ششمین سؤالی که در اینجا پیش میآید، این است که: آیا امکان دارد یک انسان به تنهایی بتواند سیر تاریخ را عوض کند؟ و چهرهی اجتماع را برعکس گرداند؟ با اینکه فرد همواره محکوم محیط است و جز این نیست که ماسکی برای حرکت تاریخ به حساب میآید و خود سیر اجتماعی یک ملّت فرد را میسازد.
این پرسش از یک نظریه خاص در مورد تفسیر تاریخ پدیدار میگردد و آن اینکه: عامل اساسی در سازندگی تاریخ شرایط اجتماع و فضای محیط است و انسان در این مورد به عنوان یک عامل دوم که فقط میتواند تاریخ را بازگو کند و چهرهای برای تاریخ باشد به حساب میآید.
بنابراین هیچگاه یک فرد نمیتواند در برابر شئون و شرایط و فضای محیط قد علم کند و سیر تاریخ را تغییر دهد.
پاسخ: در بعضی کتابهای مربوطه که تألیف نمودیم این حقیقت را توضیح دادیم که تاریخ بر اساس دو قطب میچرخد:
1- سازندگیهای انسانها
2-نیروهای مادی محیط و مسلّط بر تاریخ و فضای محیط اجتماع
و هم چنان که نیروی مادی و نتایج و محصولات آنها و فضای محیط در انسان اثر میکند و سازندگیهای انسان را در مورد تاریخ متأثر میسازد، همچنین هم انسان در نیروهای مادی و نتایج آن اثر میکند و نقش آنها در مورد سازندگی تاریخ تحت تأثیر انسان واقع میشوند و اصولاً هم چنان که این فرضیه که گفتهاند: «حرکت از ماده شروع میشود و به انسان منتهی میگردد» دارای دلایلی است، عکس آن هم که بگوییم: «حرکت از انسان شروع میشود و به ماده ختم میگردد» دلایلی دارد، پس انسان و ماده همواره مورد تفأل و تأثیر و تأثر یکدیگرند، بنابراین امکان دارد که یک فرد در مقام سازندگی تاریخ بزرگتر از این باشد که تاریخ را بازگو کند و چهره تاریخ باشد و در این صورت خواهد توانست در برابر مقتضای تمام قدرتهای مادی و شرایط اجتماعی و فضای محیط قد علم کند و به تنهایی تاریخ تازهای را بسازد و مخصوصاً آن هنگامی که این فرد انسان دارای رسالت آسمانی باشد، و امدادهای غیبی او را بر همه چیز مسلط کند. هم چنان که این موضوع در تاریخ انبیاء نمونههای زیادی دارد، مخصوصاً در تاریخ خاتم پیغمبران(ص) شرایط و فضای محیط و نیروهای مادی که پیغمبر خاتم(ص) در برابر آنها قيام فرمود، کاملاً مشخصاند، این سازندگی تاریخ و ایجاد اجتماع تازه و روش نوین زندگی نژاد بشر ابداً از عهدهی آن شرایط و نیروها و آن فضا ساخته نبود و بلکه مقتضای آنها درست خلاف آن چیزی بود که پیغمبر اسلام(ص) را به وجود آورد.
آری. آنچه به دست رسولالله اعظم(ص) اجرا شد ممکن است به دست فرزند برومندش قائد منتظر جهانیان در سطح دنیا اجرا شود هم چنان که خود آن حضرت به این واقعیت مژده داده است.
آن دگرگونی چگونه است؟
آخرین پرسش از پرسشهایی که فهرستش در ابتدای سخن به عرض رسید، این است که: در طی اجرای چه برنامهای چگونگی این دگرگونی بزرگ قابلتصور است؟
پاسخ: جواب این سؤال مربوط به این است که: هنگام و ساعت ظهور مهدی(ع) را به طور کامل بدانیم که در چه زمان انجام میگیرد؟ و در آن زمان اجتماعات بشری دارای چه چهرهای است و میزان نیروهای حاکم و سطح رشد فکری و علمی و صنعتی انسان به چه حد رسیده است تا این که در پرتو تحلیل اوضاع آن روز بتوانیم صورتی برای اجرای این دگرگونی بزرگ ترسیم کنیم.
ولی در صورتی که ما این هنگام و لحظه را نمیدانیم؛ و از اوضاع اجتماعی آن روز الآن اطلاعی در دست نداریم، نمیتوانیم از کیفیت و چگونگی اجرای این برنامه یک پیشگویی علمی داشته باشیم، اگرچه یک سلسله تصوراتی را که مبتنی بر اساس ذهنی باشد (نه اساس واقعی) میتوان در این مورد فرض کرد.
البته امکان دارد بر اساس تجربیاتی که از گذشته تاریخ آموختهایم و در پرتو احادیثی که در موضوع مهدی(ع) وارد شده است، یک صورت اساسی برای چگونگی تغییر و دگرگونی روز موعود فرض کنیم.
و آن اینکه آنچه از تجربیات تاریخ انقلابات کبیر گذشته به دست میآید و مضامین اخبار و روایات هم از همان حاکی است، این است که: ظهور مهدی(ع) هنگامی اتفاق خواهد افتاد که اجتماع بشری دچار نکس و خلأ فکری و تمدن اختناقآوری میگردد و این انحطاط و سقوطی که نسل آدمیزاد را تهدید به انقراض میکند بر اثر پیش آمد یک حادثه و تصادف آنی و دفعی نیست، بلکه این حالت نتیجه طبیعی سیر بشر در مادهپرستی و پیدایش یک سلسله تناقضات تاریخی منقطع از خدا در زندگی انسان است و در آن هنگام آدمیزاد برای حل این بیچارگی و سردرگمی به هر وسیلهای متوسل میگردد نتیجه نمیگیرد، این وضع انسان که همراه با یک پیشرفت علمی و فکری او هست در مغز و فکر عموم انسانهای آن روز این حقیقت را روشن میسازد که باید نیرویی خارج از ماده آنها را کمک کند و آماده پذیرش آن مدد غیبی میشوند، در این هنگام از وسط شعلههای فروزان آتش فساد و خون نوری ظاهر میگردد، این نور اگر چه ابتدا همرنگ آتش است ولی همین نور آن آتش را خاموش میکند و عدل آسمانی را در سراسر کره زمین پابرجا میسازد.
* * *
در اینجا به همین اندازه کلام را کوتاه میکنم و تفصیل سخن را در این موضوعات به عهده کتاب ارزندهای که در پیش دارم وا میگذارم.
این کتاب شریف را که بحث پهناوری در پیرامون امام مهدی(ع) است، یکی از فرزندان روحانی و شاگردان برجسته ما علامه دانشمند، کاوشگر، جناب آقای سید محمّد صدر حفظهاللهتعالی نگاشتهاند و این بهترین کتابی است که در موضوع امام منتظر در بین شیعه تصنیف شده است که در بسیاری از نکات حساس و رفع شبهات با یک بیان مستدل و علمی بحث شده و مؤلف محترم در مورد تصنیف آن کوشش فوقالعاده مبذول داشتهاند و امیدوارم خداوند چشم مرا به وجود نازنینش روشن داشته باشد و او را همواره پرچمی از اعلام دین مشاهده کنم.
سپاس و ستایش مخصوص خدا است، درود خدا بر محمّد(ص) و عترت پاکش باد.
خودآزمایی:
1- آیا امکان دارد یک انسان به تنهایی بتواند سیر تاریخ را عوض کند؟ در صورت مثبت بودن جواب، در چه شرایطی میتواند؟
2- بر اساس روایات، ظهور حضرت مهدی(عجّ) در چه هنگامی(شرایط اجتماعی جامعه)اتفاق خواهد افتاد؟
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
سیداحمد علم الهدی