آموزه‌های اعتقادی و عبادی از نگاه صحیفه سجادیه| ۱۴
امام به ما می‌آموزد که برای حضرت مهدی(عج) دعا کنیم و خواستار آن باشیم تا ظهور کند و در پرتو ظهورش، قرآن و حدود و برنامه‌های دین را زنده سازد، سنّت‌های پیامبر(ص) را احیا کند... حضرت مهدی(عج) از نگاه صحیفه
در صحیفه سجّادیّه گرچه تصریح به نام حضرت مهدی، امام دوازدهم و قائم آل محمّد(ص) نشده، چرا که با توجّه به اوضاع آن عصر، مطرح کردن آن بسیار خطرناک بود، ولی مطالبی به عنوان کلی آمده که تنها به وجود ذي‌جود حضرت مهدی(عج) تطبيق می‌کند. در این راستا نظر شما را به چند نمونه زیر جلب می‌کنیم:
۱- در بند ۶۰ و ۶۱ دعای چهل و هفتم، پس از ذكر تأیید دین توسط امام در هر عصر و زمان و دعا برای امام راستین، در بند ۶۲ و ۶۳ این دعا چنین می‌خوانیم:
«وَ أَقِمْ بِهِ كِتَابَكَ وَ حُدُودَكَ وَ شَرَائِعَكَ وَ سُنَنَ رَسُولِكَ، صَلَوَاتُكَ اللّهُمَّ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ أَحْيِ بِهِ مَا أَمَاتَهُ الظّالِمُونَ مِنْ مَعَالِمِ دِينِكَ، وَ اجْلُ بِهِ صَدَاءَ الْجَوْرِ عَنْ طَرِيقَتِكَ، وَ أَبِنْ بِهِ الضّرّاءَ مِنْ سَبِيلِكَ، وَ أَزِلْ بِهِ النّاكِبِينَ عَنْ صِرَاطِكَ، وَ امْحَقْ بِهِ بُغَاةَ قَصْدِكَ عِوَجاً.
وَ أَلِنْ جَانِبَهُ لِأَوْلِيَائِكَ، وَ ابْسُطْ يَدَهُ عَلَى أَعْدَائِكَ، وَ هَبْ لَنَا رَأْفَتَهُ، وَ رَحْمَتَهُ...»؛
«خدایا؛ کتاب و حدود و شرایع و سنّت‌های رسولت را - که درود خدا بر او و آلش باد – به وسیله امام برپا دار و به وسیله او آنچه از نشانه‌های دینت را که ستمگران نابود کرده‌اند، احیاء و زنده کن و زنگار ستم را از چهره طریق و شریعتت پاک فرما و دشواری و ناهمواری طریق و راهت را به وسیله آن پیشوا برطرف ساز و آنان را که از راهت به راه کج رفته‌اند و راهیان سوی تو را به سوی انحراف می‌کشانند، به وسیله او از میان بردار.
و او را در مورد دوستانت نرم‌خو و پرمهر گردان و دست قدرتش را بر دشمنانت بگشا و چیره کن و مهرورزی و رحمت و عطوفت و دل‌جویی‌اش را نسبت به ما عنایت فرما و ما را شنونده گفتار او و مطیع فرمان او قرار بده و در مسیر رضایتش کوشا کن و در یاری و دفاع از او حمایت فرما و ما را از کسانی قرار ده که از این طریق به تو و رسولت(ص) تقرّب می‌جویند.»
شرح کوتاه
این عبارت گرچه عام است ولی بیشتر تناسب با قیام حضرت مهدی(عج) دارد و دست‌کم آن حضرت یکی از مصداق‌های روشن این دعا است.
امام به ما می‌آموزد که برای حضرت مهدی(عج) دعا کنیم و خواستار آن باشیم تا ظهور کند و در پرتو ظهورش، قرآن و حدود و برنامه‌های دین را زنده سازد، سنّت‌های پیامبر(ص) را احیا کند، برنامه‌های باطل ظالمان و ظلم و جور آن‌ها را نابود نموده و هرگونه دست‌اندازها و بن‌بست‌های سر راه دین را برطرف نماید، دوستان را یاری و دشمنان را منکوب نموده، سایه لطف و عنایتش را بر مؤمنان بگستراند، آن‌ها را در کنف حمایتش یاری نموده و پیروز گرداند، مؤمنان را پیرو راستین او و رهرو صادق، کوشا و پویای راهش کند و در پرتو این امور، حق به طور کامل آشکار شده و باطل و ابعاد آن به طور کامل نابود گردد.
۲- در بند ۱۱ از دعای چهل و هشتم در ضمن دعا و درود بر آل محمّد(ص) و امامان (ع) آمده:
«وَ عَجِّلِ الْفَرَجَ وَ الرَّوْحَ وَ النُّصْرَةَ وَ التَّمْكِينَ وَ التَّأْيِيدَ لَهُمْ»؛
«خدایا! در گشایش کارشان و شادمانی دلشان و یاری و استقرار و حمایت حکومت و دولت آن‌ها شتاب فرما.»
شرح کوتاه
پرواضح است که چنین امتیازاتی مانند فرج کامل، نشاط و یاری گسترده و تثبیت و تأیید فرمان آن‌ها به‌طور جهانی، به جز با ظهور حضرت ولی‌عصر، قائم آل محمّد(ص) میسّر نخواهد شد.
۵- مسئله معاد و عرصه قيامت
اشاره
یکی از اصول اساسی اسلام و همه ادیان و دعوت پیامبران که در کنار توحید قرار دارد، مسئله اعتقاد به معاد و بازگشت انسان‌ها پس از مرگ و زنده شدن آن‌ها در قیامت برای حسابرسی و سایر امور و سرانجام بهشت یا دوزخ است. مسئله معاد در سرلوحه دستورهای الهی توسط پیامبران پس از توحید بود و به عنوان مبدأ و معاد، دو اصل اصیل و دو رکن رکین در آغاز دعوت هر پیامبر و امامی می‌درخشید.
به عقیده ما خداوند متعال انسان‌ها را پس از مرگ، در آفرینش جدیدی در روز معیّنی برمی‌انگیزد. در آن روز نیکوکاران را پاداش می‌دهد و گنه‌کاران را مجازات و عذاب می‌کند.
این عقیده به طور کلی (صرف‌نظر از جزئیات آن) مورد اتفاق همه ادیان آسمانی و فلاسفه الهی است و هر فرد مسلمانی بر اساس دستور قرآن که آن را پیامبرش آورده، ناگزیر است که به این عقیده اعتراف کند.
در قرآن در حدود هزار آیه و به تعبیر بعضی یک‌چهارم قرآن به موضوع معاد تصریح و اشاره کرده است. هرگاه کسی در این‌باره شک و تردید کند، در حقیقت در اصل قدرت الهی و در اصل رسالت پیامبر(ص) نه بلکه در اصل همه ادیان شک کرده است.
به عقیده ما علاوه بر اینکه معاد یک اصل قطعی است، معاد جسمانی نیز از ضروریات دین است و در آیات متعدد از قرآن به آن تصریح شده است، چنان که در قرآن می‌خوانیم:
«أَيَحْسَبُ الْإِنْسَانُ أَن لَنْ نَجْمَعَ عِظَامَهُ - بَلَى قَادِرِينَ عَلَى أَنْ نُسَوِّيَ بَنَانَهُ»[1]؛
«آیا انسان می‌پندارد که هرگز استخوان‌های او را (در روز رستاخیز) جمع نمی‌کنیم؛ آری قادریم که (حتی خطوط) سرانگشتان او را موزون و مرتب کنیم.»
و در مورد دیگر می‌خوانیم:
«أَفَعَيِينَا بِالْخَلْقِ الْأَوَّلِ بَلْ هُمْ فِي لَبْسٍ مِنْ خَلْقٍ جَدِيدٍ»؛[2]
«آیا ما در نخستین بار که موجودات را آفریدیم، درمانده و عاجز شدیم؛ بلکه این منکران از اینکه آفرینش جدید خواهند یافت در شک و تردید هستند.»
در قرآن در آیات گوناگون، تکذیب کنندگان معاد، به عذاب شديد الهی هشدار داده شده‌اند، از جمله تنها در یک سوره نسبتاً کوچک (سوره مرسلات) ده بار می‌فرماید:
«وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ»[3]؛
«وای در آن روز، بر تکذیب کنندگان»
پیامبر(ص) و امامان ما همواره در یاد معاد بودند. امیرمؤمنان على(ع) می‌فرمود:
«طُوبَى لِمَنْ ذَكَرَ المَعادَ فَاسْتَكْثَرَ مِنَ الزَّادِ»[4]؛
«خوشا به حال کسی که معاد را یاد کند و برای آن بر زاد و توشه‌اش بیفزاید.»
روایت شده: وقتی که امام سجّاد(ع) هنگام تلاوت سوره حمد به آیه « مَالِكِ يَوْمِ الدِِّينِ» (مالک و صاحب روز قیامت) می‌رسید، آن‌قدر آن را تکرار می‌کرد که مدهوش می‌شد، گویی در آستانه مرگ قرار گرفته است. امام صادق(ع) نیز این آیه را به قدری تلاوت می‌کرد که قابل شمارش نبود.[5]
نیز روایت شده: در فصل تابستان، سفره شام را نزد امام صادق(ع) آوردند، اندکی نان و کاسه آبگوشت در آن بود. آبگوشت داغ بود، وقتی که امام(ع) لقمه نان را در میان آبگوشت نهاد و آن را داغ یافت، دستش را کشید و به یاد آتش دوزخ چندین بار گفت:
«نَسْتَجِيرُ بِاللَّهِ مِنَ النَّارِ٬ نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ النَّارِ»؛
«از آتش دوزخ به خدا پناه می‌بریم، پناه به خدا از آتش دوزخ.»
و این سخن را آن‌قدر تکرار کرد تا آبگوشت خنک شد، آنگاه فرمود: «ما توان تحمّل داغی آبگوشت را نداریم، پس چگونه بتوانیم آتش دوزخ را تحمّل کنیم؟»
با این اشاره در این راستا نگاهی به صحیفه سجّادیّه نموده و نظر شما را به چند نمونه از گفتار امام سجّاد(ع) جلب می‌کنیم:
۱- در بند ۱۲ از دعای اول می‌خوانیم:
«حَمْداً يُضِيءُ لَنَا بِهِ ظُلُمَاتِ الْبَرْزَخِ، وَ يُسَهِّلُ عَلَيْنَا بِهِ سَبِيلَ الْمَبْعَثِ، وَ يُشَرِّفُ بِهِ مَنَازِلَنَا عِنْدَ مَوَاقِفِ الْأَشْهَادِ، يَوْمَ تُجْزَى كُلّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ وَ هُمْ لَا يُظْلَمُونَ»، «يَوْمَ لَا يُغْنِي مَوْلًى عَنْ مَوْلًى شَيْئاً وَ لَا هُمْ يُنْصَرُونَ»[6]؛
«حمد می‌کنم خدا را آن‌گونه حمد و سپاسی که تاریکی‌های عالم پس از مرگ را برایمان روشن کند و مسیر سخت آخرت را برایمان آسان سازد و مقام‌های ما را در نزدیک جایگاه‌های ارجمند محشر، شرافت بخشد. در آن روزی که هر انسانی به مجازات کردارش می‌رسد و به کسی ستم نخواهد شد» و «در آن روزی که هیچ دوستی کمترین کمکی به دوستش نمی‌کند و از هیچ سو یاری نمی‌شوند»
شرح کوتاه
در این عبارت، شکر و حمد الهی به طور صحیح و کامل، به عنوان یکی از وسایل نجات از عذاب عالم برزخ و روز قیامت و آسان‌سازی سختی‌های قیامت و وصول به مقامات عالی آخرت ذکر شده است. سپس بیان شده که روز قیامت روزی است که روز پاداش و کیفر است و هر کس - بدون هیچ‌گونه ظلم - به نتیجه اعمال خود می‌رسد؛ روزی که هر کسی در گرو اعمال خویش است. دوستی قادر به کمک‌رسانی به دوستش نیست و (به بعضی از مجرمان) از هیچ سو یاری نمی‌رسد. مهم‌ترین چیزی که در این فراز یادآوری شده، مسئله پاداش و كيفر الهی در قیامت می‌باشد و به دو فراز از دو آیه قرآن استشهاد شده است.
پی‌نوشت‌ها:
[1] قیامت، آیه ۳ و ۴.
[2] ق، آیه ۱۵.
[3] مرسلات، آیات ۱۵، ۱۹، ۲۴، ۲۸، ۳۴، ۳۷، ۴۰، ۴۵، ۴۷ و ۴۹.
[4] غرر الحکم، ج ۲، ص ۴۶۶.
[5] تفسير نور الثقلین، ج ۱، ص 19.
[6] دخان، آیه ۴۱.
در صحیفه سجّادیّه گرچه تصریح به نام حضرت مهدی، امام دوازدهم و قائم آل محمّد(ص) نشده، چرا که با توجّه به اوضاع آن عصر، مطرح کردن آن بسیار خطرناک بود، ولی مطالبی به عنوان کلی آمده که تنها به وجود ذي‌جود حضرت مهدی(عج) تطبيق می‌کند. در این راستا نظر شما را به چند نمونه زیر جلب می‌کنیم:
۱- در بند ۶۰ و ۶۱ دعای چهل و هفتم، پس از ذكر تأیید دین توسط امام در هر عصر و زمان و دعا برای امام راستین، در بند ۶۲ و ۶۳ این دعا چنین می‌خوانیم:
«وَ أَقِمْ بِهِ كِتَابَكَ وَ حُدُودَكَ وَ شَرَائِعَكَ وَ سُنَنَ رَسُولِكَ، صَلَوَاتُكَ اللّهُمَّ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ أَحْيِ بِهِ مَا أَمَاتَهُ الظّالِمُونَ مِنْ مَعَالِمِ دِينِكَ، وَ اجْلُ بِهِ صَدَاءَ الْجَوْرِ عَنْ طَرِيقَتِكَ، وَ أَبِنْ بِهِ الضّرّاءَ مِنْ سَبِيلِكَ، وَ أَزِلْ بِهِ النّاكِبِينَ عَنْ صِرَاطِكَ، وَ امْحَقْ بِهِ بُغَاةَ قَصْدِكَ عِوَجاً.
وَ أَلِنْ جَانِبَهُ لِأَوْلِيَائِكَ، وَ ابْسُطْ يَدَهُ عَلَى أَعْدَائِكَ، وَ هَبْ لَنَا رَأْفَتَهُ، وَ رَحْمَتَهُ...»؛
«خدایا؛ کتاب و حدود و شرایع و سنّت‌های رسولت را - که درود خدا بر او و آلش باد – به وسیله امام برپا دار و به وسیله او آنچه از نشانه‌های دینت را که ستمگران نابود کرده‌اند، احیاء و زنده کن و زنگار ستم را از چهره طریق و شریعتت پاک فرما و دشواری و ناهمواری طریق و راهت را به وسیله آن پیشوا برطرف ساز و آنان را که از راهت به راه کج رفته‌اند و راهیان سوی تو را به سوی انحراف می‌کشانند، به وسیله او از میان بردار.
و او را در مورد دوستانت نرم‌خو و پرمهر گردان و دست قدرتش را بر دشمنانت بگشا و چیره کن و مهرورزی و رحمت و عطوفت و دل‌جویی‌اش را نسبت به ما عنایت فرما و ما را شنونده گفتار او و مطیع فرمان او قرار بده و در مسیر رضایتش کوشا کن و در یاری و دفاع از او حمایت فرما و ما را از کسانی قرار ده که از این طریق به تو و رسولت(ص) تقرّب می‌جویند.»
شرح کوتاه
این عبارت گرچه عام است ولی بیشتر تناسب با قیام حضرت مهدی(عج) دارد و دست‌کم آن حضرت یکی از مصداق‌های روشن این دعا است.
امام به ما می‌آموزد که برای حضرت مهدی(عج) دعا کنیم و خواستار آن باشیم تا ظهور کند و در پرتو ظهورش، قرآن و حدود و برنامه‌های دین را زنده سازد، سنّت‌های پیامبر(ص) را احیا کند، برنامه‌های باطل ظالمان و ظلم و جور آن‌ها را نابود نموده و هرگونه دست‌اندازها و بن‌بست‌های سر راه دین را برطرف نماید، دوستان را یاری و دشمنان را منکوب نموده، سایه لطف و عنایتش را بر مؤمنان بگستراند، آن‌ها را در کنف حمایتش یاری نموده و پیروز گرداند، مؤمنان را پیرو راستین او و رهرو صادق، کوشا و پویای راهش کند و در پرتو این امور، حق به طور کامل آشکار شده و باطل و ابعاد آن به طور کامل نابود گردد.
۲- در بند ۱۱ از دعای چهل و هشتم در ضمن دعا و درود بر آل محمّد(ص) و امامان (ع) آمده:
«وَ عَجِّلِ الْفَرَجَ وَ الرَّوْحَ وَ النُّصْرَةَ وَ التَّمْكِينَ وَ التَّأْيِيدَ لَهُمْ»؛
«خدایا! در گشایش کارشان و شادمانی دلشان و یاری و استقرار و حمایت حکومت و دولت آن‌ها شتاب فرما.»
شرح کوتاه
پرواضح است که چنین امتیازاتی مانند فرج کامل، نشاط و یاری گسترده و تثبیت و تأیید فرمان آن‌ها به‌طور جهانی، به جز با ظهور حضرت ولی‌عصر، قائم آل محمّد(ص) میسّر نخواهد شد.
۵- مسئله معاد و عرصه قيامت
اشاره
یکی از اصول اساسی اسلام و همه ادیان و دعوت پیامبران که در کنار توحید قرار دارد، مسئله اعتقاد به معاد و بازگشت انسان‌ها پس از مرگ و زنده شدن آن‌ها در قیامت برای حسابرسی و سایر امور و سرانجام بهشت یا دوزخ است. مسئله معاد در سرلوحه دستورهای الهی توسط پیامبران پس از توحید بود و به عنوان مبدأ و معاد، دو اصل اصیل و دو رکن رکین در آغاز دعوت هر پیامبر و امامی می‌درخشید.
به عقیده ما خداوند متعال انسان‌ها را پس از مرگ، در آفرینش جدیدی در روز معیّنی برمی‌انگیزد. در آن روز نیکوکاران را پاداش می‌دهد و گنه‌کاران را مجازات و عذاب می‌کند.
این عقیده به طور کلی (صرف‌نظر از جزئیات آن) مورد اتفاق همه ادیان آسمانی و فلاسفه الهی است و هر فرد مسلمانی بر اساس دستور قرآن که آن را پیامبرش آورده، ناگزیر است که به این عقیده اعتراف کند.
در قرآن در حدود هزار آیه و به تعبیر بعضی یک‌چهارم قرآن به موضوع معاد تصریح و اشاره کرده است. هرگاه کسی در این‌باره شک و تردید کند، در حقیقت در اصل قدرت الهی و در اصل رسالت پیامبر(ص) نه بلکه در اصل همه ادیان شک کرده است.
به عقیده ما علاوه بر اینکه معاد یک اصل قطعی است، معاد جسمانی نیز از ضروریات دین است و در آیات متعدد از قرآن به آن تصریح شده است، چنان که در قرآن می‌خوانیم:
«أَيَحْسَبُ الْإِنْسَانُ أَن لَنْ نَجْمَعَ عِظَامَهُ - بَلَى قَادِرِينَ عَلَى أَنْ نُسَوِّيَ بَنَانَهُ»[1]؛
«آیا انسان می‌پندارد که هرگز استخوان‌های او را (در روز رستاخیز) جمع نمی‌کنیم؛ آری قادریم که (حتی خطوط) سرانگشتان او را موزون و مرتب کنیم.»
و در مورد دیگر می‌خوانیم:
«أَفَعَيِينَا بِالْخَلْقِ الْأَوَّلِ بَلْ هُمْ فِي لَبْسٍ مِنْ خَلْقٍ جَدِيدٍ»؛[2]
«آیا ما در نخستین بار که موجودات را آفریدیم، درمانده و عاجز شدیم؛ بلکه این منکران از اینکه آفرینش جدید خواهند یافت در شک و تردید هستند.»
در قرآن در آیات گوناگون، تکذیب کنندگان معاد، به عذاب شديد الهی هشدار داده شده‌اند، از جمله تنها در یک سوره نسبتاً کوچک (سوره مرسلات) ده بار می‌فرماید:
«وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ»[3]؛
«وای در آن روز، بر تکذیب کنندگان»
پیامبر(ص) و امامان ما همواره در یاد معاد بودند. امیرمؤمنان على(ع) می‌فرمود:
«طُوبَى لِمَنْ ذَكَرَ المَعادَ فَاسْتَكْثَرَ مِنَ الزَّادِ»[4]؛
«خوشا به حال کسی که معاد را یاد کند و برای آن بر زاد و توشه‌اش بیفزاید.»
روایت شده: وقتی که امام سجّاد(ع) هنگام تلاوت سوره حمد به آیه « مَالِكِ يَوْمِ الدِِّينِ» (مالک و صاحب روز قیامت) می‌رسید، آن‌قدر آن را تکرار می‌کرد که مدهوش می‌شد، گویی در آستانه مرگ قرار گرفته است. امام صادق(ع) نیز این آیه را به قدری تلاوت می‌کرد که قابل شمارش نبود.[5]
نیز روایت شده: در فصل تابستان، سفره شام را نزد امام صادق(ع) آوردند، اندکی نان و کاسه آبگوشت در آن بود. آبگوشت داغ بود، وقتی که امام(ع) لقمه نان را در میان آبگوشت نهاد و آن را داغ یافت، دستش را کشید و به یاد آتش دوزخ چندین بار گفت:
«نَسْتَجِيرُ بِاللَّهِ مِنَ النَّارِ٬ نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ النَّارِ»؛
«از آتش دوزخ به خدا پناه می‌بریم، پناه به خدا از آتش دوزخ.»
و این سخن را آن‌قدر تکرار کرد تا آبگوشت خنک شد، آنگاه فرمود: «ما توان تحمّل داغی آبگوشت را نداریم، پس چگونه بتوانیم آتش دوزخ را تحمّل کنیم؟»
با این اشاره در این راستا نگاهی به صحیفه سجّادیّه نموده و نظر شما را به چند نمونه از گفتار امام سجّاد(ع) جلب می‌کنیم:
۱- در بند ۱۲ از دعای اول می‌خوانیم:
«حَمْداً يُضِيءُ لَنَا بِهِ ظُلُمَاتِ الْبَرْزَخِ، وَ يُسَهِّلُ عَلَيْنَا بِهِ سَبِيلَ الْمَبْعَثِ، وَ يُشَرِّفُ بِهِ مَنَازِلَنَا عِنْدَ مَوَاقِفِ الْأَشْهَادِ، يَوْمَ تُجْزَى كُلّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ وَ هُمْ لَا يُظْلَمُونَ»، «يَوْمَ لَا يُغْنِي مَوْلًى عَنْ مَوْلًى شَيْئاً وَ لَا هُمْ يُنْصَرُونَ»[6]؛
«حمد می‌کنم خدا را آن‌گونه حمد و سپاسی که تاریکی‌های عالم پس از مرگ را برایمان روشن کند و مسیر سخت آخرت را برایمان آسان سازد و مقام‌های ما را در نزدیک جایگاه‌های ارجمند محشر، شرافت بخشد. در آن روزی که هر انسانی به مجازات کردارش می‌رسد و به کسی ستم نخواهد شد» و «در آن روزی که هیچ دوستی کمترین کمکی به دوستش نمی‌کند و از هیچ سو یاری نمی‌شوند»
شرح کوتاه
در این عبارت، شکر و حمد الهی به طور صحیح و کامل، به عنوان یکی از وسایل نجات از عذاب عالم برزخ و روز قیامت و آسان‌سازی سختی‌های قیامت و وصول به مقامات عالی آخرت ذکر شده است. سپس بیان شده که روز قیامت روزی است که روز پاداش و کیفر است و هر کس - بدون هیچ‌گونه ظلم - به نتیجه اعمال خود می‌رسد؛ روزی که هر کسی در گرو اعمال خویش است. دوستی قادر به کمک‌رسانی به دوستش نیست و (به بعضی از مجرمان) از هیچ سو یاری نمی‌رسد. مهم‌ترین چیزی که در این فراز یادآوری شده، مسئله پاداش و كيفر الهی در قیامت می‌باشد و به دو فراز از دو آیه قرآن استشهاد شده است.
پی‌نوشت‌ها:
[1] قیامت، آیه ۳ و ۴.
[2] ق، آیه ۱۵.
[3] مرسلات، آیات ۱۵، ۱۹، ۲۴، ۲۸، ۳۴، ۳۷، ۴۰، ۴۵، ۴۷ و ۴۹.
[4] غرر الحکم، ج ۲، ص ۴۶۶.
[5] تفسير نور الثقلین، ج ۱، ص 19.
[6] دخان، آیه ۴۱.
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
محمد محمدی اشتهاردی
ارسال نظر