اسراف؛ بلای خانمان‌سوز| ۱۱
بدون تردید انفاق و کَرم‌ورزی یکی از ارزش‌های مهمّ اسلامی است که از آن در قرآن به «جهاد مالی» تعبیر شده است و کاربرد آن در پیشرفت ارزش‌ها و شئون اسلامی، نقش اساسی دارد. اسراف در انفاق و بخشش
بدون تردید انفاق و کَرم‌ورزی یکی از ارزش‌های مهمّ اسلامی است که از آن در قرآن به «جهاد مالی» تعبیر شده است.[1] و کاربرد آن در پیشرفت ارزش‌ها و شئون اسلامی، نقش اساسی دارد. ولی همین انفاق اگر در کانال اسراف قرار گیرد، ضدّارزش به حساب آمده و موجب خسارت‌ها و آثار سوء خواهد شد؛ از اینرو باید در همین مورد نیز اندازه نگه داشت، زیرا اگر اسراف در آن رخنه کند، چهره زیبای آن را تیره و زشت خواهد کرد. برای روشن شدن مطلب، نظر شما را به چهار حدیث زیر جلب می‌کنم:
1. پیامبر اکرم(ص) فرمود:
«مَا مِنْ نَفَقَةٍ أَحَبُّ إِلَى اَللَّهِ عَزَّوَجَلَّ مِنْ نَفَقَةِ قَصْدٍ، وَ يُبْغِضُ الْإِسْرَافَ،[2]
هیچ اتّفاقی در پیشگاه خدا محبوب‌تر از انفاق معتدلانه نیست، خداوند اسراف در انفاق را دشمن دارد».
2. روایت شده: فقیری به محضر پیامبر(ص) آمد و از آن حضرت تقاضا کرد که پیراهن خود را به او ببخشد. پیامبر(ص) جامه خود را از تن درآورد و به او داد و چون دیگر پوشش نداشت، در منزل نشست و حتّی برای نماز جماعت بیرون نرفت، کافران در غیاب، آن حضرت را سرزنش کردند و گفتند خواب و لهو، محمّد(ص) را حتّی از نماز بازداشته است.
در این هنگام آیه ۲۹ سوره اسراء نازل شد که معنایش این است:
«هان ای محمّد! دست خود را به گردن نبند (بخل نورز) و آن را به تمام معنی مگشای (اسراف در انفاق مكن) که ملامتزده و حسرتخورده در خانه بنشینی».[3]
3. یکی از مسلمانان دارای چند فرزند بود و در مدینه میزیست و از ثروت دنیا جز شش غلام (عبد) چیز دیگری نداشت. هنگام مرگش چون احساس کرد که سایه عمرش به لب دیوار رسیده، غلامان خود را آزاد کرد و برای کودکان خود چیزی نگذاشت، سپس مرگش فرا رسید. طبق معمول جنازه او را دفن کردند سپس داستان او را به عرض رسول اکرم(ص) رساندند.
پیامبر(ص) فرمود: «جنازه‌ی او را چه کردید؟»
گفتند: به خاک سپردیم.
فرمود: «اگر به من اطلاع می‌دادید نمی‌گذاشتم او را در قبرستان مسلمانان دفن کنید؛ زیرا او کودکان خود را از ثروتش بینصیب نمود و آنان را فقیر و بیپناه گذاشت تا دست گدایی به سوی مردم دراز کنند».[4]
4. شخصی به نام عبّاسی می‌گوید: به محضر امام رضا رفتم و درباره شیوه رفتار کردن در خانه نسبت به همسر و فرزندان پرسیدم. فرمود: «به گونه‌ای باشد که بین دو مکروه (سختگیری و اسراف) قرار گیری».
عرض کردم: منظورتان از این سخن چیست؟ فرمود: آیا سخن خدا در قرآن را نشنیده‌ای که اسراف و سختگیری را ناپسند می‌شمرد و می‌فرماید:
«وَ اَلَّذِينَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَ لَمْ يَقْتُرُوا وَ كانَ بَيْنَ ذلِكَ قَواماً ؛[5]
بندگان خدا کسانی هستند که هرگاه انفاق کنند، نه اسراف کنند و نه سختگیری، بلکه در میان این دو، حدّ اعتدال را می‌گیرند».
بنابراین در مورد معاش و هزینه زندگی خانواده در خرید و مصرف، میانهرو باش.[6]
بازخواست در قیامت در مورد چگونگی مصرف مال
یکی از اموری که بیانگر اهمیّت مصرف صحیح بوده و حاکی از گناه بزرگ مصرف‌های بیهوده مانند اسراف است این که در روایات متعدّد از رسول خدا(ص) نقل شده فرمود:
«إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ، لَمْ تَزُلْ قَدَمَا عَبْدٍ حَتَّى يُسْأَلَ عَنْ أَرْبَعٍ؛ عَنْ عُمُرِهِ فِيمَ أَفْنَاهُ؟ وَ عَنْ شَبَابِهِ فِيمَ أَبْلاَهُ؟ وَ عَمَّا اِكْتَسَبَهُ مِنْ أَيْنَ اِكْتَسَبَهُ وَ فِيمَ انْفَقَهُ؟ وَ عَنْ حُبِّنَا أَهْلَ اَلْبَيْتِ؛[7]
هنگامی که روز قیامت فرا رسید، انسان قدم از قدم برنمی‌دارد مگر این که از چهار موضوع از او سؤال و بازخواست می‌کنند:
«1- عمرت را در چه راهی به پایان رساندی؟ ۲- جوانیّت را در چه راهی به پیری و فرسودگی تبدیل کردی؟ ۳- اموالت را از کجا به دست آوردی و در چه راهی به مصرف رساندی؟ ۴- رابطه محبّت تو با ما خاندان نبوّت چگونه بود؟»
چنان که ملاحظه می‌کنید، در این گفتار، مسئله مصرف آنچنان از اهمیّت بالایی برخوردار است که در کنار عمر، جوانی، تحصیل مال از راه حلال، و دوستی با خاندان رسالت(ع) قرار گرفته است، بنابراین برای مصرف صحیح باید اقدام جدّی و مسئولانه نمود.
شیوع اسراف در انفاق
با کمال تأسّف اسراف در انفاق به عناوین مختلف با شکل‌های گوناگون شایع گشته و موجب مشکلات فراوان برای بسیاری شده است؛ نمونه‌های آن را می‌توان در دوازده عنوان زیر بیان کرد:
1- انفاق در عروسی‌ها، مانند مخارج سنگین طلا و لباس، به عنوان بردن عروس برای خرید و تشریفات تالار و ... .
۲- سکّه دادن یا پول‌های هنگفت دیگر به عروس برای «بله» گفتن.
۴- شاباش‌های اشرافی، تا آنجا که در بعضی از عروسی‌های سرمایهداران، به جای پول، سکّه طلای بهار آزادی بر سر عروس و داماد می‌ریزند.
۵- بردن کادوهای گران قیمت به خانه افراد در مناسبت‌های گوناگون، که هر کدام عوارض جنبی و منفی داشته و گاهی موجب کشمکش و طلاق گشته است.
6- خریداری دسته گل با بهای سنگین برای بیماران و یا برای قبرستان و...
۷- سوغات‌های سفر، حتّی سفرهای زیارتی و یا واجب مانند حجّ که برای بسیاری کمرشکن و مشکلآفرین است.
۸- مهریّه‌های سنگین و تشریفات سنگین‌تر در مهمانی‌های عروسی و... .
9. خرج‌های گزاف، در بازگشت از حجّ و یا سوریه و..
۱۰- تحمّل مخارج سنگین مجالس ترحیم اموات که گاهی موجب حیف و میل اموال يتيم و صغير شده و باعث ورشکستگی وارثان می‌گردد.
۱۱- دکوراسیون و مبلمانهای پر زرق و برق بعضی از اتاق‌های اداری با پول‌های گزاف، از یک سو، و حاتمبخشی‌های عجیب و غریب در ادارات، به خاطر تقویت روابط غیر لازم از بیتالمال و ... که گاهی به چند سکه و یا قواره زمین و یا تحویل ماشین بینوبت و ... به افراد داده میشود و بخشنده - که از کیسه خليفه می‌بخشد- هیچ فکر نمی‌کند که هزاران نفر در این وسایل بخشیده شده حق دارند و یا در این بخشش‌ها علاوه بر تبعیض، اسراف وجود دارد.
12- مخارج سنگین سفرهای خارجی و یا سفره‌های رنگین و پرخرج. برای مهمانان خارجی و ...
البته اینگونه موارد، به خاطر اسراف، حرام و ناشایسته است ولی اگر از بيتالمال باشد، حرام بزرگ دیگری بر آن افزوده میشود و انجامدهنده آن به عنوان خائن به بیتالمال یا دزد و غارتگر بیتالمال معرّفی میشود در حالی که امیر مؤمنان علی(ع) و امامان دیگر در مورد صرفهجویی در بیتالمال و انفاق در راه صحیح، سخن بسیار گفته‌اند.
گفتار پیشوایان در پرهیز از اسراف در انفاق
برای روشن شدن مطلب به چند روایت زیر توجه کنید:
1. امیر مؤمنان علی(ع) برای کارگزاران خود چنین نامه می‌نوشت:
«أَدِقُّوا أَقْلاَمَكُمْ وَ قَارِبُوا بَيْنَ سُطُورِكُمْ وَ اِحْذِفُوا عَنِّي فُضُولَكُمْ وَ اِقْصِدُوا قَصْدَ الْمَعَانِي وَ إِيَّاكُمْ وَ اَلْإِكْثَارَ فَإِنَّ أَمْوَالَ اَلْمُسْلِمِينَ لَا تَحْتَمِلُ الْإِضْرَارَ؛[8]
سرقلمها را نازک‌تر کنید، و بين سطرها را نزدیک نمایید و از استخدام واژه‌های زاید بپرهیزید و معانی را هدف قرار دهید، و از پرچانگی و مخارج اضافی دوری نمایید، زیرا نباید به ثروت مسلمانان آسیب برسد».
2. نیز فرمود: «آگاه باشید؛ بخشیدن مال در جای ناروا؛ بریز و بپاش و بیهوده نمودن آن است، اینگونه بخشش، بخشنده را در دنیا بالا میبرد ولی در روز رستاخیز به پایین می‌کشاند و در پیش مردم او را محترم می‌کند، ولی در پیش خدا خوار می‌گرداند، هرکس مال خود را در جای نادرست نزد ناشایستگان گذاشت، خداوند شکر آن مال را بر او حرام می‌نماید».[9]
3. امام صادق(ع) فرمود:
«مَنْ أَنْفَقَ شَيْئاً فِي غَيْرِ طَاعَةِ اللَّهِ فَهُوَ مُبَذِّرٌ؛[10]
کسی که چیزی از مال خود را در راه غیر اطاعت خدا مصرف کند، چنین کسی اسرافکار است».
رعایت انضباط مالی در مراسم سوگواری
یکی از پدیده‌های شوم اجتماعی که در بسیاری از موارد تحت عنوان اسراف در انفاق قرار گرفته، برنامه‌هایی است که در مراسم روز سوّم، هفتم، چهلم و سال اموات انجام میشود، که با سنّت‌های اسلامی عصر پیامبر(ص) فاصله بسیار دارد.
از نظر اسلام مستحب است وقتی که انسانی از دنیا رفت، همسایگان با بستگان، سه روز برای خانواده عزادار غذا ببرند، زیرا آنان مشغول عزاداری هستند و فراغت برای تهیّه غذا ندارند. چنان که پس از شهادت جعفر طیّار(ع)، پیامبر(ص) دستور داد سه روز برای همسر و بچّه‌های او غذا بردند و همین اطعام، سه روز از ناحیه همسایگان و مؤمنان نسبت به خانواده‌های عزادار، سنّت گردید.[11]
بر همین اساس امام صادق(ع) فرمود:
«يَنْبَغِي لِجِيرَانِ صَاحِبِ الْمُصِيبَةِ أَنْ يُطْعِمُوا الطَّعَامَ عَنْهُ ثَلاَثَةَ أَيَّامٍ؛[12]
برای همسایگان صاحب عزا سزاوار است که سه روز به صاحب عزا و افراد خانواده‌اش غذا برسانند».
بنابراین آن چه اکنون مرسوم شده، حتی در بعضی موارد میهمانی‌هایی مفصّل، آن هم در تالارها انجام میشود - و گاهی اموال صغير و يتیم نیز پایمال می‌گردد- برخلاف سنّت اسلام است و سر از اسراف و زیادهروی درمی‌آورد که نه تنها موجب شادی روح مردگان نیست بلکه باعث عذاب روح آن‌ها و بستگان‌شان است. باید آن را به حداقل رسانید، اخیراً در یکی از جاها، برنامه سوّم و هفتم به یک روز تبدیل شده، که بسیار کار شایسته‌ای است ولی همان یک روز را هم باید ساده برقرار کرد و سنّت پیامبر(ص) را محور قرار داد، نه برنامه‌های تجمّلاتی را که غالباً نابجا و اسرافآمیز است.
خودآزمایی
1- در قرآن چه چیزی به «جهاد مالی» تعبیر شده است و چه زمانی به ضد ارزش تبدیل میشود؟
2- چهار موضوعی که روز قیامت از انسان سوال و بازخواست می‌گردد، کدام است؟
3- منظور و مفهوم آیه 67 سوره فرقان «وَ اَلَّذِينَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَ لَمْ يَقْتُرُوا وَ كانَ بَيْنَ ذلِكَ قَواماً» چیست؟
4- از نظر اسلام مستحب است وقتی که انسانی از دنیا رفت، همسایگان با بستگان، چه کاری انجام دهند؟
پی‌نوشت‌ها
[1]. سوره توبه، آیه ۸۸.
[2]. قصارالجمل، آیتالله مشکینی، ص ۳۰۵.
[3]. «وَ لا تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إِلى عُنُقِكَ وَ لا تَبْسُطْها كُلَّ اَلْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسُوراً» مجمعالبیان، ج 6، ص ۴۱۱، ذیل آیه ۲۹ اسراء.
[4]. عللالشرایع.
[5]. سوره فرقان، آیه 6۷.
[6]. سفينةالبحار، ج ۱، ص 615؛ بحارالانوار، ج ۷۱، ص ۳۴۷.
[7]. بحارالانوار، ج ۷۷، ص 162.
[8]. بحارالانوار، ج ۴۱، ص ۱۰۵.
[9]. نهجالبلاغه، خطبه 126.
[10]. بحارالانوار، ج ۷۲، ص ۳۰۲.
[11]. فروع کافی، ج ۳، ص ۲۱۷.
[12]. همان.
بدون تردید انفاق و کَرم‌ورزی یکی از ارزش‌های مهمّ اسلامی است که از آن در قرآن به «جهاد مالی» تعبیر شده است.[1] و کاربرد آن در پیشرفت ارزش‌ها و شئون اسلامی، نقش اساسی دارد. ولی همین انفاق اگر در کانال اسراف قرار گیرد، ضدّارزش به حساب آمده و موجب خسارت‌ها و آثار سوء خواهد شد؛ از اینرو باید در همین مورد نیز اندازه نگه داشت، زیرا اگر اسراف در آن رخنه کند، چهره زیبای آن را تیره و زشت خواهد کرد. برای روشن شدن مطلب، نظر شما را به چهار حدیث زیر جلب می‌کنم:
1. پیامبر اکرم(ص) فرمود:
«مَا مِنْ نَفَقَةٍ أَحَبُّ إِلَى اَللَّهِ عَزَّوَجَلَّ مِنْ نَفَقَةِ قَصْدٍ، وَ يُبْغِضُ الْإِسْرَافَ،[2]
هیچ اتّفاقی در پیشگاه خدا محبوب‌تر از انفاق معتدلانه نیست، خداوند اسراف در انفاق را دشمن دارد».
2. روایت شده: فقیری به محضر پیامبر(ص) آمد و از آن حضرت تقاضا کرد که پیراهن خود را به او ببخشد. پیامبر(ص) جامه خود را از تن درآورد و به او داد و چون دیگر پوشش نداشت، در منزل نشست و حتّی برای نماز جماعت بیرون نرفت، کافران در غیاب، آن حضرت را سرزنش کردند و گفتند خواب و لهو، محمّد(ص) را حتّی از نماز بازداشته است.
در این هنگام آیه ۲۹ سوره اسراء نازل شد که معنایش این است:
«هان ای محمّد! دست خود را به گردن نبند (بخل نورز) و آن را به تمام معنی مگشای (اسراف در انفاق مكن) که ملامتزده و حسرتخورده در خانه بنشینی».[3]
3. یکی از مسلمانان دارای چند فرزند بود و در مدینه میزیست و از ثروت دنیا جز شش غلام (عبد) چیز دیگری نداشت. هنگام مرگش چون احساس کرد که سایه عمرش به لب دیوار رسیده، غلامان خود را آزاد کرد و برای کودکان خود چیزی نگذاشت، سپس مرگش فرا رسید. طبق معمول جنازه او را دفن کردند سپس داستان او را به عرض رسول اکرم(ص) رساندند.
پیامبر(ص) فرمود: «جنازه‌ی او را چه کردید؟»
گفتند: به خاک سپردیم.
فرمود: «اگر به من اطلاع می‌دادید نمی‌گذاشتم او را در قبرستان مسلمانان دفن کنید؛ زیرا او کودکان خود را از ثروتش بینصیب نمود و آنان را فقیر و بیپناه گذاشت تا دست گدایی به سوی مردم دراز کنند».[4]
4. شخصی به نام عبّاسی می‌گوید: به محضر امام رضا رفتم و درباره شیوه رفتار کردن در خانه نسبت به همسر و فرزندان پرسیدم. فرمود: «به گونه‌ای باشد که بین دو مکروه (سختگیری و اسراف) قرار گیری».
عرض کردم: منظورتان از این سخن چیست؟ فرمود: آیا سخن خدا در قرآن را نشنیده‌ای که اسراف و سختگیری را ناپسند می‌شمرد و می‌فرماید:
«وَ اَلَّذِينَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَ لَمْ يَقْتُرُوا وَ كانَ بَيْنَ ذلِكَ قَواماً ؛[5]
بندگان خدا کسانی هستند که هرگاه انفاق کنند، نه اسراف کنند و نه سختگیری، بلکه در میان این دو، حدّ اعتدال را می‌گیرند».
بنابراین در مورد معاش و هزینه زندگی خانواده در خرید و مصرف، میانهرو باش.[6]
بازخواست در قیامت در مورد چگونگی مصرف مال
یکی از اموری که بیانگر اهمیّت مصرف صحیح بوده و حاکی از گناه بزرگ مصرف‌های بیهوده مانند اسراف است این که در روایات متعدّد از رسول خدا(ص) نقل شده فرمود:
«إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ، لَمْ تَزُلْ قَدَمَا عَبْدٍ حَتَّى يُسْأَلَ عَنْ أَرْبَعٍ؛ عَنْ عُمُرِهِ فِيمَ أَفْنَاهُ؟ وَ عَنْ شَبَابِهِ فِيمَ أَبْلاَهُ؟ وَ عَمَّا اِكْتَسَبَهُ مِنْ أَيْنَ اِكْتَسَبَهُ وَ فِيمَ انْفَقَهُ؟ وَ عَنْ حُبِّنَا أَهْلَ اَلْبَيْتِ؛[7]
هنگامی که روز قیامت فرا رسید، انسان قدم از قدم برنمی‌دارد مگر این که از چهار موضوع از او سؤال و بازخواست می‌کنند:
«1- عمرت را در چه راهی به پایان رساندی؟ ۲- جوانیّت را در چه راهی به پیری و فرسودگی تبدیل کردی؟ ۳- اموالت را از کجا به دست آوردی و در چه راهی به مصرف رساندی؟ ۴- رابطه محبّت تو با ما خاندان نبوّت چگونه بود؟»
چنان که ملاحظه می‌کنید، در این گفتار، مسئله مصرف آنچنان از اهمیّت بالایی برخوردار است که در کنار عمر، جوانی، تحصیل مال از راه حلال، و دوستی با خاندان رسالت(ع) قرار گرفته است، بنابراین برای مصرف صحیح باید اقدام جدّی و مسئولانه نمود.
شیوع اسراف در انفاق
با کمال تأسّف اسراف در انفاق به عناوین مختلف با شکل‌های گوناگون شایع گشته و موجب مشکلات فراوان برای بسیاری شده است؛ نمونه‌های آن را می‌توان در دوازده عنوان زیر بیان کرد:
1- انفاق در عروسی‌ها، مانند مخارج سنگین طلا و لباس، به عنوان بردن عروس برای خرید و تشریفات تالار و ... .
۲- سکّه دادن یا پول‌های هنگفت دیگر به عروس برای «بله» گفتن.
۴- شاباش‌های اشرافی، تا آنجا که در بعضی از عروسی‌های سرمایهداران، به جای پول، سکّه طلای بهار آزادی بر سر عروس و داماد می‌ریزند.
۵- بردن کادوهای گران قیمت به خانه افراد در مناسبت‌های گوناگون، که هر کدام عوارض جنبی و منفی داشته و گاهی موجب کشمکش و طلاق گشته است.
6- خریداری دسته گل با بهای سنگین برای بیماران و یا برای قبرستان و...
۷- سوغات‌های سفر، حتّی سفرهای زیارتی و یا واجب مانند حجّ که برای بسیاری کمرشکن و مشکلآفرین است.
۸- مهریّه‌های سنگین و تشریفات سنگین‌تر در مهمانی‌های عروسی و... .
9. خرج‌های گزاف، در بازگشت از حجّ و یا سوریه و..
۱۰- تحمّل مخارج سنگین مجالس ترحیم اموات که گاهی موجب حیف و میل اموال يتيم و صغير شده و باعث ورشکستگی وارثان می‌گردد.
۱۱- دکوراسیون و مبلمانهای پر زرق و برق بعضی از اتاق‌های اداری با پول‌های گزاف، از یک سو، و حاتمبخشی‌های عجیب و غریب در ادارات، به خاطر تقویت روابط غیر لازم از بیتالمال و ... که گاهی به چند سکه و یا قواره زمین و یا تحویل ماشین بینوبت و ... به افراد داده میشود و بخشنده - که از کیسه خليفه می‌بخشد- هیچ فکر نمی‌کند که هزاران نفر در این وسایل بخشیده شده حق دارند و یا در این بخشش‌ها علاوه بر تبعیض، اسراف وجود دارد.
12- مخارج سنگین سفرهای خارجی و یا سفره‌های رنگین و پرخرج. برای مهمانان خارجی و ...
البته اینگونه موارد، به خاطر اسراف، حرام و ناشایسته است ولی اگر از بيتالمال باشد، حرام بزرگ دیگری بر آن افزوده میشود و انجامدهنده آن به عنوان خائن به بیتالمال یا دزد و غارتگر بیتالمال معرّفی میشود در حالی که امیر مؤمنان علی(ع) و امامان دیگر در مورد صرفهجویی در بیتالمال و انفاق در راه صحیح، سخن بسیار گفته‌اند.
گفتار پیشوایان در پرهیز از اسراف در انفاق
برای روشن شدن مطلب به چند روایت زیر توجه کنید:
1. امیر مؤمنان علی(ع) برای کارگزاران خود چنین نامه می‌نوشت:
«أَدِقُّوا أَقْلاَمَكُمْ وَ قَارِبُوا بَيْنَ سُطُورِكُمْ وَ اِحْذِفُوا عَنِّي فُضُولَكُمْ وَ اِقْصِدُوا قَصْدَ الْمَعَانِي وَ إِيَّاكُمْ وَ اَلْإِكْثَارَ فَإِنَّ أَمْوَالَ اَلْمُسْلِمِينَ لَا تَحْتَمِلُ الْإِضْرَارَ؛[8]
سرقلمها را نازک‌تر کنید، و بين سطرها را نزدیک نمایید و از استخدام واژه‌های زاید بپرهیزید و معانی را هدف قرار دهید، و از پرچانگی و مخارج اضافی دوری نمایید، زیرا نباید به ثروت مسلمانان آسیب برسد».
2. نیز فرمود: «آگاه باشید؛ بخشیدن مال در جای ناروا؛ بریز و بپاش و بیهوده نمودن آن است، اینگونه بخشش، بخشنده را در دنیا بالا میبرد ولی در روز رستاخیز به پایین می‌کشاند و در پیش مردم او را محترم می‌کند، ولی در پیش خدا خوار می‌گرداند، هرکس مال خود را در جای نادرست نزد ناشایستگان گذاشت، خداوند شکر آن مال را بر او حرام می‌نماید».[9]
3. امام صادق(ع) فرمود:
«مَنْ أَنْفَقَ شَيْئاً فِي غَيْرِ طَاعَةِ اللَّهِ فَهُوَ مُبَذِّرٌ؛[10]
کسی که چیزی از مال خود را در راه غیر اطاعت خدا مصرف کند، چنین کسی اسرافکار است».
رعایت انضباط مالی در مراسم سوگواری
یکی از پدیده‌های شوم اجتماعی که در بسیاری از موارد تحت عنوان اسراف در انفاق قرار گرفته، برنامه‌هایی است که در مراسم روز سوّم، هفتم، چهلم و سال اموات انجام میشود، که با سنّت‌های اسلامی عصر پیامبر(ص) فاصله بسیار دارد.
از نظر اسلام مستحب است وقتی که انسانی از دنیا رفت، همسایگان با بستگان، سه روز برای خانواده عزادار غذا ببرند، زیرا آنان مشغول عزاداری هستند و فراغت برای تهیّه غذا ندارند. چنان که پس از شهادت جعفر طیّار(ع)، پیامبر(ص) دستور داد سه روز برای همسر و بچّه‌های او غذا بردند و همین اطعام، سه روز از ناحیه همسایگان و مؤمنان نسبت به خانواده‌های عزادار، سنّت گردید.[11]
بر همین اساس امام صادق(ع) فرمود:
«يَنْبَغِي لِجِيرَانِ صَاحِبِ الْمُصِيبَةِ أَنْ يُطْعِمُوا الطَّعَامَ عَنْهُ ثَلاَثَةَ أَيَّامٍ؛[12]
برای همسایگان صاحب عزا سزاوار است که سه روز به صاحب عزا و افراد خانواده‌اش غذا برسانند».
بنابراین آن چه اکنون مرسوم شده، حتی در بعضی موارد میهمانی‌هایی مفصّل، آن هم در تالارها انجام میشود - و گاهی اموال صغير و يتیم نیز پایمال می‌گردد- برخلاف سنّت اسلام است و سر از اسراف و زیادهروی درمی‌آورد که نه تنها موجب شادی روح مردگان نیست بلکه باعث عذاب روح آن‌ها و بستگان‌شان است. باید آن را به حداقل رسانید، اخیراً در یکی از جاها، برنامه سوّم و هفتم به یک روز تبدیل شده، که بسیار کار شایسته‌ای است ولی همان یک روز را هم باید ساده برقرار کرد و سنّت پیامبر(ص) را محور قرار داد، نه برنامه‌های تجمّلاتی را که غالباً نابجا و اسرافآمیز است.
خودآزمایی
1- در قرآن چه چیزی به «جهاد مالی» تعبیر شده است و چه زمانی به ضد ارزش تبدیل میشود؟
2- چهار موضوعی که روز قیامت از انسان سوال و بازخواست می‌گردد، کدام است؟
3- منظور و مفهوم آیه 67 سوره فرقان «وَ اَلَّذِينَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَ لَمْ يَقْتُرُوا وَ كانَ بَيْنَ ذلِكَ قَواماً» چیست؟
4- از نظر اسلام مستحب است وقتی که انسانی از دنیا رفت، همسایگان با بستگان، چه کاری انجام دهند؟
پی‌نوشت‌ها
[1]. سوره توبه، آیه ۸۸.
[2]. قصارالجمل، آیتالله مشکینی، ص ۳۰۵.
[3]. «وَ لا تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إِلى عُنُقِكَ وَ لا تَبْسُطْها كُلَّ اَلْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسُوراً» مجمعالبیان، ج 6، ص ۴۱۱، ذیل آیه ۲۹ اسراء.
[4]. عللالشرایع.
[5]. سوره فرقان، آیه 6۷.
[6]. سفينةالبحار، ج ۱، ص 615؛ بحارالانوار، ج ۷۱، ص ۳۴۷.
[7]. بحارالانوار، ج ۷۷، ص 162.
[8]. بحارالانوار، ج ۴۱، ص ۱۰۵.
[9]. نهجالبلاغه، خطبه 126.
[10]. بحارالانوار، ج ۷۲، ص ۳۰۲.
[11]. فروع کافی، ج ۳، ص ۲۱۷.
[12]. همان.
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
محمد محمدی اشتهاردی
ارسال نظر