اعمال روزهای مخصوص ماه شعبان
شب و روزهای مخصوص این ماه همچون شب و روز اول و شب و روز سوّم که شام و روز میلاد مسعود حضرت اباعبدالله الحسین (ع) است اعمال ویژهای دارد ولی ما به نقل اعمال ویژه شب و روز نیمه ماه بسنده میکنیم. امیدواریم دوستان برای بهرههای بیشتر از اعمال روزهای دیگر به کتاب مفاتیحالجنان مراجعه کنند.
شب و روز پانزدهم
شب و روز پانزدهم شعبان بسیار پربرکت است به فرموده استاد عرفان مرحوم آیتالله حاج میرزا جواد ملکی؛
«وَ هوَ مُوسِمٌ شریفٌ جداً عَظِیمُ المَنزِلَة، کَثِیر البَرَکَات، سَاطِعُ الاَنوارِ، اِجتَمَع فِیهَا مِن جَهاتِ الشَّرَفِ وَ الخَیرِ اُمور عَظِیمَة ...»
«زمانی است جداً شریف، با منزلتی عظیم و برکاتی وافر، و انواری درخشان در این زمان از جهاتی گوناگون، شرافت و خیرات گرد آمده ...»
از جمله این که شب پانزدهم از شبهای قدر است، شبی است که روزیها و ایام عمر بندگان مشخص میشود. البته اگر بگویید، شب قدر در ماه رمضان است آن هم شب نوزدهم و بیستویکم و بیستوسوّم، در پاسخ میگوییم تقدیر و اندازهگیری امور مربوطه به عالم خلقت مراتبی دارد، مثلاً در یک شب برنامهریزی میشود، در یک شب سهمیهبندی، در یک شب کم و زیاد و در یک شب قطعی و مسلّم میشود.
یکی دیگر از برکات آن شب، زیارت قبر مطهر امام حسین (ع) است، که در آن شب هزار پیامبر، غیر از فرشتگان به زیارت حضرتش میروند، و این نکته بسیار مهم بوده و نشاندهنده فضیلتی است بسیار مهم. در این زمینه حدیثی را از امام صادق (ع) عرضه میداریم که به ابوبصیر فرمودند و همچنین از امام سجاد (ع) که به ابوحمزه فرمودند:
«مَنْ أَحَبَّ أَنْ يُصَافِحَهُ مِائَةُ أَلْفِ نَبِيٍّ وَ أَرْبَعَةٌ وَ عِشْرُونَ أَلْفَ نَبِيٍّ فَلْيَزُرِ الْحُسَيْنَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ لَيْلَةَ النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ فَإِنَّ أَرْوَاحَ النَّبِيِّينَ يَسْتَأْذِنُونَ اللَّهَ فِي زِيَارَتِهِ فَيَأْذَنُ لَهُمْ فَطُوبَى لِمَنْ صَافَحَهُمْ وَ صَافَحُوهُ مِنْهُمْ خَمْسَةٌ أُولُو الْعَزْمِ مِنَ الْمُرْسَلِينَ نُوحٌ وَ إِبْرَاهِيمُ وَ مُوسَى وَ عِيسَى وَ مُحَمَّد صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ...»
«هر کس دوست دارد یکصد و بیست و چهار هزار پیامبر با او مصافحه کنند، در نیمه شعبان به زیارت قبر حضرت امام حسین (ع) برود، زیرا ارواح انبیا از خداوند متعال اجازه میگیرند برای این زیارت و به آنها اجازه داده میشود، از میان این پیامبران پنج نفر رسولان اولوالعزم هستند. پرسیدم آنان چه کسانی هستند؟ فرمود: نوح (ع)، ابراهیم (ع)، موسی (ع)، عیسی (ع) و محمّد(ص) که درود خداوند بر تمام آنان باد.»
یکی دیگر از برکات شب پانزدهم شعبان آن است که از شبهایی است که بیدار ماندن و عبادت در آن شب بسیار تأکید شده و اعمال و دعاهای خاصی برای آن شب ذکر شده به گونهای میتوان گفت برای هیچ شب چه شب قدر و چه شبهای دیگر مثل آن اعمال یا حداقل بیشتر از آنچه برای این شب فرمودهاند ذکر نشده.
یکی دیگر از برکات شب پانزدهم شعبان آن است که شبی است که در آن شب مولودی چشم به دنیا گشوده که مانند آن تا به حال شخصیّتی متولد نشده که بتواند زمین را از آلودگیها پاک ساخته برای و گشایشی همه مؤمنان باشد.
بدین ترتیب مرحوم ملکی میفرماید: سالک راه حق چون به این شب برسد، میبایست از تمام لذّتهای مادی چشم پوشیده و استراحت را کنار بگذارد و اینگونه به خود تلقین کند که امشب شب خداحافظی او از دنیاست.
یکی دیگر از برکات آن شب حدیثی است که در (اقبال) نقل شده که پیامبر (ص) فرمودند: شب نیمه شعبان خواب بودم جبرئیل آمد و مرا گفت چنین شبی میخوابی؟ گفتم جبرئیل امشب چه خبر است؟ گفت: شب نیمه شعبان است برخیز یا محمّد، سپس مرا با خود به (بقیع) برد. سپس گفت: سر را بلند کن زیرا امشب شبی است که درهای آسمان گشوده شده و در آسمان درهای رحمت، و در رضوان، و در مغفرت، و در فضل، و در توبه، و در نعمت و در جود و در احسان، گشوده شده. امشب خداوند جمع زیادی را آزاد میکند. در امشب اجلها ثابت میشود و ارزاق تقسیم میگردد، از امسال تا سال آینده. سپس میگوید: امشب را زنده بدار و بیدار باش با دعا و راز و نیاز. سپس میگوید: هر کس در امشب صد رکعت نماز بگزارد با ترتیبی که در کتاب (المراقبات) نقل شده خداوند ثواب زیادی عنایت میفرماید، که در همانجا به تفصیل ذکر شده، سپس جبرئیل گفت: یا محمّد! خودت امشب را بیدار بمان و با عبادت به صبح بگذران و به امت خود دستور ده چنین کنند، زیرا شبی است بسیار مهم، من از آسمان آمدم و در آسمان فرشتهای نیست مگر اینکه ایستاده و مشغول نماز و قیام و رکوع و سجود است؛ و امشب شبی است که هیچ کس دعا نمیکند مگر اینکه مستجاب میشود و از خدا چیزی نمیخواهد مگر اینکه عطا میشود و طلب مغفرت نمیکند مگر اینکه آمرزیده میشود؛ و توبهکنندهای نیست مگر اینکه توبهاش پذیرفته میشود، هر کس از خیرات امشب محروم بماند پس محروم است. سپس بحث مفصلی دارند در استفاده از گشوده بودن درهای رحمت و رضوان و... که سالک در آن شب چه باید بکند و چگونه از این درهای گشوده شده استفاده کند.
مرحوم محدّث قمی (ره) بخش عظیمی از اعمال شب پانزدهم شعبان را بیان فرموده ازجمله زیارت حضرت امام حسین (ع) در آن شب از جمله حدیثی را از امام صادق (ع) نقل میکند که فرمودند:
وقتی نیمه شعبان میشود از افق اعلا (از جانب خداوند) به زائر امام حسین (ع) ندا میدهند که اکنون با گناهان آمرزیده برگرد پاداش تو به عهدهی پروردگارت و پیامبر خداست.
سپس اضافه میکند:
حداقل زیارت آن حضرت آن است که آن شب بر روی بام خانه و یا فضای باز دیگری برود و به سمت راست و چپ آسمان نگاه کند آنگاه به بالای سر نظر افکند و با انگشت به سمت راست قبله اشاره کند و بگوید:
«اَلسَّلامُ عَلَیکَ یا اَباعَبدِالله، اَلسَّلامُ عَلَیکَ یَابنَ رَسوُلِ الله وَ رَحمَةُ اللهِ وَ بَرَکاتُهُ»
یکی از اعمال آن شب دعایی است که (سید ابن طاووس) و (شیخ طوسی) آن را نقل کرده و به منزله زیارت امام زمان(ع) است:
«اللَّهُمَّ بِحَقِّ لَيْلَتِنَا هَذِهِ وَ مَوْلُودِهَا وَ حُجَّتكَ وَ مَوْعُودِهَا الَّتِي قَرَنْتَ إِلَى فَضْلِهَا فَضْلاً فَتَمَّتْ كَلِمَتُكَ صِدْقاً وَ عَدْلاً لا مُبَدِّلَ لِكَلِمَاتِكَ وَ لا مُعَقِّبَ لِآيَاتِكَ نُورُكَ الْمُتَأَلِّقُ وَ ضِيَاؤُكَ الْمُشْرِقُ وَ الْعَلَمُ النُّورُ فِي طَخْيَاءِ الدَّيْجُورِ الْغَائِبُ الْمَسْتُورُ جَلَّ مَوْلِدُهُ وَ كَرُمَ مَحْتِدُهُ وَ الْمَلائِكَةُ شُهَّدُهُ وَ اللَّهُ نَاصِرُهُ وَ مُؤَيِّدُهُ إِذَا آنَ مِيعَادُهُ وَ الْمَلائِكَةُ أَمْدَادُهُ سَيْفُ اللَّهِ الَّذِي لا يَنْبُو وَ نُورُهُ الَّذِي لا يَخْبُو وَ ذُو الْحِلْمِ الَّذِي لا يَصْبُو مَدَارُ الدَّهْرِ وَ نَوَامِيسُ الْعَصْرِ وَ وُلاةُ الْأَمْرِ وَ الْمُنَزَّلُ عَلَيْهِمْ مَا يَتَنَزَّلُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ»
«خدایا به حق اين شب و مولود آن، و به حق حجّتت و موعود او، كه به فضيلتش فضيلت ديگرى را قرين ساختى، پس كامل شد کلمهات به راستى و عدالت، در حالی که تغییر دهندهای برای سخنانت و تعقیب کنندهای برای آیاتت نیست، نور درخشانت، و پرتو فروزانت، و نشانه روشنت در شب تاريك، آن غايب پوشيده از نظر، كه ولادتش عظيم بوده و اصل و نسبش شریف است، فرشتگان گواه اويند، و خدا ياور و تأییدکنندهاش آنگاه که وعده ظهورش در رسد و فرشتگان مددكاران اويند، شمشير خداست كه كند نشود، و نور حق است كه خاموش نگردد، و بردبارى است كه كارى بیمنطق انجام ندهد، مدار روزگار است. پدرانش نواميس عصر، و متولیان حكومت حقاند، نازل شده بر آنان آنچه در شب قدر نازل میشود،
وَ أَصْحَابُ الْحَشْرِ وَ النَّشْرِ تَرَاجِمَةُ وَحْيِهِ وَ وُلاةُ أَمْرِهِ وَ نَهْيِهِ اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَى خَاتِمِهِمْ وَ قَائِمِهِمْ الْمَسْتُورِ عَنْ عَوَالِمِهِمْ اللَّهُمَّ وَ أَدْرِكْ بِنَا أَيَّامَهُ وَ ظُهُورَهُ وَ قِيَامَهُ وَ اجْعَلْنَا مِنْ أَنْصَارِهِ وَ اقْرِنْ ثَارَنَا بِثَارِهِ وَ اكْتُبْنَا فِي أَعْوَانِهِ وَ خُلَصَائِهِ وَ أَحْيِنَا فِي دَوْلَتِهِ نَاعِمِينَ وَ بِصُحْبَتِهِ غَانِمِينَ وَ بِحَقِّهِ قَائِمِينَ وَ مِنَ السُّوءِ سَالِمِينَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ وَ صَلَوَاتُهُ عَلَى [وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَی] سَيِّدِنَا محمّد خَاتَمِ النَّبِيِّينَ وَ الْمُرْسَلِينَ وَ عَلَى اهلبیتهِ الصَّادِقِينَ وَ عِتْرَتِهِ النَّاطِقِينَ وَ الْعَنْ جَمِيعَ الظَّالِمِينَ وَ احْكُمْ بَيْنَنَا وَ بَيْنَهُمْ يَا أَحْكَمَ الْحَاكِمِينَ.
اصحاب حشر و نشرند، و مفسّران وحى خدا، و واليان امر و نهی حق. خدايا! بر خاتم و قائمشان كه پوشيده از عوالم ايشان است درود فرست. خدايا! ما را به درك ايام او و ظهور و قيامش نائل فرما، و از يارانش قرارمان ده، و خونخواهى ما را به خونخواهی او نزدیک کن، و ما را در شمار ياران و دل دادگانش ثبت فرما، و در دولتش شاد و خرّم زنده بدار، و از همنشینیاش بهرهمند ساز و برپادارنده حقش قرارمان ده، و از بدیها بهسلامت بدار، ای مهربانترین مهربانان، و سپاس خداى را پروردگار عالميان، و درودهاى بیپایان خدا بر آقايمان محمّد خاتم پيامبران و رسولان، و بر اهلبیت راستگو و خاندان حق گويش باد، خدایا لعن کن بر همه ستمكاران، و بين ما و بين آنان داورى كن، اى بهترین داوران.»
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
علی ریختهگرزاده تهرانی