آموزه‌های اعتقادی و عبادی از نگاه صحیفه سجادیه| ۲۰
در نمازها علاوه بر ارتباط با خدا، ارتباط با مخلوق به ویژه حق‌داران نیز باید ملحوظ گردد و در قنوت آن و بعد از نماز برای آن‌ها دعا شود؛ مخصوصاً دعا برای پدر و مادر که این از احکام مهم اسلامی است تا رابطه ما با پدر و مادر گرم و محکم شود. نگاهی به احکام در صحیفه سجّادیّه
اشاره
منظور از احکام، برنامه‌های عبادی و عملی اسلام است، مانند: نمازهای شبانه‌روزی، نماز جمعه، اعیاد، دعاهای عیدهای اسلامی، روز عرفه و جمعه، عظمت ماه رمضان و روزه در آن ماه، مسئله زکات، جهاد و مسائل نظامی، حج و عمره، امر به معروف و نهی از منکر، تولّی و تبرّی، نیّت و اخلاص، بدعت در دین، توبه و بازگشت به سوی خدا و اموری از این قبیل است. با توجّه به اینکه هر کدام از این امور از نظر تربیتی، از اهمیّت بالایی برخوردار بوده و در راستای انسان‌سازی، تهذیب نفوس و به سازی نقش به سزایی دارند و هر یک مکتب آموزنده و سازنده برای تحصیل کمالات معنوی و درجات عالی انسانی می‌باشند، امام(ع) در کتاب صحیفه سجّادیّه با تعبیرات گوناگون، انسان‌ها را به بهره‌وری از این امور برای کسب سعادت ابدی تشویق و تحریص نموده است.
خداوند متعال خواسته با توجّه نظری و عملی به این برنامه‌ها، از درس‌های مهم و انسان‌ساز آن‌ها بهره ببریم و در پرتو انوار آن‌ها راه صحیح تکامل را بیابیم و با گام‌های راسخ در این راه به سوی قلّه رفيع كمال حرکت کنیم. قرآن کریم انسان‌های پاک را که در سطح عالی تقوا قرار دارند چنین تعریف می‌کند:
«الَّذِينَ يَتََّبِعُونَ الرََّسُولَ النََّبِيَّ الْأُمِّيَّ الَّذِي يَجِدُونَهُ مَكْتُوباً عِنْدَهُمْ فِي التََّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِيلِ يَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ يُحِلُّ لَهُمُ الطَّیِّبَاتِ وَ يُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبَائِثَ وَ يَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَ الْأَغْلَالَ الَّتِي كَانَتْ عَلَيْهِمْ؛[1]
آن‌ها کسانی هستند که از رسول خدا پیامبر درس نخوانده پیروی می‌کنند، پیامبری که صفاتش را در تورات و انجیلی که در نزدشان است می‌یابند، آن‌ها را به کارهای نیک دستور می‌دهد و از زشتی‌ها بازمی‌دارد، اشیاء پاکیزه را برای آن‌ها حلال می‌شمرد و ناپاکی‌ها را تحریم می‌کند و بارهای سنگین و زنجیرهایی را که بر آن‌ها بود (از دوش و گردنشان) برمی‌دارد.»
آری این است فشرده‌ای از برنامه‌های عملی پیامبر اسلام(ص) که در احکام مسائل تربیتی و عبادی اسلام خلاصه می‌شود.
با این اشاره به سراغ صحیفه رفته و نظر شما را به نمونه‌هایی از احکام و امور آموزشی اسلام از این کتاب بزرگ، از زبان امام سجّاد(ع) جلب می‌کنیم.
۱- در بند ۱۲ از دعای پنجم در مورد دوستی و هدایت الهی [که احکام از عوامل مهم هدایت است] چنین می‌خوانیم:
«اللّهُمّ إِنَّكَ مَنْ وَالَيْتَ لَمْ يَضْرُرْهُ خِذْلَانُ الْخَاذِلِينَ، وَ مَنْ أَعْطَيْتَ لَمْ يَنْقُصْهُ مَنْعُ الْمَانِعِينَ، وَ مَنْ هَدَيْتَ لَمْ يُغْوِهِ إِضْلَالُ الْمُضِلِّينَ؛
خداوندا! آن‌کس را که تو دوست بداری و مددکارش باشی، هرگز از ترس و بی‌اعتنایی خلق زیان و آسیب نمی‌بیند و آن کس را که تو او را مشمول لطف و عطایت سازی، مضایقه و بی‌لطفی دیگران چیزی را از او نمی‌کاهد و کسی را که تو او را هدایت کنی، گمراه‌سازی گمراهان او را گمراه نخواهد ساخت.»
شرح کوتاه
در این عبارت به سه لطف و عنایت خاص الهی اشاره شده که اگر هر کدام و یا هر سه، شامل حال انسان شود،
انسان به سعادت ابدی می‌رسد: ۱- دوستی و محبت الهی. ۲-عطا و لطف خدا. ۳- هدایت الهی. پرواضح است که این عنایات، بی‌جهت به انسان نخواهد رسید، چراکه قابلیت قابل نیز لازم است چنان که گفته‌اند:
باران که در لطافت طبعش خلاف نیست/ در باغ لاله روید و در شورزار خس
این قابلیّت وقتی به دست می‌آید که انسان تسلیم فرمان خدا شود، احکام و دستورهای الهی را عمل کند، ظرفیت وجودی خود را در پرتو انوار احکام، آماده نموده و آن را بستر و زمینه مساعدی برای پذیرش الطاف و هدایت‌های حق قرار دهد.
در قرآن در آیات متعدد به مسئله عوامل زمینه‌ساز قابلیّت قابل تصریح شده از جمله می‌خوانیم:
«يَا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَ الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ؛[2]
ای مردم! پروردگار خود را پرستش کنید، آن کس که شما و کسانی را که پیش از شما بودند آفرید تا پرهیزکار شوید.»
اهمیّت نماز و رعایت آداب آن
۲- در بند ۳۰ از دعای شانزدهم می‌خوانیم:
«يَا إِلَهِي لَوْ بَكَيْتُ إِلَيْكَ حَتّى تَسْقُطَ أَشْفَارُ عَيْنَيَّ، وَ انْتَحَبْتُ حَتّى يَنْقَطِعَ صَوْتِي، وَ قُمْتُ لَكَ حَتّى تَتَنَشَّرَ قَدَمَايَ، وَ رَكَعْتُ لَكَ حَتّى يَنْخَلِعَ صُلْبِي، وَ سَجَدْتُ لَكَ حَتّى تَتَفَقّأَ حَدَقَتَايَ، وَ أَكَلْتُ تُرَابَ الْأَرْضِ طُولَ عُمُرِي، وَ شَرِبْتُ مَاءَ الرَّمَادِ آخِرَ دَهْرِي، وَ ذَكَرْتُكَ فِي خِلَالِ ذَلِكَ حَتَّى يَكِلَّ لِسَانِي، ثُمَّ لَمْ أَرْفَعْ طَرْفِي إِلَى آفَاقِ السَّمَاءِ اسْتِحْيَاءً مِنْكَ مَا اسْتَوْجَبْتُ بِذَلِكَ مَحْوَ سَيّئَةٍ وَاحِدَةٍ مِنْ سَيّئَاتِي؛
ای خدای من! اگر در پیشگاه حضرتت آن قدر بگریم که پلک‌های چشمانم بیفتند و آن قدر ناله سر دهم که صدایم قطع شود و آن قدر در محضرت به عبادت بایستم که پاهایم متلاشی گردند و آن قدر در حضورت رکوع کنم که استخوان پشتم از جا کنده شود و آن قدر در درگاهت سجده کنم که در حدقه چشمانم از کاسه بیرون جهند و در همه عمر خاک زمین بخورم و تا هنگام مرگ آب خاکستر بیاشامم و در میان این‌ها به ذکر تو مشغول شوم تا زبانم کند و درمانده گردد، سپس بر اثر شرمساری از حضرتت سرم را بر اطراف آسمان بلند نکنم [بلکه سر در گریبان خجلت فرو برم] در عین حال هرگز مستحق نابودي حتی یک گناه از گناهانم نخواهم شد.»
شرح کوتاه
این عبارت نهایت تواضع امام سجّاد(ع) را در مورد احکام الهی و نماز و رکوع و سجود و ترک گناه، بیان می‌کند و کوچکی خود را در برابر عظمت حق در نهایت ناچیزی می‌داند. این امور در سخن امام(ع) آن چنان شفاف است که نیازی به توضیح ندارد؛ و به ما می‌آموزد که همواره مشغول ذکر و یاد خدا و نماز و خضوع و خشوع باشیم، در برابر گناه، اوج شرمساری خود را آشکار سازیم، فانی محض در پیشگاه باری تعالی گردیم و چون قطره‌ای که در اقیانوس بیکران می‌افتد و فانی می‌شود، این‌گونه رابطه عارفانه با خدا داشته باشیم.
۳- در بند ۱۲ از دعای بیست و چهارم می‌خوانیم:
«اللّهُمّ لَا تُنْسِنِي ذِكْرَهُمَا فِي أَدْبَارِ صَلَوَاتِي؛
خدایا! یاد پدر و مادرم را هیچ‌گاه پس از نمازهایم از خاطرم مبر.»
شرح کوتاه
در نمازها علاوه بر ارتباط با خدا، ارتباط با مخلوق به ویژه حق‌داران نیز باید ملحوظ گردد و در قنوت آن و بعد از نماز برای آن‌ها دعا شود؛ مخصوصاً دعا برای پدر و مادر که این از احکام مهم اسلامی است تا رابطه ما با پدر و مادر گرم و محکم شود. تا آنجا که بعد از نمازها همواره به یاد آن‌ها باشیم، بهترین نیایش‌ها را برای آن‌ها انجام دهیم و با رعایت این احکام، خشنودی خدا را به دست آوریم؛ بنابراین یکی از آثار احکام، رعایت حقوق دیگران است.
۴- در دعای چهل و چهارم پس از آنکه امام(ع) سخن از اوصاف ماه مبارک رمضان به میان آورده، در بند ۸ پس از توجّه دادن به وقت نمازهای پنج‌گانه و رعایت حدود و واجبات و وظایف و احکام آن، در بند ۹ چنین به خدا عرض می‌کند:
«وَ أَنْزِلْنَا فِيهَا مَنْزِلَةَ الْمُصِيبِينَ لِمَنَازِلِهَا، الْحَافِظِينَ لِأَرْكَانِهَا، الْمُؤَدّينَ لَهَا فِي أَوْقَاتِهَا عَلَى مَا سَنّهُ عَبْدُكَ وَ رَسُولُكَ صَلَوَاتُكَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فِي رُكُوعِهَا وَ سُجُودِهَا وَ جَمِيعِ فَوَاضِلِهَا عَلَى أَتَمّ الطّهُورِ وَ أَسْبَغِهِ، وَ أَبْيَنِ الْخُشُوعِ وَ أَبْلَغِهِ؛
خدایا در این ماه (رمضان) ما را از کسانی قرار ده که مقام‌های معنوی نماز را دریافته‌اند و نگهبان ارکان نماز هستند و آن را در وقت‌هایش آن‌گونه که بنده‌ات و پیامبرت ۔ صلوات خدا بر او و آلش - سنت قرار داده، ادا می‌کنند، رکوع و سجده‌ها و همه ارزش‌ها و آداب نماز را با کامل‌ترین و تمام‌ترین حد طهارت و پاکی و روشن‌ترین و رساترین درجات خشوع و فروتنی به جای می‌آورند.»
شرح کوتاه
در این عبارت سخن از اهمیّت نماز، توجّه نظری و عملی به آداب آن و بهره‌گیری از همه ارزش‌های آن به میان آمده که رعایت آن‌ها در همه ماه‌ها و روزها، به ویژه ماه رمضان لازم است. در این فراز سه مطلب از درگاه الهی خواسته شده است:
١- وصول به درجات محتوای نماز. ۲- نگهبان وقت‌های نماز به ویژه اول وقت آن هستند، مراقب‌اند که نمازشان قضا نشود و مطابق سنّت پیامبر اکرم عبد و رسول خدا(ص) رفتار کنند. ۳- رکوع و سجود و همه ارزش‌های آن با برترین درجه آن انجام شود و با خشوع و خضوع رسا و روشن - خالی از هرگونه آلایش - تحقق یابد و به طور کلی به گونه کامل - نه ناقص و طوطی‌وار - به آن اقدام گردد تا اثرگذار باشد.
پی‌نوشت‌ها
[1] اعراف، آیه ۱۵۷.
[2] بقره، آیه ۲۱.
اشاره
منظور از احکام، برنامه‌های عبادی و عملی اسلام است، مانند: نمازهای شبانه‌روزی، نماز جمعه، اعیاد، دعاهای عیدهای اسلامی، روز عرفه و جمعه، عظمت ماه رمضان و روزه در آن ماه، مسئله زکات، جهاد و مسائل نظامی، حج و عمره، امر به معروف و نهی از منکر، تولّی و تبرّی، نیّت و اخلاص، بدعت در دین، توبه و بازگشت به سوی خدا و اموری از این قبیل است. با توجّه به اینکه هر کدام از این امور از نظر تربیتی، از اهمیّت بالایی برخوردار بوده و در راستای انسان‌سازی، تهذیب نفوس و به سازی نقش به سزایی دارند و هر یک مکتب آموزنده و سازنده برای تحصیل کمالات معنوی و درجات عالی انسانی می‌باشند، امام(ع) در کتاب صحیفه سجّادیّه با تعبیرات گوناگون، انسان‌ها را به بهره‌وری از این امور برای کسب سعادت ابدی تشویق و تحریص نموده است.
خداوند متعال خواسته با توجّه نظری و عملی به این برنامه‌ها، از درس‌های مهم و انسان‌ساز آن‌ها بهره ببریم و در پرتو انوار آن‌ها راه صحیح تکامل را بیابیم و با گام‌های راسخ در این راه به سوی قلّه رفيع كمال حرکت کنیم. قرآن کریم انسان‌های پاک را که در سطح عالی تقوا قرار دارند چنین تعریف می‌کند:
«الَّذِينَ يَتََّبِعُونَ الرََّسُولَ النََّبِيَّ الْأُمِّيَّ الَّذِي يَجِدُونَهُ مَكْتُوباً عِنْدَهُمْ فِي التََّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِيلِ يَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ يُحِلُّ لَهُمُ الطَّیِّبَاتِ وَ يُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبَائِثَ وَ يَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَ الْأَغْلَالَ الَّتِي كَانَتْ عَلَيْهِمْ؛[1]
آن‌ها کسانی هستند که از رسول خدا پیامبر درس نخوانده پیروی می‌کنند، پیامبری که صفاتش را در تورات و انجیلی که در نزدشان است می‌یابند، آن‌ها را به کارهای نیک دستور می‌دهد و از زشتی‌ها بازمی‌دارد، اشیاء پاکیزه را برای آن‌ها حلال می‌شمرد و ناپاکی‌ها را تحریم می‌کند و بارهای سنگین و زنجیرهایی را که بر آن‌ها بود (از دوش و گردنشان) برمی‌دارد.»
آری این است فشرده‌ای از برنامه‌های عملی پیامبر اسلام(ص) که در احکام مسائل تربیتی و عبادی اسلام خلاصه می‌شود.
با این اشاره به سراغ صحیفه رفته و نظر شما را به نمونه‌هایی از احکام و امور آموزشی اسلام از این کتاب بزرگ، از زبان امام سجّاد(ع) جلب می‌کنیم.
۱- در بند ۱۲ از دعای پنجم در مورد دوستی و هدایت الهی [که احکام از عوامل مهم هدایت است] چنین می‌خوانیم:
«اللّهُمّ إِنَّكَ مَنْ وَالَيْتَ لَمْ يَضْرُرْهُ خِذْلَانُ الْخَاذِلِينَ، وَ مَنْ أَعْطَيْتَ لَمْ يَنْقُصْهُ مَنْعُ الْمَانِعِينَ، وَ مَنْ هَدَيْتَ لَمْ يُغْوِهِ إِضْلَالُ الْمُضِلِّينَ؛
خداوندا! آن‌کس را که تو دوست بداری و مددکارش باشی، هرگز از ترس و بی‌اعتنایی خلق زیان و آسیب نمی‌بیند و آن کس را که تو او را مشمول لطف و عطایت سازی، مضایقه و بی‌لطفی دیگران چیزی را از او نمی‌کاهد و کسی را که تو او را هدایت کنی، گمراه‌سازی گمراهان او را گمراه نخواهد ساخت.»
شرح کوتاه
در این عبارت به سه لطف و عنایت خاص الهی اشاره شده که اگر هر کدام و یا هر سه، شامل حال انسان شود،
انسان به سعادت ابدی می‌رسد: ۱- دوستی و محبت الهی. ۲-عطا و لطف خدا. ۳- هدایت الهی. پرواضح است که این عنایات، بی‌جهت به انسان نخواهد رسید، چراکه قابلیت قابل نیز لازم است چنان که گفته‌اند:
باران که در لطافت طبعش خلاف نیست/ در باغ لاله روید و در شورزار خس
این قابلیّت وقتی به دست می‌آید که انسان تسلیم فرمان خدا شود، احکام و دستورهای الهی را عمل کند، ظرفیت وجودی خود را در پرتو انوار احکام، آماده نموده و آن را بستر و زمینه مساعدی برای پذیرش الطاف و هدایت‌های حق قرار دهد.
در قرآن در آیات متعدد به مسئله عوامل زمینه‌ساز قابلیّت قابل تصریح شده از جمله می‌خوانیم:
«يَا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَ الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ؛[2]
ای مردم! پروردگار خود را پرستش کنید، آن کس که شما و کسانی را که پیش از شما بودند آفرید تا پرهیزکار شوید.»
اهمیّت نماز و رعایت آداب آن
۲- در بند ۳۰ از دعای شانزدهم می‌خوانیم:
«يَا إِلَهِي لَوْ بَكَيْتُ إِلَيْكَ حَتّى تَسْقُطَ أَشْفَارُ عَيْنَيَّ، وَ انْتَحَبْتُ حَتّى يَنْقَطِعَ صَوْتِي، وَ قُمْتُ لَكَ حَتّى تَتَنَشَّرَ قَدَمَايَ، وَ رَكَعْتُ لَكَ حَتّى يَنْخَلِعَ صُلْبِي، وَ سَجَدْتُ لَكَ حَتّى تَتَفَقّأَ حَدَقَتَايَ، وَ أَكَلْتُ تُرَابَ الْأَرْضِ طُولَ عُمُرِي، وَ شَرِبْتُ مَاءَ الرَّمَادِ آخِرَ دَهْرِي، وَ ذَكَرْتُكَ فِي خِلَالِ ذَلِكَ حَتَّى يَكِلَّ لِسَانِي، ثُمَّ لَمْ أَرْفَعْ طَرْفِي إِلَى آفَاقِ السَّمَاءِ اسْتِحْيَاءً مِنْكَ مَا اسْتَوْجَبْتُ بِذَلِكَ مَحْوَ سَيّئَةٍ وَاحِدَةٍ مِنْ سَيّئَاتِي؛
ای خدای من! اگر در پیشگاه حضرتت آن قدر بگریم که پلک‌های چشمانم بیفتند و آن قدر ناله سر دهم که صدایم قطع شود و آن قدر در محضرت به عبادت بایستم که پاهایم متلاشی گردند و آن قدر در حضورت رکوع کنم که استخوان پشتم از جا کنده شود و آن قدر در درگاهت سجده کنم که در حدقه چشمانم از کاسه بیرون جهند و در همه عمر خاک زمین بخورم و تا هنگام مرگ آب خاکستر بیاشامم و در میان این‌ها به ذکر تو مشغول شوم تا زبانم کند و درمانده گردد، سپس بر اثر شرمساری از حضرتت سرم را بر اطراف آسمان بلند نکنم [بلکه سر در گریبان خجلت فرو برم] در عین حال هرگز مستحق نابودي حتی یک گناه از گناهانم نخواهم شد.»
شرح کوتاه
این عبارت نهایت تواضع امام سجّاد(ع) را در مورد احکام الهی و نماز و رکوع و سجود و ترک گناه، بیان می‌کند و کوچکی خود را در برابر عظمت حق در نهایت ناچیزی می‌داند. این امور در سخن امام(ع) آن چنان شفاف است که نیازی به توضیح ندارد؛ و به ما می‌آموزد که همواره مشغول ذکر و یاد خدا و نماز و خضوع و خشوع باشیم، در برابر گناه، اوج شرمساری خود را آشکار سازیم، فانی محض در پیشگاه باری تعالی گردیم و چون قطره‌ای که در اقیانوس بیکران می‌افتد و فانی می‌شود، این‌گونه رابطه عارفانه با خدا داشته باشیم.
۳- در بند ۱۲ از دعای بیست و چهارم می‌خوانیم:
«اللّهُمّ لَا تُنْسِنِي ذِكْرَهُمَا فِي أَدْبَارِ صَلَوَاتِي؛
خدایا! یاد پدر و مادرم را هیچ‌گاه پس از نمازهایم از خاطرم مبر.»
شرح کوتاه
در نمازها علاوه بر ارتباط با خدا، ارتباط با مخلوق به ویژه حق‌داران نیز باید ملحوظ گردد و در قنوت آن و بعد از نماز برای آن‌ها دعا شود؛ مخصوصاً دعا برای پدر و مادر که این از احکام مهم اسلامی است تا رابطه ما با پدر و مادر گرم و محکم شود. تا آنجا که بعد از نمازها همواره به یاد آن‌ها باشیم، بهترین نیایش‌ها را برای آن‌ها انجام دهیم و با رعایت این احکام، خشنودی خدا را به دست آوریم؛ بنابراین یکی از آثار احکام، رعایت حقوق دیگران است.
۴- در دعای چهل و چهارم پس از آنکه امام(ع) سخن از اوصاف ماه مبارک رمضان به میان آورده، در بند ۸ پس از توجّه دادن به وقت نمازهای پنج‌گانه و رعایت حدود و واجبات و وظایف و احکام آن، در بند ۹ چنین به خدا عرض می‌کند:
«وَ أَنْزِلْنَا فِيهَا مَنْزِلَةَ الْمُصِيبِينَ لِمَنَازِلِهَا، الْحَافِظِينَ لِأَرْكَانِهَا، الْمُؤَدّينَ لَهَا فِي أَوْقَاتِهَا عَلَى مَا سَنّهُ عَبْدُكَ وَ رَسُولُكَ صَلَوَاتُكَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فِي رُكُوعِهَا وَ سُجُودِهَا وَ جَمِيعِ فَوَاضِلِهَا عَلَى أَتَمّ الطّهُورِ وَ أَسْبَغِهِ، وَ أَبْيَنِ الْخُشُوعِ وَ أَبْلَغِهِ؛
خدایا در این ماه (رمضان) ما را از کسانی قرار ده که مقام‌های معنوی نماز را دریافته‌اند و نگهبان ارکان نماز هستند و آن را در وقت‌هایش آن‌گونه که بنده‌ات و پیامبرت ۔ صلوات خدا بر او و آلش - سنت قرار داده، ادا می‌کنند، رکوع و سجده‌ها و همه ارزش‌ها و آداب نماز را با کامل‌ترین و تمام‌ترین حد طهارت و پاکی و روشن‌ترین و رساترین درجات خشوع و فروتنی به جای می‌آورند.»
شرح کوتاه
در این عبارت سخن از اهمیّت نماز، توجّه نظری و عملی به آداب آن و بهره‌گیری از همه ارزش‌های آن به میان آمده که رعایت آن‌ها در همه ماه‌ها و روزها، به ویژه ماه رمضان لازم است. در این فراز سه مطلب از درگاه الهی خواسته شده است:
١- وصول به درجات محتوای نماز. ۲- نگهبان وقت‌های نماز به ویژه اول وقت آن هستند، مراقب‌اند که نمازشان قضا نشود و مطابق سنّت پیامبر اکرم عبد و رسول خدا(ص) رفتار کنند. ۳- رکوع و سجود و همه ارزش‌های آن با برترین درجه آن انجام شود و با خشوع و خضوع رسا و روشن - خالی از هرگونه آلایش - تحقق یابد و به طور کلی به گونه کامل - نه ناقص و طوطی‌وار - به آن اقدام گردد تا اثرگذار باشد.
پی‌نوشت‌ها
[1] اعراف، آیه ۱۵۷.
[2] بقره، آیه ۲۱.
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
محمد محمدی اشتهاردی
ارسال نظر