اسراف؛ بلای خانمانسوز| ۱۰
در شیوه زندگی پیامبر اسلام(ص) و امامان(ع) و گفتار آن‌ها در مورد ازدواج، به روشنی استفاده می‌شود که آن‌ها دستور اکید داده‌اند تا مسلمانان هزینه‌های ازدواج را - اعمّ از مهریّه و سایر قسمت‌ها- سبک، ساده و آسان بگیرند و موانع سر راه مجرّدان برای ازدواج را بردارند. آسان نمودن ازدواج و نهی شدید از اسراف و مهریّه زیاد
در شیوه زندگی پیامبر اسلام(ص) و امامان(ع) و گفتار آن‌ها در مورد ازدواج، به روشنی استفاده می‌شود که آن‌ها دستور اکید داده‌اند تا مسلمانان هزینه‌های ازدواج را - اعمّ از مهریّه و سایر قسمت‌ها- سبک، ساده و آسان بگیرند و موانع سر راه مجرّدان برای ازدواج را بردارند، اکنون به این روایات توجّه کنید:
رسول اکرم(ص) فرمود:
«أَفْضَلُ نِسَاءِ أُمَّتِي، أَصْبَحُهُنَّ وَجْهاً وَ أَقَلُّهُنَّ مَهْراً؛[1]
بهترین زنان امّت من، آنان هستند که خوشرو ترند، و مهریّه آن‌ها کم‌تر است».
نیز فرمود:
«مِنْ بَرَكَةِ الْمَرْأَةِ خِفَّةُ مَؤُنَتِهَا، وَ مِنْ شُؤْمِهَا شِدَّةُ مَؤُنَتِهَا؛[2]
یکی از نشانه‌های برکت زن، سبک بودن هزینه زندگی او است، و از نشانه‌های بدقدمی زن آن است که هزینه زندگی و ازدواجش سنگین باشد».
جهیزیه ساده حضرت زهرا(س) و خانه محقّر على(ع)
حضرت زهرا(س) برترین بانوی جهان که الگوی بانوان حقطلب است، به قدری جهیزیّه عروسیش ساده بود که از حدود شانزده کالای ارزان قیمت تشکیل می‌شد.
وقتی که کلّ ارقام جهیزیّه حضرت زهرا(س) را به حضور پیامبران آوردند، آن حضرت آن‌ها را با دستش زیر و رو کرد و فرمود:
«بَارَكَ اللهُ لِأَهلِ البَيتِ؛[3]
خداوند اینها را برای اهل خانه، مبارک کند».
و طبق روایت دیگر، هنگامی که آن وسایل را نزد آن حضرت آوردند، اشک در چشمانش حلقه زد و سر به آسمان بلند نمود و عرض کرد:
«اَللَّهُمَّ بَارِك لِقَومٍ جَلُّ آنَيَتِهِم الخَزَف؛[4]
خدایا به زندگی قومی که گران‌مایه‌ترین ظروف‌شان، در سفال خلاصه می‌شود، برکت عنایت فرما».
هنگام مراسم عروسی، پیامبر اکرم(ص) به حضرت علی(ع) فرمود: همین نزدیکی خانه‌ای تهیّه کن (اجاره کن) تا همسرت را به تو تحویل دهم.
علی(ع) گفت: در این نزدیکی جز منزل «حارثة بن نعمان» منزل مناسب دیگری نیست، فقط منزل او خالی و آماده است.
پیامبر(ص) فرمود: «همه اتاق‌های خانه حارثه را برای صحابه گرفتیم، خجالت می‌کشیم این منزل را هم از او مطالبه کنیم».
این مطلب به گوش حارثه رسید، به حضور پیامبر(ص) آمد و عرض کرد: «ای رسول خدا! من و اموالم به خدا و رسول خدا(ص)تعلّق دارد».
«پیامبر(ص) برای او دعا کرد، حارثة منزل خود را برای ورود فاطمه(س) آماده نمود. فاطمه(س) شب عروسی به آن خانه وارد شد، فرششان در آن خانه، پوست گوسفند بود که روی پشم آن پوست می‌خوابیدند».[5]
«در مورد خانه علی(ع) در شب عروسی، روایت شده که آن حضرت کنار مسجد، خانه بسیار ساده‌ای داشت که مجموع آن در یک اتاق خلاصه می‌شد، در کف اتاقش شن نرم ریخته بود، و چوبی را از دیواری به دیوار دیگر نصب نموده بود، تا لباس‌هایش را روی آن بیندازد، و پوست گوسفندی را، فرش آن اتاق نموده و متّکایی از لیف خرما در کنار آن دیده می‌شد».[6]
«ولی آن خانه، در شب زفاف مناسب نبود، علی(ع) خانه محقّر دیگری که دورتر از آنجا بود اجاره کرد و بعد از مدّتی به خانه قبلی خود بازگشت و همسایه نزدیک پیامبر(ص) شد و فرزندان برومندش حسن و حسین(ع) در همان اتاق ساده به دنیا آمدند، و فاطمه(س) تا آخر عمر در همان خانه (که اکنون کنار مرقد منوّر پیامبر(ص) است) زندگی کرد».
سادگی زندگی فاطمه(س) در خانه على(ع) از هر جهت به قدری در سطح پایین بود که در یکی از موارد سلمان از چادر پر وصله حضرت زهرا(س) تعجّب کرد، حضرت زهرا(س) به پیامبر(ص) عرض کرد: «سلمان از کهنگی لباس من تعجّب می‌کند، سوگند به خداوندی که تو را به پیامبری برانگیخت، مدّت پنج سال است فرش و رختخواب من و علی(ع) در خانه، تنها در یک پوست گوسفند است... و متّکای ما از پوستی است که درونش پر از لیف خرما است».
پیامبر(ص) خطاب به سلمان فرمود:
«يَا سَلْمَانُ إِنَّ اِبْنَتِي لَفِي الْخَيْلِ السَّوَابِقِ؛[7]
ای سلمان! دخترم از گروه پیشگامان در پیشگاه خدا است».
اسراف در مصرف دخانیات و مواد مخدّر و...
یکی از پلیدترین و خانمانسوزترین چهره‌های اسراف که باعث خطرهای فراوان روانی، جسمی، خانوادگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و بیماری‌های گوناگون است، اسراف در مصرف دخانیات و مواد مخدّر می‌باشد.
اصل مصرف اینها، با اسراف آمیخته است، یعنی استفاده ذرّه‌ای از اینها اسراف است، تا چه رسد به این که بیش از اندازه مصرف گردد. زیرا هم اصل مصرف و هم مصرف زیادتر، هر دو خارج از حدّ استاندارد سلامتی روح و روان و جسم و اقتصاد سالم است.
بیچارگی و فلاکت اقتصادی استفاده از دخانیات و مواد مخدّر با شاخ و برگ‌هایی که دارد، آن قدر سرسامآور است که از همه چیز پیشی گرفته است.
آقای دکتر سیّد حسن عارفی در چند مقاله علمی تحت عنوان خودکشی و دیگرکشی تدریجی با دخانیات به زیان‌های بهداشتی و طبّی مصرف دخانیات پرداخته و بیماری و آثار سوء آن را به بدن تا ۷۴ نوع برشمرده[8] است و پانزده نوع سرطان را نام می‌برد که همه آن‌ها بر اثر استعمال دخانیات عاید انسان می‌شود».
به راستی اگر این مسئله را صرف نظر از جنبه‌های دیگر، تنها از جنبه اقتصادی مورد بررسی قرار دهیم و هزینه‌های سنگین بیمارانی که برای درمان بیماری‌های خود که بر اثر استعمال دخانیات بر آن‌ها تحمیل شده، به حساب آوریم، چه اندازه خواهد شد؟ اگر قانون منع اسراف در مورد دخانیات و مواد مخدّر در همه جا حاکم بود، فواید بیشماری که در پرتو این قانون عاید بشر می‌گردید، از میلیاردها، بلکه از بیلیاردها تجاوز می‌کرد. زیان و خسارت‌هایی که از این ناحیه به بشر می‌رسد، به راستی کمرشکن و جبران‌ناپذیر است.
کوتاه سخن آن که: اگر در جامعه‌ای - مثلاً در کشور ما - پنج میلیون نفر معتاد به انواع دخانیات و موادّ مخدّر وجود داشته باشد، و روزانه به طور میانگین تنها ۴۰۰ تومان خرج اعتیاد خود کنند، در هر روز دو میلیارد تومان[9] و سالانه ۷۲۰ میلیارد تومان خواهد شد، اگر با این مبلغ خواسته باشیم برای مستضعفان خانه خریداری کنیم و فرض کنیم که ارزش هر خانه برابر با هشت میلیون تومان است، می‌توانیم با این پول، تعداد ۹۰ هزار خانه تهیّه کنیم.
اینک ببینید تنها در مورد دخانیات و موادّ مخدّر، چقدر خسارت مستقیم اقتصادی به جامعه وارد می‌شود، با توجّه به این که خسارت‌های اقتصادی غیرمستقیم که ناشی از اعتیاد است، بسیار زیادتر است.
اینجا است که به این مطلب می‌رسیم که بدون تردید اسراف یک پدیده بسیار شوم اجتماعی و سیاسی و یک بلای خانمانسوز و ویرانگر غیرقابل جبران است.
بر همین اساس بعضی از مراجع تقلید، حتّى دخانیات را حرام کرده و فتوا به حرمت آن داده‌اند، برای روشن شدن مطلب نظر شما را به مسئله زیر از رساله توضیحالمسائل حضرت آیتاللهالعظمی ناصر مکارم شیرازی (مدّظلّه‌العالی) جلب می‌کنم:
«کشیدن سیگار و انواع دخانیات اگر به تصديق اهل اطلاع، ضرر مهمّی داشته باشد، حرام است ولی موادّ مخدّر مطلقاً حرام می‌باشد».[10]
قبلاً در معنی اسراف خاطرنشان شد که امام صادق(ع) در ضمن گفتاری فرمود:
«همانا اسراف در چیزی است که موجب نابودی ثروت، و زیانرسانی به بدن شود».[11]
آیا تردیدی وجود دارد که انواع دخانیات و موادّ مخدّر، هم موجب خسارت مالی و اتلاف ثروت است، و هم برای بدن ضرر و زیان دارد؟ چنان که بیان شد.
دست پنهان استعمار در پیدایش و ترویج دخانیات
قابل توجّه این که یکی از راه‌های استعمار پیر انگلیس و کشورهای امپریالیستی، وادار کردن مردم جهان سوّم به مصرفگرایی است، دخانیات و موادّ مخدّر در این راستا از اقلام رسمی و اصلی استعمارگران برای بذرپاشی استعمار مصرفگرایی در صفحه دل‌های مردم است و مطابق تاریخ، تولّد دخانیات در کشور ما ایران، با استعمار آمیخته بود و همراه دست پنهان و آشکار استعمار انگلیس وارد این مرز و بوم گردید، توضیح این که:
دخانیات و موادّ مخدّر در عصر سلطنت ناصرالدّین‌شاه، برای اوّلین بار توسّط شرکت انگلیسی هند شرقی به اروپا وارد شد، سپس توسّط غلام‌های تلگرافخانه «هند واُروپ» وارد ایران گردید و گسترش یافت.
به این ترتیب که ناصرالدّین‌شاه قاجار به انگلستان سفر کرد و امتیاز (حدود ۵۰ سال) کشت دخانیات و تنباکوی ایران را با شرایطی به کمپانی انگلیسی به نام: «گ.ف. تالبوت» واگذار کرد و آن را در ۲۸ رجب سال ۱۳۰۸ ه.ق امضا نمود.
این قرارداد ننگین استعماری باعث شد که رفت و آمد انگلیسی‌ها و اروپائیان به ایران باز شود، آن‌ها همه محصولات توتون و دخانیات را در انحصار خود گرفتند، و مصرف دخانیات در ایران گسترش یافت و در این راستا مبالغ سرسام‌آوری برای هیچ و پوچ، به جیب انگلیسی‌ها سرازیر می‌شد. به این ترتیب رگ و ریشه اقتصاد کشور به دست استعمارگران افتاده و اگر این روند ادامه می‌یافت استقلال ایران در خطر شدید قرار می‌گرفت و اکثر مردم به دخانیات که همه‌اش اسراف به اضافه زیان‌های دیگر بود، آلوده می‌شدند.
این جا بود که علما و دانشمندان تحت رهبری مرجع بزرگ آیتاللهالعظمی میرزامحمّدحسن شیرازی (معروف به میرزای بزرگ، وفات یافته سال ۱۳۱۲ ه.ق) بر ضدّ این قرارداد ننگین قیام کردند و میرزای بزرگ چنین فتوا داد:
«اَليَوم استعمال تنباکو و توتون در حكم مبارزه با امام زمان عليه الصّلاة و السّلام است».
این فتوا آن چنان اوضاع را دگرگون کرد که مردم قلیان‌ها و چپق‌ها را شکستند به طوری که حتی در حرمسرای ناصرالدّین‌شاه توتون و قلیان پیدا نمی‌شد، این نهضت عظیم باعث شد که قرارداد فوق لغو و باطل اعلام گردید.[12]
نتیجه این که مصرفزدگی، و دخانیات که یکی از مصادیق اسراف است، از دسیسه‌های استعمار پیر انگلیس بود و سپس ادامه یافت. استعمارگران خواستند با این دسایس، مردم ایران و سایر کشورها را به مصرفگرایی مشغول کنند و سپس در پشت این پرده پرنیرنگ، به غارت اموال مسلمان بپردازند که امروزه این شیوه به روش‌های دیگر ادامه دارد.
در اینجا مناسب میدانم ابیاتی از متفکّر بزرگ شرق، اقبال لاهوری که آمیخته با نصیحت و هشدار است تقدیم کنم:
ای غنچه‌ی خوابیده چو نرگس نگران خیز
کاشانه‌ی ما رفت به تاراج، غمان[13] خیز
از ناله‌ی مرغ چمن از بانگ اذان خیز
از گرمی هنگامه‌ی آتش نفسان خیز
از خواب گران خواب گران خواب گران خیز
از خــــواب گــــران خــــیز
فریاد ز افرنگ و دلاویزی افرنگ
فریاد ز شیرینی و پرویزی افرنگ
عالم همه ویرانه ز چنگیزی افرنگ
معمار حرم باز به تعمیر جهان خیز
از خواب گران خواب گران خواب گران خیز
از خــــواب گــــران خــــیز
خودآزمایی
1- طبق روایت از پیامبر(ص) نشانه‌های برکت و بد قدمی زن چیست؟
2- به چه دلیل بعضی از مراجع تقلید دخانیات را حرام اعلام کرده‌اند؟
3- یکی از راه‌های استعمار پیر انگلیس و کشورهای امپریالیستی، را بیان کنید.
پی‌نوشت‌ها
[1]. وسائل‌الشیعة، ج ۱۵، ص ۱۰ و ج ۱۴ ص ۷۸.
[2]. همان، ص ۱۱.
[3]. بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۹۴؛ اعیان‌الشیعة، ج ۱، ص ۳۱۲.
[4]. اعیان‌الشیعه، ج ۱، ص ۳۱۲.
[5]. بحارالانوار، ج 19، ص ۱۱۳.
[6]. همان، ص 313.
[7]. همان، ج ۴۳، ص ۸۸.
[8]. مجلّه پاسدار اسلام، شماره 36، ص ۵۰ و ۵۱.
[9]. هر میلیارد تومان برابر هزار میلیون تومان است.
[10]. توضیحالمسائل معظّم‌له، ص ۴۹۸، چند مسئله مهم و مورد ابتلا، مسئله ۲۰.
[11]. مکارم الاخلاق، ص 63؛ بحارالانوار، ج ۷۵، ص ۳۰۳.
[12]. شرح این مطلب در کتاب تحریم تنباكو نوشته رضا زنجانی که در سال ۱۳۳۲ چاپ شده آمده است.
[13]. اندوهگین.
در شیوه زندگی پیامبر اسلام(ص) و امامان(ع) و گفتار آن‌ها در مورد ازدواج، به روشنی استفاده می‌شود که آن‌ها دستور اکید داده‌اند تا مسلمانان هزینه‌های ازدواج را - اعمّ از مهریّه و سایر قسمت‌ها- سبک، ساده و آسان بگیرند و موانع سر راه مجرّدان برای ازدواج را بردارند، اکنون به این روایات توجّه کنید:
رسول اکرم(ص) فرمود:
«أَفْضَلُ نِسَاءِ أُمَّتِي، أَصْبَحُهُنَّ وَجْهاً وَ أَقَلُّهُنَّ مَهْراً؛[1]
بهترین زنان امّت من، آنان هستند که خوشرو ترند، و مهریّه آن‌ها کم‌تر است».
نیز فرمود:
«مِنْ بَرَكَةِ الْمَرْأَةِ خِفَّةُ مَؤُنَتِهَا، وَ مِنْ شُؤْمِهَا شِدَّةُ مَؤُنَتِهَا؛[2]
یکی از نشانه‌های برکت زن، سبک بودن هزینه زندگی او است، و از نشانه‌های بدقدمی زن آن است که هزینه زندگی و ازدواجش سنگین باشد».
جهیزیه ساده حضرت زهرا(س) و خانه محقّر على(ع)
حضرت زهرا(س) برترین بانوی جهان که الگوی بانوان حقطلب است، به قدری جهیزیّه عروسیش ساده بود که از حدود شانزده کالای ارزان قیمت تشکیل می‌شد.
وقتی که کلّ ارقام جهیزیّه حضرت زهرا(س) را به حضور پیامبران آوردند، آن حضرت آن‌ها را با دستش زیر و رو کرد و فرمود:
«بَارَكَ اللهُ لِأَهلِ البَيتِ؛[3]
خداوند اینها را برای اهل خانه، مبارک کند».
و طبق روایت دیگر، هنگامی که آن وسایل را نزد آن حضرت آوردند، اشک در چشمانش حلقه زد و سر به آسمان بلند نمود و عرض کرد:
«اَللَّهُمَّ بَارِك لِقَومٍ جَلُّ آنَيَتِهِم الخَزَف؛[4]
خدایا به زندگی قومی که گران‌مایه‌ترین ظروف‌شان، در سفال خلاصه می‌شود، برکت عنایت فرما».
هنگام مراسم عروسی، پیامبر اکرم(ص) به حضرت علی(ع) فرمود: همین نزدیکی خانه‌ای تهیّه کن (اجاره کن) تا همسرت را به تو تحویل دهم.
علی(ع) گفت: در این نزدیکی جز منزل «حارثة بن نعمان» منزل مناسب دیگری نیست، فقط منزل او خالی و آماده است.
پیامبر(ص) فرمود: «همه اتاق‌های خانه حارثه را برای صحابه گرفتیم، خجالت می‌کشیم این منزل را هم از او مطالبه کنیم».
این مطلب به گوش حارثه رسید، به حضور پیامبر(ص) آمد و عرض کرد: «ای رسول خدا! من و اموالم به خدا و رسول خدا(ص)تعلّق دارد».
«پیامبر(ص) برای او دعا کرد، حارثة منزل خود را برای ورود فاطمه(س) آماده نمود. فاطمه(س) شب عروسی به آن خانه وارد شد، فرششان در آن خانه، پوست گوسفند بود که روی پشم آن پوست می‌خوابیدند».[5]
«در مورد خانه علی(ع) در شب عروسی، روایت شده که آن حضرت کنار مسجد، خانه بسیار ساده‌ای داشت که مجموع آن در یک اتاق خلاصه می‌شد، در کف اتاقش شن نرم ریخته بود، و چوبی را از دیواری به دیوار دیگر نصب نموده بود، تا لباس‌هایش را روی آن بیندازد، و پوست گوسفندی را، فرش آن اتاق نموده و متّکایی از لیف خرما در کنار آن دیده می‌شد».[6]
«ولی آن خانه، در شب زفاف مناسب نبود، علی(ع) خانه محقّر دیگری که دورتر از آنجا بود اجاره کرد و بعد از مدّتی به خانه قبلی خود بازگشت و همسایه نزدیک پیامبر(ص) شد و فرزندان برومندش حسن و حسین(ع) در همان اتاق ساده به دنیا آمدند، و فاطمه(س) تا آخر عمر در همان خانه (که اکنون کنار مرقد منوّر پیامبر(ص) است) زندگی کرد».
سادگی زندگی فاطمه(س) در خانه على(ع) از هر جهت به قدری در سطح پایین بود که در یکی از موارد سلمان از چادر پر وصله حضرت زهرا(س) تعجّب کرد، حضرت زهرا(س) به پیامبر(ص) عرض کرد: «سلمان از کهنگی لباس من تعجّب می‌کند، سوگند به خداوندی که تو را به پیامبری برانگیخت، مدّت پنج سال است فرش و رختخواب من و علی(ع) در خانه، تنها در یک پوست گوسفند است... و متّکای ما از پوستی است که درونش پر از لیف خرما است».
پیامبر(ص) خطاب به سلمان فرمود:
«يَا سَلْمَانُ إِنَّ اِبْنَتِي لَفِي الْخَيْلِ السَّوَابِقِ؛[7]
ای سلمان! دخترم از گروه پیشگامان در پیشگاه خدا است».
اسراف در مصرف دخانیات و مواد مخدّر و...
یکی از پلیدترین و خانمانسوزترین چهره‌های اسراف که باعث خطرهای فراوان روانی، جسمی، خانوادگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و بیماری‌های گوناگون است، اسراف در مصرف دخانیات و مواد مخدّر می‌باشد.
اصل مصرف اینها، با اسراف آمیخته است، یعنی استفاده ذرّه‌ای از اینها اسراف است، تا چه رسد به این که بیش از اندازه مصرف گردد. زیرا هم اصل مصرف و هم مصرف زیادتر، هر دو خارج از حدّ استاندارد سلامتی روح و روان و جسم و اقتصاد سالم است.
بیچارگی و فلاکت اقتصادی استفاده از دخانیات و مواد مخدّر با شاخ و برگ‌هایی که دارد، آن قدر سرسامآور است که از همه چیز پیشی گرفته است.
آقای دکتر سیّد حسن عارفی در چند مقاله علمی تحت عنوان خودکشی و دیگرکشی تدریجی با دخانیات به زیان‌های بهداشتی و طبّی مصرف دخانیات پرداخته و بیماری و آثار سوء آن را به بدن تا ۷۴ نوع برشمرده[8] است و پانزده نوع سرطان را نام می‌برد که همه آن‌ها بر اثر استعمال دخانیات عاید انسان می‌شود».
به راستی اگر این مسئله را صرف نظر از جنبه‌های دیگر، تنها از جنبه اقتصادی مورد بررسی قرار دهیم و هزینه‌های سنگین بیمارانی که برای درمان بیماری‌های خود که بر اثر استعمال دخانیات بر آن‌ها تحمیل شده، به حساب آوریم، چه اندازه خواهد شد؟ اگر قانون منع اسراف در مورد دخانیات و مواد مخدّر در همه جا حاکم بود، فواید بیشماری که در پرتو این قانون عاید بشر می‌گردید، از میلیاردها، بلکه از بیلیاردها تجاوز می‌کرد. زیان و خسارت‌هایی که از این ناحیه به بشر می‌رسد، به راستی کمرشکن و جبران‌ناپذیر است.
کوتاه سخن آن که: اگر در جامعه‌ای - مثلاً در کشور ما - پنج میلیون نفر معتاد به انواع دخانیات و موادّ مخدّر وجود داشته باشد، و روزانه به طور میانگین تنها ۴۰۰ تومان خرج اعتیاد خود کنند، در هر روز دو میلیارد تومان[9] و سالانه ۷۲۰ میلیارد تومان خواهد شد، اگر با این مبلغ خواسته باشیم برای مستضعفان خانه خریداری کنیم و فرض کنیم که ارزش هر خانه برابر با هشت میلیون تومان است، می‌توانیم با این پول، تعداد ۹۰ هزار خانه تهیّه کنیم.
اینک ببینید تنها در مورد دخانیات و موادّ مخدّر، چقدر خسارت مستقیم اقتصادی به جامعه وارد می‌شود، با توجّه به این که خسارت‌های اقتصادی غیرمستقیم که ناشی از اعتیاد است، بسیار زیادتر است.
اینجا است که به این مطلب می‌رسیم که بدون تردید اسراف یک پدیده بسیار شوم اجتماعی و سیاسی و یک بلای خانمانسوز و ویرانگر غیرقابل جبران است.
بر همین اساس بعضی از مراجع تقلید، حتّى دخانیات را حرام کرده و فتوا به حرمت آن داده‌اند، برای روشن شدن مطلب نظر شما را به مسئله زیر از رساله توضیحالمسائل حضرت آیتاللهالعظمی ناصر مکارم شیرازی (مدّظلّه‌العالی) جلب می‌کنم:
«کشیدن سیگار و انواع دخانیات اگر به تصديق اهل اطلاع، ضرر مهمّی داشته باشد، حرام است ولی موادّ مخدّر مطلقاً حرام می‌باشد».[10]
قبلاً در معنی اسراف خاطرنشان شد که امام صادق(ع) در ضمن گفتاری فرمود:
«همانا اسراف در چیزی است که موجب نابودی ثروت، و زیانرسانی به بدن شود».[11]
آیا تردیدی وجود دارد که انواع دخانیات و موادّ مخدّر، هم موجب خسارت مالی و اتلاف ثروت است، و هم برای بدن ضرر و زیان دارد؟ چنان که بیان شد.
دست پنهان استعمار در پیدایش و ترویج دخانیات
قابل توجّه این که یکی از راه‌های استعمار پیر انگلیس و کشورهای امپریالیستی، وادار کردن مردم جهان سوّم به مصرفگرایی است، دخانیات و موادّ مخدّر در این راستا از اقلام رسمی و اصلی استعمارگران برای بذرپاشی استعمار مصرفگرایی در صفحه دل‌های مردم است و مطابق تاریخ، تولّد دخانیات در کشور ما ایران، با استعمار آمیخته بود و همراه دست پنهان و آشکار استعمار انگلیس وارد این مرز و بوم گردید، توضیح این که:
دخانیات و موادّ مخدّر در عصر سلطنت ناصرالدّین‌شاه، برای اوّلین بار توسّط شرکت انگلیسی هند شرقی به اروپا وارد شد، سپس توسّط غلام‌های تلگرافخانه «هند واُروپ» وارد ایران گردید و گسترش یافت.
به این ترتیب که ناصرالدّین‌شاه قاجار به انگلستان سفر کرد و امتیاز (حدود ۵۰ سال) کشت دخانیات و تنباکوی ایران را با شرایطی به کمپانی انگلیسی به نام: «گ.ف. تالبوت» واگذار کرد و آن را در ۲۸ رجب سال ۱۳۰۸ ه.ق امضا نمود.
این قرارداد ننگین استعماری باعث شد که رفت و آمد انگلیسی‌ها و اروپائیان به ایران باز شود، آن‌ها همه محصولات توتون و دخانیات را در انحصار خود گرفتند، و مصرف دخانیات در ایران گسترش یافت و در این راستا مبالغ سرسام‌آوری برای هیچ و پوچ، به جیب انگلیسی‌ها سرازیر می‌شد. به این ترتیب رگ و ریشه اقتصاد کشور به دست استعمارگران افتاده و اگر این روند ادامه می‌یافت استقلال ایران در خطر شدید قرار می‌گرفت و اکثر مردم به دخانیات که همه‌اش اسراف به اضافه زیان‌های دیگر بود، آلوده می‌شدند.
این جا بود که علما و دانشمندان تحت رهبری مرجع بزرگ آیتاللهالعظمی میرزامحمّدحسن شیرازی (معروف به میرزای بزرگ، وفات یافته سال ۱۳۱۲ ه.ق) بر ضدّ این قرارداد ننگین قیام کردند و میرزای بزرگ چنین فتوا داد:
«اَليَوم استعمال تنباکو و توتون در حكم مبارزه با امام زمان عليه الصّلاة و السّلام است».
این فتوا آن چنان اوضاع را دگرگون کرد که مردم قلیان‌ها و چپق‌ها را شکستند به طوری که حتی در حرمسرای ناصرالدّین‌شاه توتون و قلیان پیدا نمی‌شد، این نهضت عظیم باعث شد که قرارداد فوق لغو و باطل اعلام گردید.[12]
نتیجه این که مصرفزدگی، و دخانیات که یکی از مصادیق اسراف است، از دسیسه‌های استعمار پیر انگلیس بود و سپس ادامه یافت. استعمارگران خواستند با این دسایس، مردم ایران و سایر کشورها را به مصرفگرایی مشغول کنند و سپس در پشت این پرده پرنیرنگ، به غارت اموال مسلمان بپردازند که امروزه این شیوه به روش‌های دیگر ادامه دارد.
در اینجا مناسب میدانم ابیاتی از متفکّر بزرگ شرق، اقبال لاهوری که آمیخته با نصیحت و هشدار است تقدیم کنم:
ای غنچه‌ی خوابیده چو نرگس نگران خیز
کاشانه‌ی ما رفت به تاراج، غمان[13] خیز
از ناله‌ی مرغ چمن از بانگ اذان خیز
از گرمی هنگامه‌ی آتش نفسان خیز
از خواب گران خواب گران خواب گران خیز
از خــــواب گــــران خــــیز
فریاد ز افرنگ و دلاویزی افرنگ
فریاد ز شیرینی و پرویزی افرنگ
عالم همه ویرانه ز چنگیزی افرنگ
معمار حرم باز به تعمیر جهان خیز
از خواب گران خواب گران خواب گران خیز
از خــــواب گــــران خــــیز
خودآزمایی
1- طبق روایت از پیامبر(ص) نشانه‌های برکت و بد قدمی زن چیست؟
2- به چه دلیل بعضی از مراجع تقلید دخانیات را حرام اعلام کرده‌اند؟
3- یکی از راه‌های استعمار پیر انگلیس و کشورهای امپریالیستی، را بیان کنید.
پی‌نوشت‌ها
[1]. وسائل‌الشیعة، ج ۱۵، ص ۱۰ و ج ۱۴ ص ۷۸.
[2]. همان، ص ۱۱.
[3]. بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۹۴؛ اعیان‌الشیعة، ج ۱، ص ۳۱۲.
[4]. اعیان‌الشیعه، ج ۱، ص ۳۱۲.
[5]. بحارالانوار، ج 19، ص ۱۱۳.
[6]. همان، ص 313.
[7]. همان، ج ۴۳، ص ۸۸.
[8]. مجلّه پاسدار اسلام، شماره 36، ص ۵۰ و ۵۱.
[9]. هر میلیارد تومان برابر هزار میلیون تومان است.
[10]. توضیحالمسائل معظّم‌له، ص ۴۹۸، چند مسئله مهم و مورد ابتلا، مسئله ۲۰.
[11]. مکارم الاخلاق، ص 63؛ بحارالانوار، ج ۷۵، ص ۳۰۳.
[12]. شرح این مطلب در کتاب تحریم تنباكو نوشته رضا زنجانی که در سال ۱۳۳۲ چاپ شده آمده است.
[13]. اندوهگین.
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
محمد محمدی اشتهاردی
ارسال نظر