چهره‌های گوناگون اسراف(۵)| مصرف بی‌رویه میوه، برق، سوخت و دارو

مصرف بی‌­رویّه میوه
در مورد مصرف میوه و خشکبار نیز به­ خصوص در کشور ما اسراف زیادی می‌شود، که این اسراف‌ها عمدتاً به سه صورت انجام می‌گیرد:
1. بر سر درخت‌ها به­ وسیله‌ی آفت‌ها، بر اثر عدم اقدام صحیح و به ­موقع سمّ‌پاشی برای دفع آفات.
2. نبودن سردخانه‌های بهداشتی کافی، بسیار اتّفاق می‌افتد که کالاهایی همچون پیاز، سیب­زمینی و... و میوه‌ها، ضایع شده و به ­صورت. زباله درمی‌آیند.
3. میوه‌ها در دست مصرف­‌کننده‌ها، به خاطر تهیّه بیش ­از حدّ، می‌ماند و تباه می‌شود.
در یکی از آمارها آمده: «در سال گذشته[1] بیست میلیون تن میوه و تره­بار در کشور تولید شده که ۱۹ میلیون تن آن در داخل کشور مصرف شده است که این مقدار میوه را هیچ کشور خارجی مصرف نمی‌کند و نمی­تواند مصرف کند.»[2]
به­ هر روی در مصرف میوه و نگهداری آن نیز باید مراقبت صحیح نمود که زشتی اسراف آن، کمتر از زشتی سایر اسراف‌ها نیست. با توجّه به این ­که برای تحصیل آن‌ها، آب و انرژی و مخارج بسیار مصرف شده است. برای درک اهمیّت صرفه‌جویی در میوه، کافی است که نظر شما را به دو حدیث زیر جلب کنم:
1. بشر بن مروان می‌گوید: «به محضر امام صادق(ع) رفتم. خرمای رطب طلبید، با هم به خوردن آن مشغول شدیم، در این ­میان یکی از ما هسته خرما را به­ دور افکند، امام صادق(ع) دست از خوردن خرما کشید و به او رو کرد و فرمود:
«لَا تَفْعَلْ إِنَّ هَذَا مِنَ التَّبْذِيرِ، وَ إِنَّ اَللَّهَ لَا يُحِبُّ الْفَسَادَ؛[3]
چنین نکن، همانا این­ کار از تبذیر و اسراف است و خداوند تباهی را دوست ندارد».
2. یاسر خادم می‌گوید: «روزی غلامان حضرت امام رضا(ع) میوه می‌خوردند، ولی هنوز آن را به ­طور کامل نخورده بودند به­ گوشه‌ای می‌انداختند. امام رضا(ع) این اسراف­کاری آن‌ها را دید و خشمگینانه به آن‌ها فرمود:
«سُبحَانَ­الله! اگر شما به این میوه‌ها نیاز ندارید، انسان‌هایی هستند که نیاز دارند، چرا دور می‌ریزید، آن‌ها را نگهدارید و به نیازمندان بدهید».[4]
 
مصرف بی­‌رویّه برق
در مورد مصرف برق، باید توجّه داشت که رسیدن انسان‌ها به نعمت و آثار متنوّعی که این فرآورده مهم دارد، زحمت‌های فراوان در طول تاریخ کشیده شده و ثروت‌های کلان به مصرف رسیده است تا به ­سادگی در اختیار ما قرار گرفته است.
همه‌ی مردم باید به ­شیوه صحیح مصرف برق و صرفه­جویی در آن آشنا گردند، چرا که عدم صرفه­جویی آگاهانه، یا مصرف بی­رویّه، موجب حسرت‌های کلان به دولت و جامعه می‌شود و به فتوای حضرت امام خمینی(ره) موجب ضمان است،[5] با توجّه به این ­که استفاده‌ی ساده از برق یکی از عوامل مصرف بی­رویّه آن است.
کوتاه­ سخن آن ­که اسراف در مصرف برق، موجب خاموشی‌های مکرّر می‌شود، این خاموشی‌ها در رابطه با بیمارستان‌ها، آسانسورها خطرآفرین است و در موارد دیگر موجب سوختگی یخچال‌ها، و فاسد شدن موادّ غذایی سردخانه‌ها و از کار افتادن کارخانجات و صدها پیامدهای زیان‌بخش دیگر خواهد شد. بنابراین برای جلوگیری از حسرت‌های کلان ‌که دود آن به چشم خود مصرف­کنندگان نیز می‌رسد و به همه ضرر می‌زند، باید صرفه­جویی کرد و با کمال آگاهی و احساس مسئولیّت از مصرف بی­جا جلوگیری نمود. حضرت امام خمینی(ره) می­فرمود: «این ­که می­گویند در روشنایی اسراف نیست، اصل و اساسی ندارد».
بعضی از نزدیکان امام(ره) نقل می‌کنند: «امام در خاموش کردن لامپ‌های اضافی، بسیار حسّاس بود، حتّی با آن سنّ ­و سال، اگر باخبر می‌شد که یک لامپ در اتاقی در طبقه دوّم خانه بی­جهت روشن است، از پلّه‌ها بالا می‌رفت و آن را خاموش می‌کرد».
همچنین یکی از خادمین بیت امام نقل می‌کند:
«یک روز پیش ­از ظهر آقا زنگ زدند. خدمت ایشان رفتم، فرمودند: «چراغ داخل حیاط روشن است، آن را خاموش کن». گفتم چشم. چند روز بعد که باز چراغ روشن مانده بود امام مجدّداً زنگ زدند. خدمت‌شان ‌که رفتم فرمودند: «اگر برای شما مشکل است چراغ را روشن کنید کلید آن را در اتاق من بگذارید من خودم شب‌ها روشن می‌کنم و روزها خاموش می‌کنم». گفتم نه آقا مشکل نیست. تا مدّتی حواسم را جمع می‌کردم که مبادا چراغ در روز، روشن بماند. یک ­روز صبح که امام روی صندلی نشسته و برنامه دست­بوسی داشتند. چراغ دفتر آقای رسولی روشن بود و یک چراغ هم پشت حیاط منزل امام، اطراف منزل حاج احمد آقا، روشن بود. امام به من که کنار ایشان ایستاده بودم فرمودند که بیا جلو، نزدیک ایشان ‌که رسیدم با عصبانیّت به من فرمودند:
«در منزل من و فعل حرام؟ در منزل من و اسراف؟»
من که مثل بید می‌لرزیدم عرض کردم آقا چه شده؟ فرمودند:
«چند مرتبه باید بگویم این چراغ‌ها را خاموش کنید مگر شما نمی‌دانید که اسراف حرام است؟»[6]
 
مصرف بی­‌رویّه در لباس
یکی از مصرف‌ها در کشور ما که غالباً در این ­مورد صرفه­جویی نمی­شود و در آن اسراف فراوان می‌گردد، مصرف در لباس است. سابقاً گاهی کفش یا لباس‌های دیگر با چند وصله نگه­داری می‌شد، ولی اکنون به ­محض آن­ که به مرحله وصله رسید و گاهی با یک‌ بار مصرف، آن را از کانال مصرف خارج کرده و ترک می‌کنند یا به فقیر داده و یا به ­دور می­ریزند.
مولای ما حضرت علی(ع) در منطقه جبهه بصره که برای جنگ با شورشیان  جمل آمده بود، در «ذی­قار» کنار اردوگاه، به وصله ­کردن کفش خود مشغول شد. عبدالله ­بن ­عباس از آنجا عبور می‌کرد، حضرت على(ع) از او پرسید: این کفش چقدر ارزش دارد؟ ابن ­عبّاس گفت: «قیمتی ندارد»، آن حضرت فرمود: «همین کفش برای من از حکومت بر مردم و مقام رهبری آن‌ها برتر است، مگر این­ که بتوانم در پرتو حکومت و رهبری حقی را زنده کنم یا باطلی را نابود نمایم».[7]
این فراز بیانگر آن است که حضرت علی(ع) تا امکان استفاده از لباس و کفش را داشت، آن را به ­دور نمی‌انداخت.
با توجّه به این مطلب، آمار سال ۷۴ به ما می‌گوید: «تولید پارچه در کشور حدود ۷۰۰ میلیون متر مربع در سال می‌باشد، ولی مصرف آن کشور حدود یک میلیارد متر است، ۳۰۰ میلیون باقی­مانده را باید خارج وارد کرد، در صورتی ‌که اگر دو کار صورت گیرد، نیاز به وارد کردن پارچه از خارج نداریم: ۱- در پرتو وجدان کاری سطح تولید بالا رود. ۲- مصرف بالای لباس را کاهش دهیم و صرفه­‌جویی نماییم کمبود جبران گردد و نیاز به پارچه‌های خارجی و خروج ارز از کشور نداشته باشیم، مبارزه با اسراف می‌تواند پیشنهاد دوّم را عملی کند.
 
مصرف بی­‌رویّه سوخت
روند مصرف سوخت مانند بنزین، گاز و گازوئیل نیز در کشور ما بسیار بالاست، به­ عنوان­ مثال درجه بخاری‌های گازی در خانه‌ها آن‌قدر زیاد است که در فصل زمستان بر اثر گرمای بسیار اتاق، نوعاً پنجره‌ها را باز می‌کنند.
گرچه مردم می‌پندارند که پول مصرف را می‌پردازند، ولی اوّلاً پولی که می‌پردازند بسیار کمتر از مخارجی است که دولت متحمّل شده و یارانه می‌پردازد و ثانیاً مگر انسان حق دارد که مال خودش را تلف کند؟!
به­ عنوان­ مثال به ­طور متوسّط روزانه حدود ۳۲ میلیون لیتر بنزین و 60 میلیون لیتر گازوئیل در کشور مصرف می‌شود.[8]
آری قطره قطره جمع شود دریا شود، اگر هر شهروند ایرانی مصرف صحیح داشته باشد و یا دست‌کم ۱۰% یا ۲۰% از مصرف خود را بکاهد میلیاردها تومان به کشور کمک نموده است.
 
مصرف بی­‌رویّه دارو
در مورد مصرف دارو نیز متأسّفانه باید گفت ریخت ­و پاش آن در همه­ جا دیده می‌شود، یا پزشک بیش­ از حدّ دارو می‌نویسد، معمولاً بیمارها کمتر از نصف داروی موجود خود را مصرف می‌کنند، و بقیّه می­ماند و غیربهداشتی شده و به­ دور ریخته می‌شود. در این ­مورد نیز باید برای جمع­آوری صحیح آن‌ها فکر اساسی کرد.
 
اسراف‌­های دیگر و مثال آن
حقیقت این است که اگر بخواهیم موارد اسراف در کالاهای مختلف را بشماریم توان آن را نداریم وانگهی مثنوی هفتاد مَن ­کاغذ شود.
به ­طور کلّی انسان وقتی که در این جهان آمد، از مادر طبیعت غذا می‌گیرد و از خوراکی‌های رنگارنگ و متنوّع خداداد می‌خورد تا رشد می‌یابد و در وجودش نیرو و انرژی تولید می‌شود؛ اگر این نیرو را در راه شایسته مصرف کرد او «شاکر و سپاسگزار» خدایی است که آن غذاها را آفریده است.
ولی اگر این نیرو را در غیر مسیر اصلاحی مصرف کرد؛ مثلاً نیرویش را در مشتش جمع کرد و به ناتوانی زد و یا این گوهر را در مسیرهای بیهوده و نافرمانی خدا هدر داد؛ چنین کسی از نظر قرآن «مُسرف» است؛ چه آن ­که او این نیروها را از خدا گرفته و باید در راه فرمان خدا صرف نماید نه در مسیر دیگر. یکی از دانشمندان می‌گوید:
اگر یک شخصی جیبش پر از سکّه طلا باشد و از خانه بیرون بیاید، ولی از سوراخی که در جیبش بوده همه این سکّه­ها و گوهرها در حاشیه کوچه‌ها و خیابان‌ها بریزد و تمام شود، به ­حقیقت او بیچاره و مفلوک خواهد شد، زیرا بر اثر عدم مراقبت، همه سرمایه‌اش بر باد رفته است. مَثَل آن کسی که اسراف‌گر است، همین­گونه می‌باشد. بنابراین برای آن­ که خود و جامعه خود را از خطر و سقوط حفظ کنیم باید از مصرف­زدگی پرهیز کرده و در همه شئون زندگی صرفه‌جویی را رعایت کنیم.
پند حکیم عين صواب است و محض خیر
فرخنده­ بخت آن ­که به سمع رضا شنید
 
خودآزمایی
1- برای جلوگیری از اسراف میوه چه کارهایی می­‌توان انجام داد؟
2- چه کنیم که خود و جامعه خود را از خطر و سقوط حفظ کنیم؟
3- چه کسی از نظر قرآن «مُسرف» است؟

پی‌نوشت‌ها
[1].  این آمار مربوط به سال ۱۳۷۳ ش است.

[2].  فراخوان رهبری پیرامون انضباط مالی و اقتصادی ...، ص ۳۴.

[3].  بحارالانوار، ج 75، ص 303.

[4].  انوارالبهية، محدّث قمی، ص ۳۳۹.

[5].  متن فتوای امام این است: «زیاده­‌روی در مصرف آب و برق، برخلاف قانون دولت و حرام است، و موجب ضمان نیز می‌گردد».

[6].  برداشت‌هایی از سیره امام خمینی، ج ۲، ص ۸۲ و ۸۳.

[7].  نهج‌­البلاغه، خطبه 33.

[8].  این آمار مربوط به سال ۱۳۷۴ ش است.