ص) را پذیرفته و گفت: محمّد یکسره وارد خانه‎ی من شود من و فرزندانم جان او را حفظ می‎کنیم، پیامبر(ص) شبانه وارد مکّه شده یکسره به منزل مطعم رفتند، صبح که آفتاب کمی بالا آمد «مطعم» عرض کرد برای اینکه قریش بفهمد شما در پناه من هستید، بیایید با هم به مسجدالحرام برویم حضرت رأی او را پسندیده به راه افتادند، «مطعم» نیز دستور داد فرزندانش مسلّح شده همراه پیامبر(ص) وارد مسجد شدند، ورود آنان به مسجدالحرام بسیار جالب بود، ابوسفیان که مدت‎ها در کمین رسول خدا(ص) بود از دیدن این منظره سخت ناراحت شد ولی چون چاره‎ای نداشت، از تعرض به آن حضرت منصرف شد.
«مطعم» و فرزندانش نشستند و رسول خدا(ص) شروع به طواف نموده و پس از پایان طواف به منزل خود رفتند در نخستین سال هجرت پیامبر(ص) به مدینه، «مطعم» در مکّه از دنیا رفت، پیامبر(ص) پس از شنیدن خبر مرگ او از او به نیکی یاد کردند، و «حسان بن ثابت» شاعر پیامبر اسلام(ص) به پاس خدمات او اشعاری سرود در جنگ «بدر» که قریش با دادن تلفات سنگین و اسیران زیاد، شکست خورده به مکّه برگشتند پیامبر اکرم(ص) در این هنگام به یاد مطعم افتاده فرمودند: هرگاه مطعم زنده بود و از من تقاضا می‎کرد که همه اسیران را آزاد کنم و یا به او ببخشم، من تقاضای او را رد نمی‎کردم.[17]

مردم مکّه و بلکه اعراب شبه جزیره عربستان، در موسم حج براساس آنچه که از تعالیم حضرت ابراهیم(ع) در میان آن‎ها باقی مانده بود، مراسم حج را به صورت یک سنّت باقی مانده از نیاکان خود انجام می‎دادند. پیامبر(ص) نیز از این فرصت استفاده می‎فرمودند و در اجتماع سالیانه حج شرکت جسته ضمن تماس‎هایی با سران قبایل و بزرگان، دین خود را به آن‎ها عرضه می‎داشتند. گاهی هم که پیامبر(ص) مشغول سخن بود ابولهب از پشت سر ظاهر می‎شد و می‎گفت مردم سخن او را باور نکنید زیرا او با آیین نیاکان شما سر جنگ دارد و سخنان او بی‎پایه است. بدیهی است مخالفت ابولهب که عموی پیامبر(ص) بود بی‎اثر نبود زیرا دیگران با خود می‎گفتند هرگاه آیین وی صحیح و ثمربخش بود هرگز فامیل او با او به جنگ برنمی‎خاستند.
گروهی از قبیله‎ی «بنی‎عامر» وارد مکّه شدند پیامبر(ص) آیین خود را بر آن‎ها عرضه کردند، آنان حاضر شدند که به وی ایمان بیاورند مشروط بر آنکه رهبری جامعه پس از درگذشت پیامبر(ص) با آن‎ها باشد پیامبر(ص) فرمودند: کار در دست خداست، هر کس را او مصلحت دید او را برمی‎گزیند،[18] آنان از پذیرش اسلام سرباز زدند و پس از بازگشت به وطن جریان تماس با آن حضرت را با پیرمرد روشندلی در میان نهادند، او گفت این همان ستاره درخشانی است که از افق مکّه طلوع نموده است.
این قطعه تاریخی ثابت می‎کند که مسئله امامت و جانشینی پیامبر(ص) به انتخاب مردم نیست، بلکه با تعیین و انتصاب از سوی خداوند است، البته برای اثبات این مطلب دلیل‎های زیادی از قرآن کریم و فرمایشات پیامبر(ص) در دست ما موجود است که در جای خود مورد بحث قرار می‎گیرد.

در یکی از تماس‎هایی که پیامبر(ص) در موسم حج با افراد و قبایل مختلف داشت، با شش نفر از قبیله‎ی خزرج ملاقات نمود که از یثرب آمده بودند یعنی همان شهری که بعدها با ورود پیامبر(ص) بدان شهر، نامش مدینه شد تبلیغات پیامبر(ص) در این شش نفر به گونه‏ای اثر گذاشت که آن‎ها پس از بازگشت به یثرب آن‎چنان از پیامبر(ص) و آیین او تبلیغ کردند. به طوری که خانه‎ای نبود که سخن از پیامبر(ص) در آنجا نباشد و این تبلیغات سبب شد که گروهی از مردم یثرب به آیین توحید گرویدند و در سال دوازدهم بعثت، دسته‎ای مرکب از دوازده تن از مدینه حرکت کردند و با رسول گرامی(ص) در محلی به نام «عقبه» که گردنه ایست نزدیک «منی» ملاقات نمودند و نخستین پیمان در تاریخ اسلام به وسیله پیامبر(ص) بین آن حضرت و دیگران بسته شد، معروف‎ترین این دوازده تن، اسعد بن زراره و عبادۀ بن صامت بود، در این پیمان، این افراد با رسول خدا(ص) پیمان بستند که به خدا شرک نورزند و فرزندان خود را نکشند دزدی و زنا و دیگر کارهای زشت را انجام ندهند و در برابر رسول خدا(ص) فرمودند: اگر به این پیمان عمل کنند جایگاه آن‎ها بهشت است.
این دوازده نفر با دلی لبریز از ایمان به سوی مدینه برگشتند و از پیامبر(ص) خواستند مبلّغی برای آن‎ها بفرستد تا به آن‎ها قرآن تعلیم دهد و حضرت، «مصعب بن عمیر» را برای تعلیم و تربیت آنان فرستادند، تازه مسلمانان مدینه در غیاب پیامبر(ص) دور هم جمع می‎شدند و اقامه‎ی جماعت می‎کردند.[19]

 

تبلیغات «مصعب بن عمیر» و فعالیت مسلمانانی که توفیق زیارت رسول خدا(ص) را داشتند چنان شوری در مردم مدینه به وجود آورد که بسیاری از افراد دقیقه شماری می‎کردند موسم حج فرارسد تا شاید ضمن برگزاری مراسم حج پیامبر(ص) را از نزدیک زیارت کنند. کاروان حج مدینه که بالغ بر پانصد نفر بودند و در میان آن‎ها هفتاد و سه نفر مسلمان که دو تن از آن‎ها زن بودند به راه افتاد، گروه مزبور با پیامبر(ص) در مکّه ملاقات نمودند و برای انجام دادن مراسم بیعت وقت خواستند، پیامبر(ص) فرمود، محل ملاقات «منی» است و در شب سیزدهم ذی‎الحجّه وقتی دیگران در خواب فرو رفتند در پایین «عقبه» به گفتگو می‎نشینیم شب سیزدهم فرارسید، رسول گرامی(ص) پیش از همه با عموی خود «عباس» در عقبه حاضر شدند. پاسی از شب گذشت دیدگان مشرکان عرب در خواب فرو رفت، مسلمانان مدینه یکی پس از دیگری مخفیانه به عقبه روی آوردند، ابتدا عباس مقداری سخن گفت و از آنان خواست اگر توانایی یاری پیامبر(ص) و دفاع از او را دارند بیعت کنند و آنان در پاسخ قول دادند: ما جز صداقت و عمل به پیمان و جانبازی در راه پیامبر(ص) چیز دیگری در سر نداریم. سپس از پیامبر(ص) خواستند سخنی بفرماید، حضرت آیاتی چند از قرآن تلاوت فرمودند، شور و شوق آنان به اسلام تشدید شد و از جای خود برخواسته یکی بعد از دیگری با آن حضرت بیعت نمودند.
بیعت هفتاد و سه نفر مسلمان یثربی با پیامبر(ص) در نیمه شب، خیلی سریع در میان مردم مکّه، همچون بمب صدا کرد سران قریش ترسیدند و از اینکه در قلب جزیرۀ العرب در شهری چون یثرب پایگاهی برای مسلمانان به وجود آمده سخت خشمگین شدند، بلافاصله به تحقیق پرداختند بعد از روشن شدن مطلب از گروهی از مسلمانان مدینه که مکّه را به سوی شهر خود ترک کرده بودند تعقیب نمودند ولی آن‎ها سریع از منطقه حکومت مردم مکّه خارج شدند.[20]

سران قریش پس از جریان بیعت اهالی مدینه، فشار و شکنجه را بر مسلمانان مکّه زیاد کردند و چنان عرصه را بر آن‎ها تنگ نمودند که مسلمانان یکی بعد از دیگری نزد پیامبر(ص) آمده شکایت می‎کردند و حضرت می‎فرمود بهترین نقطه برای شما همان یثرب است و شما می‎توانید با کمال آرامش، تک تک به آن نقطه مهاجرت نمائید پس از صدور فرمان هجرت از سوی پیامبر(ص) با این که قریش به گونه‎های مختلف از هجرت مسلمانان جلوگیری می‎کردند و هر کجا متوجه می‎شدند فردی عازم حرکت به سوی یثرب است او را آزار و شکنجه می‎دادند و حتی از همراه بردن همسرانشان به صورت جدّی جلوگیری می‎کردند، ولی با این همه مخالفت قریش، کار به جایی رسید که از مسلمانان در مکّه جز پیامبر(ص) و علی(ع) و عده‎ای از مسلمانان بازداشت شده و یا بیمار کس دیگر باقی نماند و بعد از چندی پیامبر(ص) نیز در ماه ربیع الاول سال 13 بعثت به مدینه هجرت فرمودند.

 

در ماه ربیع‎الاول سال سیزدهم بعثت، سران قریش که از هجرت مسلمین به سوی یثرب سخت بیمناک بودند در محلی به‏نام «دارالندوه» که همیشه در مشکلات اجتماعی در آن محل جمع می‎شدند و به شور می‎پرداختند، گردهم آمده و مشکل بزرگ هجرت مسلمانان و تجمع آنان در یثرب و گرایش شدید مردم به پیامبر(ص) را مطرح کرده و برای حل این مشکل به تحقیق پرداختند و سرانجام، آخرین پیشنهادی که از نظر تمام افراد، بهتر و خالی از اشکال بود این بود که از تمام قبایل افرادی انتخاب شوند و شبانه به طور دسته‎جمعی به خانه پیامبر(ص) حمله نموده و آن حضرت را قطعه قطعه کنند، تا خون او در میام تمام قبایل پخش گردد، بدیهی است در این صورت بنی هاشم قدرت نبرد با تمام قبایل را نخواهند داشت، این فکر به اتفاق آراء تصویب شد و نفراتی که باید این طرح را پیاده کنند انتخاب شده و قرار شد که چون شب فرارسید مأموریت خود را انجام دهند.
از سوی دیگر فرشته‎ی وحی بر پیامبر(ص) نازل شده و حضرتش را از نقشه‎های شوم مشرکان آگاه ساخت و بدین ترتیب آن حضرت مأمور شدند برای نجات از این نقشه خطرناک از شهر مکّه به سوی مدینه هجرت نمایند، و قرار شد برای کورکردن خط تعقیب، کسی در رختخواب پیامبر(ص) بخوابد تا مشرکان تصور کنند آن حضرت درون خانه است، در نتیجه تنها به فکر محاصره‎ی خانه‎ی او باشند و عبور و مرور را در کوچه‎ها و اطراف مکّه آزاد بگذارند، به دنبال این طرح، پیامبر(ص) رو به علی(ع) کرد و فرمود: امشب در بستر من بخواب، و آن ملافه سبز رنگی را که من هنگام خواب به روی خود می‎کشیدم به روی خود بکش، زیرا من به خاطر توطئه‎ای که مخالفان برای کشتنم دارند باید به مدینه هجرت کنم.
علی(ع) از آغاز شب در خوابگاه پیامبر(ص) خوابیده پاسی از شب گذشته بود که به وسیله چهل نفر تروریست محاصره‎ی اطراف خانه‎ی پیامبر(ص) آغاز شد، آنان از شکاف در به داخل خانه نگاه می‎کردند و وضع خانه را عادی دیده و گمان می‎کردند کسی که در خوابگاه پیامبر(ص) خوابیده خود آن حضرت است!
در این هنگام پیامبر(ص) تصمیم گرفت از خانه بیرون برود، دشمن اطراف خانه را در محاصره داشت و کاملاً مراقب اوضاع بود، از طرف دیگر اراده خداوند بر این تعلق گرفته بود که رهبر عالی‎قدر اسلام را از چنگال دشمنان نجات دهد، پیامبر گرامی(ص) سوره «یس» را به خاطر تناسبی که آیات اول سوره با اوضاع وی داشت تا جمله‎ی فَهُم لایُبصِرُونَ تلاوت نموده و بلافاصله از خانه بیرون آمدند، و از میان افرادی که خانه‎ی آن حضرت را محاصره کرده بودند به سبک عجیبی عبور کردند. (البته این نکته که عبور پیامبر(ص) از میان دشمنان به گونه عادی و طبیعی بود، یعنی مثلاً آن‎ها در آن لحظه همگی خوابیده بودند و متوجه حرکت آن حضرت نشدند یا اینکه به گونه‎ی معجزه و غیرعادی بود، خود بحثی است که مفسّران و مورّخان اسلامی در جای خود بدان پرداخته‎اند.)
از سوی دیگر، دشمنان که بیرون منزل گرد آمده و تصمیم حمله داشتند، اختلاف نظر پیدا کردند بعضی گفتند شبانه حمله کنیم و گروه دیگر نظرشان این بود صبر کنید وقتی هوا روشن شد یورش برید، در هر حال به مقداری تأمل کردند که صبح صادق سینه افق را شکافت، آن هنگام بطور دسته‏جمعی در حالی که دست‎ها به قبضه شمشیر بود با شور و شوق خاص وارد حجره پیامبر شدند، در این حال علی(ع) سر از بالین برداشته و ملافه سبز رنگ را کنار زد، و با خونسردی فرمود، چه می‎گوئید؟ گفتند محمّد را می‎خواهیم او کجاست؟ فرمود: مگر او را به من سپرده بودید تا از من تحویل بگیرید او اکنون در خانه نیست.
قریش از اینکه نقشه آن‎ها نقش بر آب شده و با شکست روبرو شدند سخت عصبانی بودند و با خود فکر کردند در این مدت کم، آن حضرت نمی‎تواند از محیط مکّه بیرون رود. ناچار یا در خود مکّه پنهان شده و یا در راه مدینه است. از این جهت به فکر تعقیب و دستگیری آن حضرت افتادند.
و اما پیامبر(ص) بنا به گفته مورّخان شب اول و دوم را در غار «ثور» که در جنوب مکّه (نقطه مقابل مدینه) است همراه با ابوبکر به سر بردند که یا اتفاقاً او را در مسیر دیدند یا بنا به گفته برخی، حضرت به خانه او رفته و با هم همسفر شدند و در غار مذکور پنهان شدند.
قریش تمامی راه‎های خروجی مکّه را بسته و به دنبال افرادی رفتند که می‎توانستند رد پای افراد را شناسایی کنند و اعلان کردند هر کس از مخفی‎گاه محمّد اطلاع صحیحی به دست آورد صد شتر جایزه دارد، قیافه‎شناس معروف مکّه «ابوکرز» با رد پای پیامبر(ص) آشنا بود، بالاخره جای پای آن حضرت را بدست آورده تا کنار غار آمد و گفت حتماً پیامبر(ص) داخل این غار شده، کسی را مأمور کردند داخل غار برود، وقتی آن شخص برابر غار قرار گرفت دید تارهای غلیظی بر دهانه‎ی غار تنیده شده و کبوتران وحشی در آنجا تخم‎گزارده‎اند، وی بدون این که وارد غار شود برگشت و جریان را نقل کرد و گفت وجود تارها و تخم گزاردن کبوترها نشانه‎ی این است که کسی درون غار نیست و بدین ترتیب خداوند به گونه اعجاز، پیامبرش را از شرّ دشمنان حفظ فرموده و آن‎ها پس از تلاش زیاد بالاخره مأیوسانه بازگشتند.[21]

نکته‎ی مهم در این قسمت از زندگی پیامبر(ص)، جانبازی حضرت علی(ع) در راه پیامبر(ص) بود، زیرا خوابیدن آن حضرت در جای پیامبر(ص) در آن شب پر غوغا بدون تردید اقدام به جان باختن و کشته شدن بود، این جانبازی به اندازه‎ای ارزش داشت که خداوند در قرآن کریم، آن را جان باختن در راه کسب رضایت الهی نامیده است و این آیه، به نقل بسیاری از مفسّران در این جریان نازل شده:
وَ مِن النّاس ِمَن یَشرِی نَفَسَه ابتِغاءَ مَرضاتِ الله و اللهُ رؤفٌ بِالعِبادِ «سوره بقره آیه 207»
«برخی از مردم با خدا معامله نموده و جان خود را در راه به دست آوردن رضایت خداوند از دست می‎دهند، خداوند به بندگان خود مهربان است.»
ارزش این عمل موجب شد که دانشمندان بزرگ اسلام آن را یکی از بزرگ‎ترین فضائل امیرمؤمنان(ع) بشمارند و در تفسیر و تاریخ هر جا رشته‎ی سخن به اینجا کشیده شده نزول آیه یاد شده را درباره او مسلّم گرفته‎اند.

علی(ع) به دستور پیامبر(ص)، سه شتر همراه راهنمای امینی به نام «اریقط» در شب چهارم به طرف غار فرستاد، نعره‎ی شتر یا صدای مردی که به عنوان راهنما آمده بود به گوش رسول خدا(ص) رسید و با همسفر خود از غار پایین آمده و سوار شتر شدند و از طرف پایین مکّه عازم یثرب شدند این خروج از غار و حرکت به سوی یثرب، مبدأ تاریخ اسلام شد و تاریخ اسلام و مسلمانان با هجرت پیامبر گرامی(ص) از مکّه آغاز و حوادث و رویدادهای جامعه اسلامی با این تاریخ ثبت شد.

«قبا» در دو فرسخی «یثرب» مرکز قبیله «بنی عوف» بود رسول گرامی(ص) و همراهان روز دوشنبه 12 ماه ربیع‎الاول به آنجا رسیدند و در منزل بزرگ قبیله فرود آمدند. از سوی دیگر گروه زیادی از مهاجران و انصار در یثرب در انتظار مرکب پیامبر(ص) بودند، حضرت تا آخر آن هفته در آنجا توقف کردند و در این مدت شالوده‎ی مسجدی را برای اهالی آنجا ریختند. این مسجد و نمازگزاران در آن را خداوند متعال در قرآن ستوده و هم‎اکنون پس از قرن‎ها از بنای اولیه آن به نام مسجد قبا مورد توجه مسلمین جهان است. انتظار طولانی مردم یثرب باعث شد که برخی به پیامبر(ص) اصرار کردند هر چه زودتر رهسپار یثرب شود ولی آن حضرت در انتظار پسر عمّ خود علی(ع) بود.
علی(ع) پس از هجرت رسول گرامی(ص) در نقطه‎ی بلندی از مکّه ایستاد و فرمود: هر کس نزد محمّد امانت و سپرده‎ای دارد بیاید از ما بگیرد و صاحبان امانت آمدند و با دادن نشانی امانت‎های خود را پس گرفتند، سپس طبق دستور پیامبر(ص) زنان هاشمی از جمله فاطمه(س) دختر پیامبر(ص) و فاطمه دختر اسد مادر خود آن حضرت و فاطمه دختر زبیر و... را همراه خود حرکت داده و به طرف یثرب که بعدها مدینه نامیده شد رهسپار شدند و بدین ترتیب در دهکده‎ی قبا به پیامبر(ص) ملحق شدند.
هنگامی که علی(ع) وارد قبا گردید پاهای او مجروح شده بود به پیامبر(ص) خبر دادند که علی(ع) آمده و قدرت ندارد خدمت شما بیاید رسول گرامی(ص) بلافاصله به محلی که علی(ع) در آنجا بود تشریف برد و او را در بغل گرفت و هنگامی که چشم او به پاهای مجروح علی(ع) افتاد قطرات اشک از دیدگانش سرازیر گشت. [22]
مردمی که سه سال بود به پیامبر(ص) خود ایمان آورده بودند و هر سال نمایندگانی از طرف خود می‎فرستادند و هر روز در نمازهای روزانه نام مقدس او را به زبان جاری می‎ساختند حال که شنیدند پیشوای آنان در دو فرسخی مدینه در محل «قبا» رحل اقامت افکنده و چندی بعد عازم شهر آن‎ها خواهد شد با شور و خروش خاصی ساعت شماری می‎کردند تا هر چه زودتر پیشوای خود را در جمع خود ببینند.
رسول خدا(ص) عازم مدینه گردیدند وقتی مرکب پیامبر(ص) از محلی به نام «ثنیـّۀ الوداع» سرازیر گردید و گام به خاک یثرب نهاد جوانان و مسلمانان مقدم پیامبر(ص) را گرامی شمرده، و با طنین سرودهای شادی محیط مدینه را مملو ساخته بودند.
در میان مردم مدینه دو قبیله بزرگ معروف بود که از دیر زمان با یکدیگر اختلاف داشته و هر از چندی در برابر هم صف می‎کشیدند به نام قبیله «اوس» و «خزرج» بدیهی است هر کدام از این دو قبیله می‎خواستند از فرصت ورود پیامبر(ص) به نفع قبیله‎ی خود بهره گیرند. بدین جهت افراد این دو قبیله با پوشیدن لباس جنگی به استقبال رسول خدا شتافته، زمام مرکب آن حضرت را می‎گرفتند و اصرار می‎ورزیدند که رسول خدا(ص) در منطقه‎ی آن‎ها وارد شوند ولی پیامبر(ص) به همه می‎فرمود: از پیشروی مرکب جلوگیری نکنید او در هر کجا زانو بزند من همانجا پیاده خواهم شد عاقبت، شتر پیامبر در سرزمین وسیعی که متعلق به دو طفل یتیم بود و محل خشک‎کردن خرما و زراعت بود زانو زد خانه «ابو ایوب» در نزدیکی این زمین بود مادر وی از فرصت استفاده کرده اثاثیه پیامبر(ص) را به خانه خود برد در این میان نزاع و سر و صدا و اصرار برای بردن پیامبر آغاز گردید، پیامبر(ص) نزاع آن‎ها را قطع نموده فرمودند: لوازم سفر من کجاست؟ عرض کردند مادر ابو ایوب برد، فرمود: مرد آنجا می‎رود که اثاث سفر او در آنجاست و بدین ترتیب به خانه محقر ابو ایوب فرود آمدند.
عموم تاریخ نویسان می‎گویند: رسول گرامی(ص) روز جمعه وارد مدینه شده و در نقطه‎ای که مرکز قبیله بنی سالم بود نماز جمعه را با اصحاب خود بجا آورد و خطبه‎ی جالبی ایراد فرمود که در اعماق دل‎های کسانی که تا آن روز با چنین کلمات و مضامین آشنا نبودند اثر بدیعی گزارد.

باتوجه به ضرورت وجود محل مناسبی برای آموزش معارف اسلامی و انجام عبادت‎های روزانه و گردهمایی‎های لازم مسلمانان، پیامبر اسلام(ص) همان زمینی را که شتر در آنجا زانو زد به قیمت ده دینار برای ساختمان مسجد خریداری کردند و بلافاصله پایه‎ریزی مسجد را آغاز نمودند.
مسلمانان با شور و عشق خاصی دست به کار شدند در پیشاپیش آن‎ها پیامبر اکرم(ص) نیز مانند سایر مسلمانان سنگ‎ها را از اطراف جمع‎آوری می‎کردند، داستان ساختن مسجد و شور و حال مسلمانان و سرودهایی که به موقع ساختن می‎خواندند بسیار جالب و شنیدنی است ولی به خاطر رعایت اختصار از بیان آن صرفنظر می‎کنیم.
به هر حال ساختمان مسجد به پایان رسید و حضرت دستور دادند در کنار مسجد محلی به نام «صفّه» ساختند تا کسانی که از بیرون مدینه آمده و به اسلام گرویده و امکانات مالی تهیه منزل در مدینه ندارند در این محل به سر ببرند و «عبادۀ بن صامت» از سوی آن حضرت مأمور شد به افرادی که در این محل گرد آمده، نوشتن و خواندن قرآن را تعلیم دهد.

ساختمان مسجد به پایان رسید، در اطراف مسجد خانه‎های پیامبر و اصحاب قرار داشت و هر کدام از خانه‎های خود دری به مسجد داشتند و از درهای خصوصی وارد مسجد می‎شدند، ناگهان دستوری از طرف پروردگار رسید که تمام درهای خصوصی که از خانه‎ها به مسجد باز می‎شد بسته شود جز در خانه‏ی علی(ع)، البته بنا به گفته برخی از تاریخ‎نویسان، این عمل برای بعضی از اصحاب گران آمد و چنین پنداشتند که این استثناء جنبه عاطفی داشته ولی رسول خدا(ص) برای روشن کردن اذهان مردم سخنرانی کردند و فرمودند این مأموریت الهی بود و من ناچار بودم از آن پیروی کنم.

از زمانی که رسول خدا(ص) به مدینه آمدند مخالفت سران قریش و مردم مکّه و یهودی‎های ساکن جزیرۀ العرب و منافقین با آن حضرت شروع شد، رفته رفته موج مخالفت‎ها گسترش پیدا کرد تا به جایی رسید که در برابر پیامبر(ص) صف‎آرائی کرده و اعلام جنگ نمودند، تعداد جنگ‎هایی که بین مسلمانان و دیگران در زمان حیات پیامبر(ص) واقع شد از نظر تاریخ‎نویسان مختلف نقل شده حداقل 61 جنگ و حداکثر 93 جنگ که در پاره‎ای از آن‎ها شخص وجود پیامبر(ص) هم شرکت داشتند و در نبردهای دیگر نماینده پیامبر(ص) سپاه مسلمین را رهبری می‎کرد، جنگ‎هایی که خود پیامبر(ص) حضور داشتند از نظر تاریخ‎نویسان «غزوه» می‎گویند ولی نبردهایی که آن حضرت شرکت نداشتند در اصطلاح مورخان «سریّه» می‎نامند.
از نبردهای بزرگ و نمایان اسلام جنگ بدر است کسانی که در این جبهه شرکت کرده بودند بعدها امتیاز مخصوصی در میان مسلمانان پیدا نمودند، در هر جریانی که یک یا چند نفر از مجاهدان بدر شرکت می‎نمودند و یا به مطلبی گواهی می‎دادند، آن جریان یا آن مطلب ارزش خاصی پیدا می‎کرد و همیشه در تاریخ اسلام، شرکت‎کنندگان در جنگ بدر با واژه‏ی «بدری» از احترام والایی برخوردار بودند.
«بدر» منطقه‎ی وسیعی است که نقطه‎ی جنوبی آن بلند و نقطه‎ی شمالی آن پست و سرازیر می‎باشد در این دشت وسیع آب‎های مختلفی به وسیله‎ی چاه‎هایی که در آن حفر شده بود، وجود داشت و پیوسته بارانداز کاروان‎ها بود انگیزه به وجود آمدن جنگ بدر جریان مفصّلی است، که به طور اختصار اشاره می‎کنیم.
در نیمه‎ی جمادی الاوّل سال دوم هجرت، کاروانی از قریش به سرپرستی «ابوسفیان» از مکّه به شام حرکت کرد این کاروان تجاری بود و کالای مورد نیاز شامیان را حمل می‎کرد.
از آنجا که ثروت مسلمانان مهاجر مقیم مدینه از طرف قریش مصادره شده بود، بسیار به موقع بود که مسلمانان کالاهای تجارتی آن‎ها را ضبط کنند، کاروان قریش نیز که این احتمال را می‎داد بسیار هوشیارانه حرکت می‎کرد تا آنجا که موقع بازگشت «ابوسفیان» به مردم مکّه و سران قریش پیام داد برای حفظ اموال خود از مکّه بیرون آمده تا از نزدیکی راه مدینه بتوانید کاروان تجاری را حفاظت کنید، سران قریش همچون ابوجهل با جمع زیادی از مردم مکّه بیرون آمده و راه را برای عبور کاروان کنترل کردند، از سوی دیگر ابوسفیان با انتخاب کردن راه انحرافی، هر چه سریع‎تر کاروان را به مکّه رسانیده و به ابوجهل پیام داد، کاروان تجاری به سلامت به مکّه بازگشت، و شما هر چه زودتر می‎توانید برگردید، پیام ابوسفیان رسید، جمعی از مکّیان از همان راهی که آمده بودند بازگشتند ولی ابوجهل برخلاف نظر ابوسفیان اصرار ورزید که ما باید به منطقه «بدر» برویم و در آنجا سه روز بمانیم و شترانی را بکشیم و شراب بخوریم و زنان رامشگر برای ما آواز بخوانند، تا خبر قدرت و توانایی ما به گوش عرب برسد و برای همیشه از ما حساب ببرند، از سوی دیگر پیامبر اسلام(ص) که این اخبار را توسط شبکه‎ی اطلاعاتی که تشکیل داده بودند کاملاً پیگیری می‎فرمودند به مسلمانان دستور خروج از مدینه را صادر کردند، سپاه اسلام بلافاصله از مدینه بیرون آمده و در سرزمین «ذفران» که در دو منزلی بدر است موضع گرفتند و بامداد روز هفدهم رمضان سال دوم هجرت، قریش از پشت تپه‎ای به دشت بدر سرازیر شدند، هنگامی که چشم پیامبر به قریش افتاد رو به آسمان کرد و گفت: خدایا قریش با کبر و اعجاب به جنگ تو و تکذیب رسول تو برخاسته است، پروردگارا کمکی را که به من وعده فرموده‎ای محقق نما و آنان را امروز هلاک ساز.
قریش برای اطلاع از تعداد جمعیّت مسلمانان فردی به نام «عمر بن وهب» را به سوی لشکر اسلام فرستادند او رفت و دور اردوی سربازان اسلام گشتی زده برگشت و گفت شمار مسلمانان در حدود سیصد نفرند، دوباره جهت کسب اطلاع بیشتر به سوی سپاه اسلام آمده در بازگشت چنین گفت: گروهی را دیدم که جز شمشیرهای خود پناهگاهی ندارند تا هر یک از آن‎ها یک نفر از شما را نکشند کشته نخواهند شد، سخنان این سرباز غوغایی میان قریش بر پا نمود به طوری که عده زیادی از سپاه مکّه تصمیم گرفتند از همان راهی که آمده‎اند برگردند ولی ابوجهل با تحریک عده‎ای از سپاهیان بالاخره نظر منصرفین را برگرداند، و همگی لباس جنگ پوشیده و برای جنگ با سپاه اسلام آماده شدند ابتداً یکی از سربازان سپاه مکّه خود را به قلب سپاه اسلام زد و در کنار حوض آبی که مسلمانان برای خود تهیه دیده بودند به دست جناب حمزه عموی پیامبر کشته شد. کشته شدن این سرباز جنگ را قطعی کرد و بدین ترتیب سه نفر از دلاوران قریش از صفوف قریش بیرون آمده و مبارز طلبیدند این سه نفر عبارت بودند از «عُتبه» و «شیبه» فرزندان ربیعه و فرزند عتبه «ولید» هر سه نفر در حالی که غرق سلاح بودند، غرش‎کنان در وسط میدان هماورد طلبیدند، ابتدا پیامبر(ص) سه نفر از جوانان انصار را به جنگ آن‎ها فرستادند آن‎ها قبول نکرده گفتند، کسانی از اقوام ما که هم شأن ما هستند به سوی ما بفرستید پیامبر(ص) رو کردند به «عبیده» و «حمزه(ع)» و «علی(ع)» فرمودند برخیزید و روانه‎ی رزمگاه شوید و آن‎ها نیز امتثال امر کرده لباس رزم پوشیده به میدان رفتند وقتی این سه نفر خود را معرّفی کردند «عتبه» هر سه نفر را پذیرفت و گفت هم شأن ما هستند، مورخین می‎نویسند: علی(ع) و حمزه(ع) رزمنده مقابل خود را در همان لحظه‎ی نخست به خاک افکنده سپس هر دو به کمک «عبیده» شتافتند و طرف نبرد او را نیز کشتند.
کشته شدن دلاوران قریش سبب شد که حمله عمومی آغاز گردد ولی پیامبر(ص) از همان مقرّ فرماندهی دستور دادند که مسلمانان از حمله خودداری نموده و با تیراندازی از پیشروی دشمن جلوگیری کنند.
پیامبر(ص) با قلبی لبریز از ایمان رو به درگاه خداوند کرد و گفت: بار پروردگارا اگر این گروه امروز هلاک شوند دیگر کسی تو را در روی زمین پرستش نخواهد نمود. سپس رو به مسلمانان نموده با صدایی بلند فرمودند:
به خدائی که جان محمّد(ص) در دست اوست هر کس امروز با بردباری نبرد کند و نبرد او برای خدا باشد و در این راه کشته شود خدا او را وارد بهشت می‎کند و وقتی حمله‎ی دسته‏جمعی مشرکین را دیدند دستور حمله‏ی عمومی دادند، چیزی نگذشت که آثار پیروزی در ناحیه‎ی مسلمانان نمایان گردید و دشمن کاملاً مرعوب گشته و پا به فرار گزارد و سربازان اسلام که از روی ایمان نبرد می‎کردند و می‎دانستند که کشتن و کشته شدن هر دو سعادتست از هیچ عاملی نمی‎ترسیدند و چیزی از پیشروی آن‎ها جلوگیری نمی‎کرد.

در این نبرد چهارده نفر از مسلمانان و هفتاد نفر از قریش کشته شدند و هفتاد نفر از آنان نیز اسیر گشتند.

در این جنگ اعلان شد که اسیران با سواد می‎توانند با یاد دادن خواندن و نوشتن به ده نفر از اطفال مسلمانان آزاد شوند. دیگران با پرداخت مبلغی از چهار هزار درهم تا هزار درهم آزاد می‎گردند و افراد فقیر و نیازمند بدون پرداخت وجهی آزاد می‎شوند. (آنچه را که در برابر آزادی اسیر می‎پردازند «فدیه» می‎گویند.)
انتشار این خبر در مکّه باعث جنب و جوش نزدیکان اسیران گردید، بستگان هر اسیر مبلغی تهیه کرده و روانه‎ی مدینه گردیدند و با پرداخت «فدیه» اسیر خود را آزاد می‎نمودند.
«ابی العاص» داماد پیامبر(ص)، شوهر زینب از بازرگانان مکّه بود، وی با دختر پیامبر(ص) در زمان جاهلیت ازدواج نموده بود و پس از بعثت، برخلاف همسر خود به آئین اسلام نگروید، و در جنگ بدر شرکت داشت و اسیر گردید، همسر او زینب آن روز در مکّه به سر می‎برد برای آزادی شوهر خود گردن‎بندی را که مادرش «خدیجه(س)» در شب زفاف به او بخشیده بود فرستاد، ناگهان چشم پیامبر(ص) به گردن‎بند دختر خود زینب افتاد سخت گریست، زیرا به یاد فداکاری‎های مادر وی خدیجه(س) افتاد که در سخت‎ترین لحظات او را یاری نموده، و ثروت خود را در پیشبرد آئین توحید خرج کرده بود.
پیامبر گرامی(ص)، برای حفظ احترام اموال مسلمانان رو به یاران خود کرد و فرمود: این گردن‎بندی متعلق به شما و اختیار آن با شماست اگر مایل هستید گردن‎بند او را رد کنید، و ابی العاص را بدون پرداخت «فدیه» آزاد نمائید. یاران پیامبر با پیشنهاد او موافقت کردند پیامبر(ص) از ابی العاص پیمان گرفت که زینب را رها سازد و به مدینه بفرستد، او نیز به پیمان خود عمل کرد و خود نیز اسلام آورد.

1ـ بعد از مرگ عبدالمطلب، سرپرستی پیامبر(ص) برعهده چه کسی قرار گرفت؟ چرا؟
2ـ راهب مسیحی «بحیراء» چه بشارتی در باره‏ی محمّد(ص) به کاروانیان داد؟
3ـ پیامبر اسلام(ص) در مکّه اشتغال به چه کارهایی داشتند؟
4ـ نحوه آشنایی پیامبر اسلام(ص) با خدیجه(س) چگونه بود؟
5ـ آغاز وحی به پیامبر(ص) چگونه بود؟
6ـ اولین مرد و زنی که به حضرت پیامبر(ص) ایمان آوردند چه کسانی بودند؟
7ـ چگونه پیامبر اسلام(ص) از طائف به مکّه باز گشتند؟
8ـ هجرت پیامبر(ص) به مدینه چگونه صورت گرفت؟
9ـ چگونه حضرت علی(ع) در راه حقیقت جانبازی کردند؟
10ـ پیامبر اسلام(ص) درباره اسیران جنگ بدر چه تصمیمی گرفتند؟

[1] - خوانندگان محترم اگر بخواهند با زندگی اجداد و نیاکان پیامبر(ص) آشنایی پیدا کنند باید به کتاب‎هایی که در این زمینه نوشته شده از جمله: کتاب فرازهایی از تاریخ پیامبر اسلام نوشته استاد آیت الله جعفر سبحانی که مدرک اصلی ما در این نوشتار بوده و تقریباً در بسیاری از موارد عین عبارت آن کتاب را آورده‎ایم مراجعه کنند.

[2] - عام الفیل یعنی سالی که در طی آن جریان اصحاب فیل واقع شده است و چون این جریان را قرآن کریم نیز خبر داده و تقریباً همزمان با ولادت پیامبر (ص) رخ داده، ما در این نوشتار مختصراً بدان اشاره می‎کنیم:
پس از آنکه نجاشی پادشاه حبشه یمن را به تصرف خود درآورد، فرمانده‎ی فاتح یمن که مردی بود به نام ابرهه، از جانب نجاشی حاکم یمن شد، ابرهه برای جلب رضایت بیشترِ نجاشی (چون نجاشی مسیحی بود) کلیسای بزرگی در صنعاء یمن ساخت و تصمیم گرفت اعراب یمن را که همه ساله بار سفر به سوی کعبه می‎بستند و عبادات خود را در کنار کعبه انجام می‎دادند، از کعبه منصرف نموده و متوجه کلیسای صنعاء نماید، ولی از آن جایی که اراده‎ی خداوند بر توجه مردم به کعبه تعلق گرفته بود هر چه ابرهه زحمت کشید و از راه‎های مختلف برای جلب نظر اعراب وارد شد در این زمینه توفیق نیافت، بلکه شور و شوق مردم نسبت به کعبه بیشتر شد، ابرهه که خود را در این جریان مصمم می‎دید، سوگند یاد کرد کعبه را ویران نماید، و بدین منظور لشگری آماده ساخت و پیلان جنگنده را پیشاپیش سپاه خود قرار داد، و به قصد ویران نمودن کعبه به سوی مکّه راه افتاد. نزدیک مکّه در سرزمینی به نام «مغمس» اردوگاه زد و دستور داد شترها و دام‎های مردم مکّه را غارت کنند، از جمله دویست شتر از عبدالمطلب جد پیامبر(ص)، بزرگ مکّه ربودند عبدالمطلب با تنی چند از فرزندان خود به لشگرگاه ابرهه روانه شدند، متانت و وقار، عظمت و بزرگی پیشوای قریش مورد اعجاب و تعظیم ابرهه قرار گرفت، تا آنجا که از تخت فرود آمد ودست عبدالمطلب را گرفت و در کنار خود نشاند. سپس با کمال ادب بوسیله مترجم از عبدالمطلب پرسید برای چه به این جا آمده است و چه می‎خواهد وی در پاسخ فرمود: شتران مردم مکّه و از جمله دویست شتر که به من تعلق دارد مورد دستبرد تو قرار گرفته است، خواهش من اینست که دستور دهید آن‎ها را به صاحبان خود بازگردانند. ابرهه گفت: سیمای نورانی و درخشنده‏ی تو را یک جهان در نظرم بزرگ کرد ولی درخواست کوچک و ناچیزت از عظمت تو کاست، من متوقع بودم تقاضا کنی از تصمیمی که در مورد تخریب کعبه دارم صرفنظر کنم، عبدالمطلب در پاسخ جمله‎ای فرمود که هنوز پس از گذشتن قرنها عظمت خود را حفظ کرده، فرمود: «أنا رَبُّ الإبِلِ وَ لِلبَیتِ رَبُّ یُمنِعُه» من صاحب شترم، خانه خود صاحبی دارد که از تجاوز به آن جلوگیری می‎کند. ابرهه با غررو فراوان گفت: کسی در این راه مانع من نخواهد شد، و دستور داد شترها را به صاحبانش برگرداندند.
عبدالمطلب به مکّه برگشته و برای مصون ماندن مردم از شرّ دشمن دستور داد شهر را تخلیه نموده به کوه‎ها ودره‎ها پناه برند و خود نیمه شب تنهایی به مسجدالحرام آمده و با خدای خود در کنار کعبه مناجات نموده، صبح که سپاه ابرهه عازم حرکت به سوی مکّه شد ناگهان پرندگانی از سمت دریا ظاهر شدند که هر کدام با منقار و پاهای خود حامل سنگریزه‎هایی بودند و به فرمان خدا لشگر ابرهه را سنگ باران کردند به طوری که سرهای آن‎ها شکست و گوشت‎های بدن آن‎ها از هم پاشید، ابرهه که چنین دید به باقیمانده لشگر دستور برگشت به یمن داد ولی در طول راه بسیاری از افراد سپاه، حتی خود ابرهه از آن سنگ‎ها مصون نماندند به طوری که وقتی ابرهه به یمن رسید گوشت‎های بدنش فرو ریخته و از دنیا رفت، سوره فیل در قرآن کریم اشاره به این داستان دارد.

[3] - بحارالانوار «مجلسی» ج 15، ص 142.

[4] - تاریخ طبری «ابن جریر طبری» ج 1، ص 34ـ33.

[5] - من لایحضره الفقیه «شیخ صدوق» ج 3، ص 397.

[6] - برخی دانشمندان رقیه و زینب را دختران هاله، خواهر خدیجه(س) می‎دانند و بعضی آن‎ها را دختران حجش دانسته و در نتیجه آن‏ها را دختر خوانده پیامبر(ص) ذکر کرده‏اند «بحارالانوار، ج 22، ص 191»

[7] - ترجمه 5ـ1 از سوره علق

[8] - البته ایمان آوردن امیر المؤمنین علی(ع) قبل از ایمان آوردن خدیجه‏ی کبری(س) بوده است که مؤیدات زیادی دارد از جمله فرمایش ایشان است که فرمودند: «من هفت سال صدا را می‏شنیدم و نور را می‏دیدم و پیامبر در آن روز ساکت بود.» «نهج‎البلاغه، خطبه قاصعه» و در برخی زیارات خطاب به ایشان آمده است: «تو اولین نفر از اسلام آوران هستی.» «من لایحضره الفقیه، ج 2، ص 592»

[9] - أسدالغابة «ابن اثیر» ج 3، ص 414.

[10] - سوره شعراء آیه 214.

[11] - مسند احمد بن حنبل، ج 1، ص 111.

[12] - تنها کسی که این جریان را نقل نکرده «ابن تیمیه» است و این به خاطر عقاید مخصوصی است که درباره اهل بیت پیامبر(ص) دارد.

[13] - سیره حلبیة «ابوالفرج حلبی» ج 1، ص 405.

[14] - البدایـة والنهایـة «ابن کثیر»، ج 3، ص 48.

[15] - تفسیر علی ابن ابراهیم قمی، ج 2، ص 229ـ228.

[16] - البدایۀ و النهایۀ «ابن کثیر»، ج 3، ص 136ـ135.

[17] - سیره حلبیة «ابوالفرج حلبی»، ج 1، ص 189.

[18] - سیره نبویة «ابن هشام»، ج 1، ص 426.

[19] - الکامل فی‎التاریخ «ابن اثیر»، ج 2، ص 97.

[20] - مناقب «ابن شهرآشوب» ج 1، ص 158ـ156.

[21] - طبقات اکبری «ابن سعد»، ج 1، ص 229.

[22] - کامل التواریخ نوشته ابن اثیر، ج 2، صفحه 75.