آداب و سنن حضرت پیامبر(ص) در نماز| ۴

291) ابان بن تغلب گوید: به امام صادق(ع) عرضه داشتم: رسول‌خدا(ص) در چه ساعتی نماز «وتر» می‌خواند؟ حضرت ‌اظهار داشت به اندازه فاصله‌ای که میان غروب خورشید و وقت نماز مغرب هست(یعنی قبل از طلوع فجر به طوری که تمام شدن نماز «وتر» با طلوع فجر متصل باشد).
292) امام صادق(ع) ضمن حدیثی فرمود: سنّت بر آن جاری شده‌ که آدمی روز عید فطر، قبل از رفتن به مصلّی، برای خواندن نماز عید افطار کند. ولی در عید قربان بعد از رفتن به مصلی، [و خواندن نماز] چیز بخورد.
293) امام صادق(ع) فرمود: در روز عید فطر برای پدرم حصیر کوچکی آوردند که زیر پا بیندازد، پدرم آن را رد کرد و فرمود: این روزی است که رسول‌خدا(ص) دوست داشت در فضای باز باشد تا به آفاق آسمان بنگرد و جبهه شریفش را روی زمین بنهد.
294) امام صادق(ع) فرمود: در روز عید فطر یا قربان به رسول‌خدا(ص)  گفتند: کاش در مسجد خودتان نماز عید می‌خواندید! پاسخ داد: دوست دارم به فضای باز بروم تا آفاق آسمان را نظاره کنم.
295) روایت شده‌ که رسول‌خدا(ص)  در عید فطر و قربان- هر اندازه هوا سرد و یا گرم بود- برد می‌پوشید و عمامه به سر می‌نهاد.
296) روایت شده ‌که رسول‌خدا(ص)  روز عید فطر و قربان چون برای نماز عید خارج می‌شد، صدایش را به تکبیر بلند می‌کرد.
297) امام صادق(ع) فرمود: تنها در مدینه نه در غیر آن، قبل از رفتن به مصلّی برای انجام نماز عید فطر و قربان، خواندن دو رکعت نافله در مسجد پیغمبر(ص) از سنّت است، زیرا رسول‌خدا(ص)  آن را انجام داده است.
298) در حدیثی چنین ذکر شده‌: چون عید فرا رسید، مأمون از حضرت ‌رضا(ع) خواست تا سوار شده‌ برای ادای نماز عید و خطبه خواندن به مصلّی برود...
چون مأمون اصرار زیاد کرد، حضرت ‌اظهار داشت: یا امیرالمؤمنین، اگر مرا از این کار معاف داری بیشتر دوست دارم و اگر معاف نداری من به همان وضع و هیئتی که رسول‌خدا(ص) و امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب(ع) به نماز عید می‌رفتند می‌روم...
صبح روز عید چون آفتاب طلوع کرد، حضرت ‌رضا(ع) غسل کرد و عمامه سفیدی که پارچه اش از پنبه بود به سر بست و یک طرف آن را به روی سینه و طرف دیگر را به پشت سر انداخت و آستین ها را بالا زد و به تمام غلامان و خدمتگزاران خود نیز فرمود که شما هم مثل من عمل کنید. سپس عصای نوک تیزی را به دست گرفت و پای برهنه، در حالی که لباسهایش را بالا زده و ساق پایش نمایان بود و ما هم در خدمت او بودیم، آماده بیرون رفتن شد. پس چون ایستاد و ما هم در برابر او به راه افتادیم، سر به سوی آسمان برداشت و چهار بار تکبیر گفت... امام(ع) با همان جلال و عظمت بر مردم نمایان شد، بر در خانه‌ایستاد و سه بار با صدای بلند فرمود: «الله اکبر، الله اکبر، الله اکبر عَلَی مَا هَدانا، الله اکبر عَلَی مَا رَزَقنَا مِن بَهیمَة الاَنعام و الحَمدلله عَلَی مَا اَبَلانَا» و ما نیز با او همصدا شدیم... حضرت ‌در هر ده قدم یک بار توقف می‌کرد و چهار تکبیر را (با صدای بلند) می‌گفت...
299) رسول‌خدا(ص) وقتی برای نماز عید از راهی می‌رفت، هنگام برگشتن از راه دیگر بازمی‌گشت.
300) علی(ع) فرمود: رسول‌خدا(ص) در نماز عید فطر و قربان فقط یک تکبیر می‌گفت: حسین(ع) دیر به سخن آمده بود. روزی مادرش (فاطمه)(س) لباس به تنش کرد و همراه جدش فرستاد. چون رسول‌خدا(ص) تکبیر گفت حسین(ع) هم با آن حضرت ‌تا هفت بار موافقت کرد و تکبیر گفت. سپس رسول‌خدا(ص)برای رکعت دوم بلند شد و تکبیر گفت و حسین(ع) نیز تا پنج مرتبه موافقت کرد و تکبیر گفت.
پس رسول‌خدا(ص) این عمل را سنّت قرار داد و این سنّت تا به امروز ثابت و برقرار است.
301) علی(ع) فرمود: در نماز استسقا سنّت چنان است که حضرت امام برخیزد و دو رکعت نماز بخواند، سپس دستها را بگشاید و دعا کند(و از خداوند طلب باران نماید).
302) امام باقر(ع) فرمود: حضرت رسول‌خدا(ص) چون برای استسقا و طلب باران به بیابان می‌رفت، به سوی آسمان نظر می‌کرد و عبای مبارکش را پشت و رو می‌پوشید.
راوی گوید: به حضرت ‌عرض کردم: معنی این کار چیست؟ فرمود: این نشانه‌ای بین آن حضرت ‌و اصحابش بود که (وقت استجابت دعا رسیده و) خشکسالی به فراوانی نعمت تبدیل خواهد شد[1].
303) رسول‌خدا(ص)  در دعای استسقا سه بار می‌گفت:
اَللَّهمَّ اسْقِ عِبادَکَ وَ بَهائِمَکَ و انْشُر رَحمَتَک و اَحیِ بِلادَکَ المَیتَةَ. «خدایا، بندگان و حیواناتت را سیراب کن و رحمتت را بر آنان منتشر ساز و سرزمین‌های مرده‌ات را زنده کن».
304) علی(ع) فرمود: بارانی که روزی حیوانات از آن به وجود می‌آید از زیر عرش نازل می‌شود و از این جهت بود که رسول‌خدا(ص) هنگام بارندگی، زیر قطرات اولیه باران می‌ایستاد تا آنکه سر و محاسن شریفش از آب باران تر می‌شد...
305) علی(ع) فرمود: رسول‌خدا(ص) چون به باران نظر می‌کرد، می‌گفت: «اللّهمّ اجْعَلهُ صَبّاً نَافِعاً «خدایا، این بارندگی را فراوان و سودمند قرار ده».
306) امام باقر(ع) فرمود: چون رسول‌خدا(ص) برای نماز جمعه بیرون می‌رفت بالای منبر می‌نشست تا آنکه مؤذّن‌ها از گفتن اذان فارغ شوند.
307) علی(ع) فرمود: از سنّت است که چون حضرت امام جمعه بالای منبر رفت هنگامی که روی به جمعیت کرد بر آنان سلام کند.
308) حضرت ‌سجاد(ع) فرمود: رسول‌خدا(ص) (در نماز جمعه) دو خطبه می‌خواند. پس از خطبه اول روی منبر می‌نشست، سپس بلند می‌شد و خطبه دوم را می‌خواند.
309) امام باقر(ع) فرمود: در نماز جمعه حمد و سوره را بلند بخوانید، زیرا که آن سنّت است.
310) امام باقر(ع) فرمود: رسول‌خدا(ص)  هنگامی که آفتاب از وسط آسمان رد می‌شد نماز جمعه را می‌خواند.
311) امام زین العابدین علی بن الحسین علیهما السّلام فرمود: قنوت خواندن در نماز جمعه سنّت است.
312) امام صادق(ع) فرمود: در نماز جمعه سنّت بر این است که امام در رکعت اول سوره جمعه و در رکعت دوم سوره منافقون بخواند.
313) علی(ع) فرمود: چون رسول‌خدا(ص) وارد مسجد می‌شد و بلال مشغول گفتن اقامه نماز بود، آن حضرت ‌می‌نشست.
314) سهل ساعدی گوید: میان جای نماز رسول‌خدا(ص) و دیوار به اندازه عبور گوسفند فاصله بود.
315) هشام بن سالم از امام صادق(ع) از تسبیح (در رکوع و سجود) پرسید، آن حضرت ‌فرمود: در رکوع «سبحان ربّی العظیم» و در سجده «سبحان ربّی الاعلی» بگو. سپس فرمود: یک بار ذکر گفتن واجب است و سه مرتبه سنّت و فضیلت در این است که ذکر رکوع و سجده هفت بار گفته شود.
316) امام صادق(ع) فرمود: رسول‌خدا(ص) در هر رکعتی از نماز پانزده‌ آیه قرائت می‌کرد و رکوعش به اندازه قیامش و سجده اش به اندازه رکوعش طول می‌کشید و سر برداشتن آن حضرت ‌از رکوع و سجده مساوی بود.
317) امام باقر(ع) فرمود: رسول‌خدا(ص)  نماز واجب صبح را هنگامی که هوا خوب روشن شده ‌بود می‌خواند.
318) اسحاق بن فضل از امام صادق(ع) از سجده کردن بر حصیر و بوریا پرسید، آن حضرت ‌فرمود: اشکال ندارد، اما من بیشتر دوست دارم که بر زمین سجده شود، زیرا رسول‌خدا(ص) دوست داشت که پیشانی خود را بر زمین نهد و من دوست دارم برای تو آنچه را که رسول‌خدا(ص) دوست داشت.
319) درباره نماز نافله از امام صادق(ع) روایت شده که فرمود: سنّت آن است که نوافل روز آهسته و نوافل شب بلند خوانده شود.
320) از معصوم(ع) روایت شده ‌که فرمود: سوره «قل هو اللّه احد» یک سوم قرآن و سوره « قل یا أیّها الکافرون» برابر یک چهارم قرآن است و رسول‌خدا(ص)  « قل هو اللّه أحد » را در نماز وتر (یک رکعتی آخر نماز شب) جمع می‌کرد تا آنکه همه قرآن را خوانده باشد[2].
321) امام باقر(ع) می‌فرمود: دعا خواندن پس از نماز واجب بیشتر از خواندن نماز مستحبی ثواب دارد و سنّت نیز بر این جاری شده ‌است.
 322) ابو هارون مکفوف، از امام صادق(ع) روایت کرده است که فرمود: ای اباهارون، ما (اهل بیت) فرزندان خویش را به گفتن تسبیح حضرت ‌فاطمه(س) امر می‌کنیم همان گونه که به خواندن نماز امر می‌کنیم، تو نیز بر آن مواظبت کن، زیرا هر که به گفتن تسبیح آن حضرت ‌مداومت کند شقی نخواهد شد.
323) رسول‌خدا(ص)  به علی(ع) فرمود: یا علی، بر تو باد در تعقیب نمازهای واجب به خواندن آیه الکرسی، زیرا بر این عمل غیر از پیامبر و یا صدّیق و شهید مواظبت نمی‌کند.
324) رسول‌خدا(ص) در نمازهای شفع و وتر، در رکعت اول « سبّح اسم ربّک الاعلی» و در رکعت دوم «قل یا أیّها الکافرون» و در رکعت سوم که (یک رکعتی است و) باید در آن قنوت خواند «قل هو اللّه أحد» را قرائت می‌کرد. و خواندن همه ‌این سوره ها بعد از خواندن سوره حمد است.
325) امیرالمؤمنین علی(ع) روایت نموده که رسول‌خدا(ص) در سجده‌ این دعا را می‌خواند:اَللَّهمَّ لَکَ سَجَدتُ و بِکَ آمَنتُ و لَکَ اَسلَمتُ، سَجَدَ وَجهِی لِلَّذِی خَلقَهُ وَ صَوَّرَهُ و شَقَّ سَمعَهُ وَ بَصَرَهُ، فَتَبارَکَ اللّه أحسَنُ الخالِقِینَ. «بار الها، برای تو سجده کردم و به تو ایمان آوردم و تسلیم تو هستم. چهره (و حقیقت) من بر کسی سجده کرد که آن را آفرید و تصویرش نمود و چشم و گوش برایش شکافت، پس مقدس و والاست خدای یکتا که بهترین آفرینندگان است».
326) امیرالمؤمنین(ع) به محمّد بن أبی بکر (هنگامی که او را والی مصر نمود) نوشت: مواظب رکوع نمازت باش - تا آنجا که می‌فرماید: - چون رسول‌خدا(ص) از رکوع بلند می‌شد، می‌گفت:
سَمِعَ اللهُ لِمَن حَمِدَه. لَکَ الحَمدُ مَلأَ سَمَاواتک وَ مِلأ أرضَکَ و مِلأ مَا شِئتَ مِن شَیءٍ. «خداوند ستایش کسی را که او را ستود بشنود و اجابت کند، خداوندا، تو را سپاس و ستایش به حجم آسمان‌ها و زمینت و حجم هر چه که خواهی».
327) رسول‌خدا(ص) میان دو سجده نماز این دعا را می‌خواند:
اللَّهمَّ اغفِر لِی وَ ارحَمنِی و اجرنِی وَ عَافِنِی، اِنِّی لِما اَنزَلتَ اِلَیَّ مِن خَیرٍ فَقِیرٍ، تَبارَکَ اللّه رَبَّ العَالَمِینَ. «خداوندا، مرا بیامرز و بر من رحمت آر و مرا پناه ده و عافیت بخش، من به خیری که بر من فرو فرستی نیازمندم، مقدس و والاست خدای یکتا که پروردگار عالمیان است».
328) میمونه همسر رسول‌خدا(ص)گوید: برای آن حضرت ‌حصیر کوچکی که از برگ درخت خرما بافته شده‌ بود در مسجد پهن می‌کردند تا بر آن نماز بخواند.
329) امام حسن عسکری(ع) فرمود: خدای بزرگ به جدّم رسول‌خدا(ص) وحی کرد که تو و علی و حجت‌های دیگرم از نسل علی و شیعیان شما را تا روز قیامت به ده خصلت مخصوص گردانیده‌ام، که از جمله آنها پیشانی بر خاک نهادن است بعد از هر نماز (برای سجده شکر).
330) رسول‌خدا(ص) چون نماز می‌خواند آن را به طور کامل انجام می‌داد.
331) روایت شده‌: محبوب‌ترین نمازها نزد رسول‌خدا(ص) نمازی بود که بر آن مداومت شود اگر چه نماز مختصری باشد. و آن حضرت ‌چون شروع به خواندن نمازی می‌فرمود بر آن مداومت می‌کرد.
332) رسول‌خدا(ص) می‌فرمود: دو رکعت نماز در دل شب، نزد من محبوب‌تر است از دنیا و آنچه در آن است.
333) رسول‌خدا(ص) فرمود: سوگند به خدایی که مرا برانگیخت، جبرئیل از اسرافیل، از خدای تبارک و تعالی به من خبر داد که فرمود: هر کس در شب آخر ماه مبارک رمضان ده رکعت نماز بخواند، در هر رکعت سوره حمد یک مرتبه و سوره « قل هو اللّه أحد » را ده بار بخواند و در رکوع و سجده آن ده مرتبه «سبحان الله و الحمدللّه و لا اله  الاّ الله و الله اکبر» بگوید و در هر دو رکعت تشهد بخواند و سلام دهد و چون از ده رکعت نماز فارغ شد هزار مرتبه استغفار کند (استغفر الله بگوید) و پس از استغفار به سجده رفته بگوید:یَا حَیُّ یَا قَیُّوم، یَا ذَا الجَلالِ وَ الاِکرامِ، یَا رَحمانَ الدُّنیا وَ الآخِرة وَ رَحیمَهُما، یَا أرحَمَ الرّاحمینَ، یا اِلَهَ  الاَوَّلِین وَ الآخِرین، اِغفِر لَنَا ذُنوبَنَا و تَقَبَّل مِنَّا صَلاتَنَا وَ صِیامَنا وَ قِیامَنا (بعد درباره اجر کسی که‌ این عمل را انجام دهد و در فضیلت این نماز بیانات زیادی فرمود تا آنجا که حضرت رسول‌خدا(ص) فرمود:) این نمازی است که تنها خدای متعال به من و امّتم از مردان و زنان هدیه فرموده و به احدی از پیغمبران و غیر آنان پیش از من عطا نکرده است.
334) رسول‌خدا(ص) چون وارد خانه می‌شد پیش از آنکه بنشیند اول کاری که انجام می‌داد این بود که چهار رکعت نماز (به دو سلام) می‌خواند، در رکعت اول سوره «لقمان» و در رکعت دوم سوره «یس» و در رکعت سوم سوره «حم دخان» و در رکعت چهارم سوره «تبارک الملک» را قرائت می‌فرمود.
 
پی‌نوشت‌ها
[1] یا آن که ‌این عملی است که حالت انکسار و شکستگی را نشان می دهد و رحمت حق را به جوش می‌آورد و موجب می شود تا خشکسالی را به فراوانی نعمت تبدیل سازد.

[2] ظاهرا مراد این است که آن حضرت ‌در نماز وتر سه مرتبه « قل هو اللّه أحد » را می‌خواند.