آموزه‌های اعتقادی و عبادی از نگاه صحیفه سجادیه| ۲۸
توبه به معنی ترک گناه، تصمیم بر ترک آن در آینده، بازگشت به سوی خدا و بهترین و رساترین عذرخواهی به پیشگاه الهی است. توبه همانند خارج ساختن لباس چرکین از بدن و پوشیدن لباس پاک و یا همانند شستشوی بدن آلوده در حمام است. اهمیّت توبه و بازگشت به سوی خدا
اشاره
یکی از نعمت‌های بزرگی که خداوند به بشر عنایت فرموده، نعمت توبه و قبولی آن است که از نشانه‌های بزرگ رحمت الهی است.
توبه به معنی ترک گناه، تصمیم بر ترک آن در آینده، بازگشت به سوی خدا و بهترین و رساترین عذرخواهی به پیشگاه الهی است.
توبه همانند خارج ساختن لباس چرکین از بدن و پوشیدن لباس پاک و یا همانند شستشوی بدن آلوده در حمام است.
عذرخواهی بر سه گونه است: ۱- عذرخواهی به این که من چنین گناهی انجام نداده‌ام. ۲- عذرخواهی به این که من به این علّت و به این جهت انجام دادم. ۳- عذرخواهی به این که این کار را انجام دادم ولی خطا کردم، بد کردم و اکنون پشیمانم. سوّمین عذرخواهی همان توبه است. در قرآن ۸۶ بار سخن از توبه به میان آمده که یازده بار ذات پاک خدا به عنوان توّاب (بسیار توبه پذیر) یاد شده است.
در آغاز سوره‌ی هود، هدایت الهی در چهار اصل خلاصه شده که عبارت‌اند از: توحید، مبارزه با شرک، شستشوی جان از گناه و بازگشت به سوی خدا که همان آراستن جان به صفات عالي كمال است. خداوند می‌فرماید:
«وَأَنِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ[1]؛ و این که از پروردگارتان طلب آمرزش کنید و به سوی او بازگشت نمایید.»
تقدّم استغفار بر توبه در این آیه، به ما می‌آموزد که اولی به معنی شستشو و دومی به معنی کسب کمالات است که از آن در زبان علمای اخلاق به تخلیه و تحليه تعبیر می‌شود.
توبه راستین دارای پنج ركن است: ۱- ترک گناه سابق. ۲- پشیمانی از گناهان سابق. ٣- تصمیم بر ترک گناه. ۴ و ۵- جبران گناهانی که قابل جبران است، یا ادای حق‌الله و حق‌النّاس و ...
قرآن می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوبَةً نَصُوحاً[2]، ای کسانی که ایمان آورده‌اید توبه حقیقی و خالص کنید.»
امام صادق(ع) فرمود: «منظور از نصوح، گناهی است که هرگز به آن بازنگردد.»[3]
امام سجّاد(ع) فرمود: «إِنَّمَا اَلتَّوْبَةُ اَلْعَمَلُ وَ اَلرُّجُوعُ عَنِ اَلْأَمْرِ وَ لَيْسَتِ اَلتَّوْبَةُ بِالْكَلاَمِ[4]؛ توبه به معنی کار شایسته و بازگشت از انحراف است، نه لقلقه زبان.»
با این اشاره، به سراغ صحیفه سجّادیّه رفته و مسئله توبه را از چشم‌انداز آن، مورد توجّه قرار می‌دهیم.
۱- در بند ۲۲ از دعای اول می‌خوانیم:
«وَ الْحَمْدُ لِلّهِ الّذِي دَلّنَا عَلَى التّوْبَةِ الّتِي لَمْ نُفِدْهَا إِلّا مِنْ فَضْلِهِ؛
حمد و سپاس خداوندی را که ما را به (گوهر) توبه راهنمایی کرد، توبه‌ای که ما آن را جز از لطف و احسان او به دست نیاورده‌ایم، اگر جز توبه راه دیگری برای وصول به لطف الهی نبود، در عین حال به راستی عنایت الهی نیکو و بزرگ است.»
شرح کوتاه
در این عبارت می‌آموزیم که:
1- باید خدا را به خاطر نعمت بزرگ توبه و قبولی آن، سپاس‌گزاری عمیق کرد.
۲- توفيق دست‌یابی به توبه بستگی به راهنمایی و عنایت الهی دارد.
3- چنین عنایتی از عطا و لطف خاص خدا است.
۴- لطفی که به قدری عظیم است که تنها برای رستگاری انسان کافی است و حقّاً که چنین است، چرا که ممکن است انسان سال‌ها غرق در گناه باشد، ولی با آب زلال توبه حقیقی همه پلیدی‌های گناهانش را شستشو کند و پاک و پاکیزه گردد. چه لطف و احسانی بالاتر از این؟
۲- در بند یک از دعای نهم پس از ذکر صلوات می‌خوانیم:
«وَ صَيَّرْنَا إِلَى مَحْبُوبِكَ مِنَ التّوْبَةِ و أَزِلْنَا عَنْ مَكْرُوهِكَ مِنَ الْإِصْرَارِ؛
خدایا! ما را از گناه به سوی توبه که محبوب تو است دگرگون فرما و از اصرار به گناه که مورد نفرت تو است دور گردان.»
شرح کوتاه
در این فراز در رابطه با توبه سه مطلب ذکر شده که آن را از درگاه الهی می‌طلبیم:
نخست این که توبه یک نوع دگرگونی حقیقی معنوی است و انسان را از پلیدی به پاکی تبدیل می‌کند؛ بنابراین توبه بدون دگرگونی، توبه حقیقی نیست.
دوّم این که توبه، محبوب و مورد علاقه ذات پاک خدا است و انسان توبه‌کار در پیشگاه الهی مقرّب و دوست‌داشتنی است، چنان که در بند ۳ از دعای ۳۸ صحيفه آمده: «توبه‌ای را به من عنایت کن که موجب محبّت تو گردد، ای کسی که دوستدار توبه‌کنندگان هستی».
سوّم این که گناه و توبه نکردن از گناه، موجب ناخشنودی خداوند و غضب او خواهد شد.
چهارم این که اصرار بر گناه دلیل توبه نکردن است، کسی که توبه می‌کند یکی از نشانه‌های صداقت توبه‌اش، ترک گناه است.
البته چنین توفیقی علاوه بر همّت و اراده قوی و زمینه‌سازی، بستگی به دعا و راز و نیاز و درخواست از درگاه الهی دارد. تا او حمایت و عنایت نکند، گره این مشکل گشوده نخواهد شد.
نکته قابل توجّه این که در فراز فوق از محبوبیّت و منفوریّت الهی سخن به میان آمده و این دو واژه بیانگر آن است که انسان‌ها باید به محبوبیّت و رابطه دوستی با خدا بیندیشند که توبه یکی از وسایل مهم وصول به آن است و به عکس، باید از چیزی که مورد نفرت و ناخشنودی الهی است پرهیز کنند که اصرار بر گناه و توبه نکردن عامل آن است. به راستی چرا انسان با توبه کردن از زیر پوشش خشم الهی، به زیر پوشش حبّ الهی قرار نگیرد؟
۳- در بند ۱۰ و ۱۲ از دعای دوازدهم می‌خوانیم:
«وَ يَا مَنْ تَحَمَّدَ إِلَى خَلْقِهِ بِحُسْنِ التّجَاوُزِ، وَ يَا مَنْ عَوَّدَ عِبَادَهُ قَبُولَ الْإِنَابَةِ، وَ يَا مَنِ اسْتَصْلَحَ فَاسِدَهُمْ بِالتَّوْبَةِ ... أَتُوبُ إِلَيْكَ فِي مَقَامِي هَذَا تَوبةَ نَادِمٍ عَلَى مَا فَرَطَ مِنْهُ، مُشْفِقٍ مِمَّا اجْتَمَعَ عَلَيْهِ، خَالِصِ الْحَيَاءِ مِمَّا وَقَعَ فِيهِ؛
وای خداوندی که با بخشش زیبایش به مخلوقاتش نیکی کرده و ای که بندگانش را به پذیرش توبه عادت داده و ای که به وسیله توبه بندگان گنه‌کارش را به سوی اصلاح و پاک‌سازی سوق داده و ای که به اعمال اندک بندگان خشنود است ... اکنون در این جایگاهی که قرار دارم از گذشته پشیمانم و به سوی تو بازگشت می‌کنم، همچون توبه و بازگشت پشیمانی که از کرده‌اش نادم و از آنچه بر او گرد آمده هراسان و از وضع ناگواری که در آن در غلطیده به شدّت شرمسار می‌باشد.»
شرح کوتاه
این فرازها بیانگر نهایت فروتنی امام(ع) در برابر بخشش الهی و توبه است و حاکی است که مسئله توبه در شیوه خداوند، یک موضوع عادّی و قبولش کاملاً امکان‌پذیر است، به علاوه توبه موجب اصلاح و سامان یافتن زندگی‌های نابسامان و آشفته خواهد شد و با آب توبه، هرگونه تباهی شستشو می‌گردد؛ امّا توبه‌ای که آمیخته با پشیمانی عمیق و حقیقی و هراس از گناهان است و توبه‌کننده به خاطر گناهان سابقش، غرق در عرق شرم ساری شده و خجالت‌زده است. آری! چنین توبه‌ای که با نهایت تواضع و تسلیم و شرم‌زدگی همراه است، توبه واقعی است و باید به فرموده امام(ع) چنین توبه‌ای کرد تا موجب قبولی و نتیجه‌گیری و اصلاح گردد.
۴- در بند ۳ از دعای یازدهم می‌خوانیم:
«... وَ اجْعَلْ خِتَامَ مَا تُحْصِي عَلَيْنَا كَتَبَةُ أَعْمَالِنَا توبةً مَقْبُولَةً لَا تُوقِفُنَا بَعْدَهَا عَلَى ذَنْبٍ ...؛
خدایا! پایان آنچه را که نویسندگان اعمال (رقیب و عتيد) از ما برمی‌شمارند، توبه پذیرفته شده قرار بده، آن‌گونه توبه‌ای که پس از آن، از گناه انجام شده ما را بازداشت و سرزنش نکنی.»
شرح کوتاه
مهم‌ترین دعا و عالی‌ترین پاداش برای انسان، تحصیل عاقبت به خیری است. همه می‌خواهیم فرجام کارمان با خشنودی الهی آمیخته شود، وگرنه به دنبال سوء عاقبت، مشمول بازداشت و سرزنش الهی خواهیم شد. این عاقبت به خیری بدون علّت و عامل به دست نمی‌آید. بلکه بستگی به توبه پذیرفته شده دارد؛ یعنی توبه شایسته و راستینی که موجب قبولی آن در پیشگاه الهی گردد. چنین توبه‌ای بستگی به ترک گناه پس از آن دارد.
اگر ساعات آخر عمر انسان به چنین توبه‌ای گره بخورد و پرونده انسان با چنان بازگشتی بسته شود، انسان قلّه عاقبت به خیری را فتح خواهد کرد.
۵- در بند ۳۳ از دعای شانزدهم می‌خوانیم:
«... وَ ارْزُقْنِي حُسْنَ الْإِنَابَةِ، وَ طَهِّرْنِي بِالتّوْبَةِ؛
خدایا نیکی توبه و بازگشت به سویت را به من روزی گردان و با آب توبه مرا شستشو و پاک فرما.»
شرح کوتاه
رزق و روزی بر دو گونه است: مادّی و معنوی. پُر واضح است که رزق‌ها و عطاهای معنوی که غذای به‌سازی روح هستند به مراتب برتر از غذای مادّی و جسمی است. یکی از روزی‌ها که از برترین‌ها است، توبه زیبا و بازگشت راستین به سوی خدا است و همین راه موجب پاک‌سازی روح از هرگونه گناه و آثار آن است.
بنابراین آیا صحیح است که همه یا بیشتر تلاش‌های شبانه‌روزی ما برای کسب رزق و روزی مادّی و پر کردن شکم باشد، ولی برای تطهیر روح و پر کردن قلب از نور توبه، یا وقت نگذاریم و یا وقت کم بگذاریم؟ توبه موجب پرورش روح و نورانیّت قلب و سرانجام نجات و پیروزی است. خوشا به سعادت کسی که از خواب غفلت بیدار شده و روح و روانش را با غذای ملکوتی انابه، پرورش داده و با آب صاف توبه به شستشوی آن بپردازد. آثار چنین توبه‌ای همان است که امام(ع) به دنبال دعای فوق عرض می‌کند:
«وَ أَذِقْنِي حَلاَوَةَ الْمَغْفِرَةِ، وَ اِجْعَلْنِي طَلِيقَ عَفْوِكَ، وَ عَتِيقَ رَحْمَتِكَ؛
خدایا! شیرینی آمرزشت را به کام جانم بچشان و مرا آزاد شده بخشش خود و رها شده به وسیله رحمتت فرما.»
این همان نتیجه توبه راستین است که موجب شیرینی آمرزش و آزادی از هرگونه عذاب، در زیر پوشش لطف و رحمت الهی می‌گردد.
پی‌نوشت‌ها
.[1] هود، آیه ۳.
[2]. تحریم، آیه ۸.
.[3] اصول کافی، ج ۲، ص 432.
[4]. کشف الغمّه، ج ۲، ص 313.
اشاره
یکی از نعمت‌های بزرگی که خداوند به بشر عنایت فرموده، نعمت توبه و قبولی آن است که از نشانه‌های بزرگ رحمت الهی است.
توبه به معنی ترک گناه، تصمیم بر ترک آن در آینده، بازگشت به سوی خدا و بهترین و رساترین عذرخواهی به پیشگاه الهی است.
توبه همانند خارج ساختن لباس چرکین از بدن و پوشیدن لباس پاک و یا همانند شستشوی بدن آلوده در حمام است.
عذرخواهی بر سه گونه است: ۱- عذرخواهی به این که من چنین گناهی انجام نداده‌ام. ۲- عذرخواهی به این که من به این علّت و به این جهت انجام دادم. ۳- عذرخواهی به این که این کار را انجام دادم ولی خطا کردم، بد کردم و اکنون پشیمانم. سوّمین عذرخواهی همان توبه است. در قرآن ۸۶ بار سخن از توبه به میان آمده که یازده بار ذات پاک خدا به عنوان توّاب (بسیار توبه پذیر) یاد شده است.
در آغاز سوره‌ی هود، هدایت الهی در چهار اصل خلاصه شده که عبارت‌اند از: توحید، مبارزه با شرک، شستشوی جان از گناه و بازگشت به سوی خدا که همان آراستن جان به صفات عالي كمال است. خداوند می‌فرماید:
«وَأَنِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ[1]؛ و این که از پروردگارتان طلب آمرزش کنید و به سوی او بازگشت نمایید.»
تقدّم استغفار بر توبه در این آیه، به ما می‌آموزد که اولی به معنی شستشو و دومی به معنی کسب کمالات است که از آن در زبان علمای اخلاق به تخلیه و تحليه تعبیر می‌شود.
توبه راستین دارای پنج ركن است: ۱- ترک گناه سابق. ۲- پشیمانی از گناهان سابق. ٣- تصمیم بر ترک گناه. ۴ و ۵- جبران گناهانی که قابل جبران است، یا ادای حق‌الله و حق‌النّاس و ...
قرآن می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوبَةً نَصُوحاً[2]، ای کسانی که ایمان آورده‌اید توبه حقیقی و خالص کنید.»
امام صادق(ع) فرمود: «منظور از نصوح، گناهی است که هرگز به آن بازنگردد.»[3]
امام سجّاد(ع) فرمود: «إِنَّمَا اَلتَّوْبَةُ اَلْعَمَلُ وَ اَلرُّجُوعُ عَنِ اَلْأَمْرِ وَ لَيْسَتِ اَلتَّوْبَةُ بِالْكَلاَمِ[4]؛ توبه به معنی کار شایسته و بازگشت از انحراف است، نه لقلقه زبان.»
با این اشاره، به سراغ صحیفه سجّادیّه رفته و مسئله توبه را از چشم‌انداز آن، مورد توجّه قرار می‌دهیم.
۱- در بند ۲۲ از دعای اول می‌خوانیم:
«وَ الْحَمْدُ لِلّهِ الّذِي دَلّنَا عَلَى التّوْبَةِ الّتِي لَمْ نُفِدْهَا إِلّا مِنْ فَضْلِهِ؛
حمد و سپاس خداوندی را که ما را به (گوهر) توبه راهنمایی کرد، توبه‌ای که ما آن را جز از لطف و احسان او به دست نیاورده‌ایم، اگر جز توبه راه دیگری برای وصول به لطف الهی نبود، در عین حال به راستی عنایت الهی نیکو و بزرگ است.»
شرح کوتاه
در این عبارت می‌آموزیم که:
1- باید خدا را به خاطر نعمت بزرگ توبه و قبولی آن، سپاس‌گزاری عمیق کرد.
۲- توفيق دست‌یابی به توبه بستگی به راهنمایی و عنایت الهی دارد.
3- چنین عنایتی از عطا و لطف خاص خدا است.
۴- لطفی که به قدری عظیم است که تنها برای رستگاری انسان کافی است و حقّاً که چنین است، چرا که ممکن است انسان سال‌ها غرق در گناه باشد، ولی با آب زلال توبه حقیقی همه پلیدی‌های گناهانش را شستشو کند و پاک و پاکیزه گردد. چه لطف و احسانی بالاتر از این؟
۲- در بند یک از دعای نهم پس از ذکر صلوات می‌خوانیم:
«وَ صَيَّرْنَا إِلَى مَحْبُوبِكَ مِنَ التّوْبَةِ و أَزِلْنَا عَنْ مَكْرُوهِكَ مِنَ الْإِصْرَارِ؛
خدایا! ما را از گناه به سوی توبه که محبوب تو است دگرگون فرما و از اصرار به گناه که مورد نفرت تو است دور گردان.»
شرح کوتاه
در این فراز در رابطه با توبه سه مطلب ذکر شده که آن را از درگاه الهی می‌طلبیم:
نخست این که توبه یک نوع دگرگونی حقیقی معنوی است و انسان را از پلیدی به پاکی تبدیل می‌کند؛ بنابراین توبه بدون دگرگونی، توبه حقیقی نیست.
دوّم این که توبه، محبوب و مورد علاقه ذات پاک خدا است و انسان توبه‌کار در پیشگاه الهی مقرّب و دوست‌داشتنی است، چنان که در بند ۳ از دعای ۳۸ صحيفه آمده: «توبه‌ای را به من عنایت کن که موجب محبّت تو گردد، ای کسی که دوستدار توبه‌کنندگان هستی».
سوّم این که گناه و توبه نکردن از گناه، موجب ناخشنودی خداوند و غضب او خواهد شد.
چهارم این که اصرار بر گناه دلیل توبه نکردن است، کسی که توبه می‌کند یکی از نشانه‌های صداقت توبه‌اش، ترک گناه است.
البته چنین توفیقی علاوه بر همّت و اراده قوی و زمینه‌سازی، بستگی به دعا و راز و نیاز و درخواست از درگاه الهی دارد. تا او حمایت و عنایت نکند، گره این مشکل گشوده نخواهد شد.
نکته قابل توجّه این که در فراز فوق از محبوبیّت و منفوریّت الهی سخن به میان آمده و این دو واژه بیانگر آن است که انسان‌ها باید به محبوبیّت و رابطه دوستی با خدا بیندیشند که توبه یکی از وسایل مهم وصول به آن است و به عکس، باید از چیزی که مورد نفرت و ناخشنودی الهی است پرهیز کنند که اصرار بر گناه و توبه نکردن عامل آن است. به راستی چرا انسان با توبه کردن از زیر پوشش خشم الهی، به زیر پوشش حبّ الهی قرار نگیرد؟
۳- در بند ۱۰ و ۱۲ از دعای دوازدهم می‌خوانیم:
«وَ يَا مَنْ تَحَمَّدَ إِلَى خَلْقِهِ بِحُسْنِ التّجَاوُزِ، وَ يَا مَنْ عَوَّدَ عِبَادَهُ قَبُولَ الْإِنَابَةِ، وَ يَا مَنِ اسْتَصْلَحَ فَاسِدَهُمْ بِالتَّوْبَةِ ... أَتُوبُ إِلَيْكَ فِي مَقَامِي هَذَا تَوبةَ نَادِمٍ عَلَى مَا فَرَطَ مِنْهُ، مُشْفِقٍ مِمَّا اجْتَمَعَ عَلَيْهِ، خَالِصِ الْحَيَاءِ مِمَّا وَقَعَ فِيهِ؛
وای خداوندی که با بخشش زیبایش به مخلوقاتش نیکی کرده و ای که بندگانش را به پذیرش توبه عادت داده و ای که به وسیله توبه بندگان گنه‌کارش را به سوی اصلاح و پاک‌سازی سوق داده و ای که به اعمال اندک بندگان خشنود است ... اکنون در این جایگاهی که قرار دارم از گذشته پشیمانم و به سوی تو بازگشت می‌کنم، همچون توبه و بازگشت پشیمانی که از کرده‌اش نادم و از آنچه بر او گرد آمده هراسان و از وضع ناگواری که در آن در غلطیده به شدّت شرمسار می‌باشد.»
شرح کوتاه
این فرازها بیانگر نهایت فروتنی امام(ع) در برابر بخشش الهی و توبه است و حاکی است که مسئله توبه در شیوه خداوند، یک موضوع عادّی و قبولش کاملاً امکان‌پذیر است، به علاوه توبه موجب اصلاح و سامان یافتن زندگی‌های نابسامان و آشفته خواهد شد و با آب توبه، هرگونه تباهی شستشو می‌گردد؛ امّا توبه‌ای که آمیخته با پشیمانی عمیق و حقیقی و هراس از گناهان است و توبه‌کننده به خاطر گناهان سابقش، غرق در عرق شرم ساری شده و خجالت‌زده است. آری! چنین توبه‌ای که با نهایت تواضع و تسلیم و شرم‌زدگی همراه است، توبه واقعی است و باید به فرموده امام(ع) چنین توبه‌ای کرد تا موجب قبولی و نتیجه‌گیری و اصلاح گردد.
۴- در بند ۳ از دعای یازدهم می‌خوانیم:
«... وَ اجْعَلْ خِتَامَ مَا تُحْصِي عَلَيْنَا كَتَبَةُ أَعْمَالِنَا توبةً مَقْبُولَةً لَا تُوقِفُنَا بَعْدَهَا عَلَى ذَنْبٍ ...؛
خدایا! پایان آنچه را که نویسندگان اعمال (رقیب و عتيد) از ما برمی‌شمارند، توبه پذیرفته شده قرار بده، آن‌گونه توبه‌ای که پس از آن، از گناه انجام شده ما را بازداشت و سرزنش نکنی.»
شرح کوتاه
مهم‌ترین دعا و عالی‌ترین پاداش برای انسان، تحصیل عاقبت به خیری است. همه می‌خواهیم فرجام کارمان با خشنودی الهی آمیخته شود، وگرنه به دنبال سوء عاقبت، مشمول بازداشت و سرزنش الهی خواهیم شد. این عاقبت به خیری بدون علّت و عامل به دست نمی‌آید. بلکه بستگی به توبه پذیرفته شده دارد؛ یعنی توبه شایسته و راستینی که موجب قبولی آن در پیشگاه الهی گردد. چنین توبه‌ای بستگی به ترک گناه پس از آن دارد.
اگر ساعات آخر عمر انسان به چنین توبه‌ای گره بخورد و پرونده انسان با چنان بازگشتی بسته شود، انسان قلّه عاقبت به خیری را فتح خواهد کرد.
۵- در بند ۳۳ از دعای شانزدهم می‌خوانیم:
«... وَ ارْزُقْنِي حُسْنَ الْإِنَابَةِ، وَ طَهِّرْنِي بِالتّوْبَةِ؛
خدایا نیکی توبه و بازگشت به سویت را به من روزی گردان و با آب توبه مرا شستشو و پاک فرما.»
شرح کوتاه
رزق و روزی بر دو گونه است: مادّی و معنوی. پُر واضح است که رزق‌ها و عطاهای معنوی که غذای به‌سازی روح هستند به مراتب برتر از غذای مادّی و جسمی است. یکی از روزی‌ها که از برترین‌ها است، توبه زیبا و بازگشت راستین به سوی خدا است و همین راه موجب پاک‌سازی روح از هرگونه گناه و آثار آن است.
بنابراین آیا صحیح است که همه یا بیشتر تلاش‌های شبانه‌روزی ما برای کسب رزق و روزی مادّی و پر کردن شکم باشد، ولی برای تطهیر روح و پر کردن قلب از نور توبه، یا وقت نگذاریم و یا وقت کم بگذاریم؟ توبه موجب پرورش روح و نورانیّت قلب و سرانجام نجات و پیروزی است. خوشا به سعادت کسی که از خواب غفلت بیدار شده و روح و روانش را با غذای ملکوتی انابه، پرورش داده و با آب صاف توبه به شستشوی آن بپردازد. آثار چنین توبه‌ای همان است که امام(ع) به دنبال دعای فوق عرض می‌کند:
«وَ أَذِقْنِي حَلاَوَةَ الْمَغْفِرَةِ، وَ اِجْعَلْنِي طَلِيقَ عَفْوِكَ، وَ عَتِيقَ رَحْمَتِكَ؛
خدایا! شیرینی آمرزشت را به کام جانم بچشان و مرا آزاد شده بخشش خود و رها شده به وسیله رحمتت فرما.»
این همان نتیجه توبه راستین است که موجب شیرینی آمرزش و آزادی از هرگونه عذاب، در زیر پوشش لطف و رحمت الهی می‌گردد.
پی‌نوشت‌ها
.[1] هود، آیه ۳.
[2]. تحریم، آیه ۸.
.[3] اصول کافی، ج ۲، ص 432.
[4]. کشف الغمّه، ج ۲، ص 313.
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
محمد محمدی اشتهاردی
ارسال نظر