اسراف؛ بلای خانمان‌سوز| ۱۳
اسراف بر دو گونه است: اسراف دولتی و اسراف شخصی و فردی، اسراف شخصی به ویژه اگر فراگیر شود، گرچه بسیار زیان‌بخش است و موجب ویرانگری و سقوط می‌گردد، ولی نباید از اسراف دولتی غافل ماند که ویرانگری و زیان آن، بیشتر و کمرشکن‌تر و گاهی و فاجعه‌آمیز است... توضیح پیرامون انضباط اقتصادی و مالی
علم اقتصاد، علمی عمیق، وسيع و تخصّصی است و قضاوت در آن و رشته‌های آن باید کارشناسانه باشد. آنچه از مطالعه کتاب‌های اقتصادی تاریخی و متون اسلامی در رابطه با اسراف به دست می‌آید این است که:
به طور کلّی اسراف بر دو گونه است: اسراف دولتی و اسراف شخصی و فردی، اسراف شخصی به ویژه اگر فراگیر شود، گرچه بسیار زیان‌بخش است و موجب ویرانگری و سقوط می‌گردد، ولی نباید از اسراف دولتی غافل ماند که ویرانگری و زیان آن، بیشتر و کمرشکن‌تر و گاهی و فاجعه‌آمیز است، چرا که حفظ جامعه بستگی به حفظ دولت آن جامعه دارد، هرگاه اسراف مانند موریانه به تار و پود دستگاه‌های دولتی راه یابد، نمکی خواهد بود که به روی زخم‌های ملّت ریخته شود.
برای روشن شدن مطلب نظر شما را به سه نمونه زیر جلب می‌کنم:
1. هزینه سدّ ۱۵ خرداد بالغ بر 16 میلیارد تومان شد و حال آن که سدّ بارون ماکو با ظرفیّتی معادل آن، تنها دو میلیارد تومان اعتبار مصرف کرده است، سدّ ۱۵ خرداد، خاکی است و از نظر ارتفاع و حجم بدنه با اندک تفاوتی با سدّ ماكو مشابهت دارد. با این تفاوت که این سدّ روی رودخانه قم در نزدیک دلیجان ساخته شده و سدّ ماکو در یک نقطه مرزی در آذربایجان غربی با شرایط جغرافیایی دشوار، احداث گردیده است.
مدیر عامل سازمان آب تهران پس از نقل این تفاوت، اظهار داشت: «با توجّه به این که هزینه‌های سدّ ماکو از نظر تدارکاتی و پرسنلی و شرایط اقلیمی، باید بیشتر باشد، در عین حال هزینه سدّ ۱۵ خرداد هشت برابر هزینه سدّ ماكو شده است. چنین تفاوت فاحشی را چگونه توجیه می‌کنید؟»[1]
آیا می‌دانید یکی از عوامل این تفاوت، اسراف و بریز و بپاش آگاهانه یا ناآگاهانه بوده، اینک ببینید، اگر اسراف در دستگاه‌های دولتی رخنه کند، چقدر موجب خسارت می‌گردد.
2. کارشناسان می‌گویند: «اگر دولت به طور ماهانه، تنها یک مأموریّت را از كل مأموریّت‌های دولتی و غیرضروری حذف نماید، با یک محاسبه سرانگشتی سالانه رقمی معادل یکصد میلیارد تومان صرفه‌جویی خواهد شد، اینک اگر کلّ کارمندان دولت را چهار میلیون نفر فرض کنیم و در مجموع از هر کدام به طور میانگین فقط یک مأموریّت در ماه حذف نماییم و هزینه مأموریّت ۲۰۰۰ تومان (نرخ فعلی) باشد ماهانه ۸ میلیارد تومان و سالانه تقریباً صد میلیارد تومان صرفه‌جویی خواهیم داشت».[2]
3. یکی از دلسوختگان می‌نویسد: «به مناسبت دهه مبارک فجر به خارج از کشور رفتم و در مراسم نمایندگی‌های سیاسی که سفرای کشورهای مختلف حضور داشتند شرکت کردم، انواع و اقسام میوه‌ها، اقسام غذاها، انواع دسرها و شیرینی‌ها آن هم از بهترین نوع آن‌ها آماده شده بود، همین قدر در مورد غذا بگویم، علاوه بر انواع گوشت قرمز و سفید، مرغ سرخ شده، ماهی، برّه و گوسفند کامل کباب شده و در داخل سینی‌های بزرگ توسط چند نفر به داخل سالن پذیرایی حمل می‌شد، ما چون عازم جایی بودیم توفیق نداشتیم ببینیم بعد از گوسفند آیا گاو و شتر هم کباب شده و در طشت‌های بزرگ حمل شدند یا نه؟[3]
با این سه نمونه به خوبی روشن می‌شود که اسراف دولتی یعنی چه؟ این جا است که به سوزدل مقام معظّم رهبری در مورد «رعایت انضباط مالی و اقتصادی» پی می‌بریم. حقیقت این است که اگر از گسترش چنین اسراف‌هایی جلوگیری نشود، فاجعه‌انگیز است و همین موضوع نقش مؤثّری در فلج شدن اقتصاد و هرج و مرج آن خواهد داشت. توضیح بیشتر آن که: انضباط اقتصادی در هر عصری نقش اساسی در ساختن زندگی سالم داشته و امروز با توجّه به انفجار جمعیّت و وجود استعمارگران غارتگر و افزایش گرسنگی در سطح جهان، بیشتر مورد توجّه است به گونه‌ای که استقلال همه جانبه کشورها بستگی به اقتصاد پیدا کرده و خوبی اقتصاد هر کشوری حاکی از سربلندی و اقتدار آن است.
در جهان‌بینی اسلام یکی از موضوعاتی که به طور عمیق به آن توجّه اصولی شده «اقتصاد» است. اسلام فوق‌العاده به امر تولید، کشاورزی، کار، تکنیک و تجارت که ریشه‌های اقتصاد را تشکیل می‌دهند اهمیّت داده و هر نوع موضوعاتی مانند اسراف، احتکار، معاملات ربوی، رشوه، دزدی و ... را که ضربه به انضباط اقتصادی می‌زنند به شدّت نهی کرده است.
ابن عبّاس می‌گوید: «وقتی رسول اکرم(ص)شخص نیرومندی را می‌دید و توجّهش به او جلب می‌شد، می‌پرسید آیا کار می‌کند؟
اگر می‌گفتند نه، می‌فرمود: از چشمم افتاد».[4]
از گفتار پیامبر(ص) این است: «سه چیز حجاب‌ها را پاره می‌کند و به پیشگاه خدا می‌رسد ۱- صدای قلم دانشمندان، ۲- صدای قدم‌های مجاهدان ۳- صدای چرخ نخریسی زنان پاک‌دامن.[5]
یکی از کارگران مسلمان به نام سعد انصاری، به حضور رسول اکرم(ص) آمد. حضرت با او دست داد، دید که از بس او کار کرده: دستش زبر شده و پینه بسته است دست او را بوسید و فرمود: «این دستی است که آتش دوزخ با آن تماس پیدا نمی‌کند».[6]
آری پیامبر اسلام می‌بوسد دست کارگری را که زحمت می‌کشد و با عزّت و سربلندی هزینه معاش خود را تأمین می‌کند.
***
و در مورد تولید و کشاورزی، حضرت علی(ع) با زحمت‌ها و دست رنج خود قنات‌ها، باغ‌ها و مزرعه‌ها را به وجود آورد؛ تا آنجا که فرمود:
«کسی که درختی را بفروشد و به جای آن نهالی غرس نکند، پول آن درخت مانند خاکستری است که در برابر طوفان بر باد رفته است.»[7]
نیز نقل شده: «روزی علی(ع) وارد مسجد کوفه شد، گروهی از مردان را دید که زانو به بغل گرفته‌اند و در گوشه‌ای نشسته‌اند، پرسید: این‌ها کیستند؟
گفته شد: این‌ها رجالالحق (مردان حقّ) هستند.
فرمود: به چه دلیل مردان حقّ هستند؟
گفته شد: این‌ها افراد نجیبی هستند که در اینجا نشسته‌اند اگر کسی به آن‌ها پول یا غذا داد شکر می‌کنند و اگر نداد صبر می‌کنند.
حضرت علی(ع) فرمود: سگ‌های کوفه هم همین طورند؛ آن‌ها را از مسجد بیرون کرد و به کار دعوت نمود و فرمود: بروید «مَلْعُونٌ مَنْ أَلْقَى كَلَّهُ عَلَى اَلنَّاسِ؛[8] کسی که زحمت معاش خود را بر گردن دیگری بیندازد، ملعون است».
و در مورد تجارت، اسلام نُه جزء از ده جزء عبادت را در تجارت قرار داده و تحصیل رزق حلال را بر هر فردی واجب نموده است.[9]
***
اینک می‌گوییم اسلام که آن همه به اقتصاد اهمیّت داده، برای حفظ آن نیز دستورهایی داده است. از این رهگذر پی می‌بریم که اسراف ضربه جبرانناپذیری به «اقتصاد» میزند، با توجّه به این که حفظ اقتصاد مانند حفظ یک درخت است باید هم عوامل رشد آن را فراهم کرد و هم از آفت‌های آن جلوگیری نمود.
روایت شده: «در ماجرای فتح ایران به دست مسلمانان که در عصر خلیفه دوّم رخ داد، یکی از غنائمی که به دست مسلمانان افتاد، قالی گران‌قیمتی بود که بیش از ۳۵۰ متر طول داشت که به عنوان «بهارستان کسری» یاد می‌شد، وقتی که قالی را به مدائن آوردند دیدند ماندن آن، به آن صورت، مورد استفاده عموم مسلمانان نیست، از این‌رو آن را به چند قطعه درآورده و قطعه‌های آن را بین مسلمانان تقسیم نمودند. طبق گفتار بعضی از محقّقین، امام علی(ع) سهمیّه خود از آن قالی (و سایر غنائم) را برای توسعه کشاورزی و تولید به کار برد، قنات ویران‌شده‌ای را خرید بازسازی و نوسازی کرد و سیصد هزار هسته خرما کاشت و آن‌ها را با آب همان قنات آبیاری کرد، و به این ترتیب نخلستان عظیمی به وجود آورد و غذای هر روزه مردم را تأمین نمود، سپس یک قسمت از آن نخلستان و قنات را برای مجاهدان راه خدا و قسمت دیگرش را برای مستمندان وقف نمود، تا محصول هر ساله آن، در این دو راه، مصرف گردد.»[10]
انضباط اقتصادی در چین
مفسّر معروف «طنطاوی» در تفسیر خود «الجواهر» در ذیل آیه ۳۱ سوره اعراف به قسمتی از اسراف‌کاری‌ها و جشن‌هایی که به طور سرسامآور ثروت‌ها را تلف می‌کند اشاره کرده و می‌گوید:
«اینک در جراید دیده می‌شود که مولایوسف، سلطان مراکش، در یک جشنی که برای ازدواج دو فرزندش برپا کرده چهار هزار نفر دعوت نموده است و سه میلیون فرانک خرج آن شده است».
سپس به پاره‌ای از مصنوعات غرب اشاره کرده و می‌گوید:
«بازرگانانی که انواع کالاهای غرب (مانند اسباببازی‌های گوناگون، مجسّمه‌ها و وسایل موسیقی و اشیاء لوکس و...) را سرازیر شرق می‌کنند، در حقیقت عامل اساسی استعمار و استثمار هستند که تحت عنوان تجارت، بر فرق شرق خنجر می‌زنند».[11]
این سخن ارزنده طنطاوی، مرا به یاد کشور پهناور و پرجمعیّت «چین» انداخت چنان که در جراید نوشته‌اند: مردم چین نوعاً از صنایع خارجی استفاده نمی‌کنند و حتی به جای ماشین حساب (تا خودشان آن را درست نکرده بودند) از چرتکه استفاده می‌نمودند و در سایه سادگی خیلی از مشکلات زندگی، را حل کرده‌اند.
یکی از جراید، مقایسه‌ای بین چین و یکی از شهرهای ایران (تبریز) کرده بود که در یک مورد بسیار عجیب است و آن این که:
«زنان چین به آرایشگاه نمی‌روند و رفتن به آرایشگاه را از کارهای لوکس می‌دانند و در حالی که در چین آرایشگاه زنان انگشت‌شمار وجود دارد، تنها در تبریز ۴۰۰ آرایشگاه مخصوص زنان می‌باشد، به راستی چین با این برنامه چقدر به اقتصاد و استقلال خود کمک می‌کند و ارج می‌نهد».[12]
علم اقتصاد، علمی عمیق، وسيع و تخصّصی است و قضاوت در آن و رشته‌های آن باید کارشناسانه باشد. آنچه از مطالعه کتاب‌های اقتصادی تاریخی و متون اسلامی در رابطه با اسراف به دست می‌آید این است که:
به طور کلّی اسراف بر دو گونه است: اسراف دولتی و اسراف شخصی و فردی، اسراف شخصی به ویژه اگر فراگیر شود، گرچه بسیار زیان‌بخش است و موجب ویرانگری و سقوط می‌گردد، ولی نباید از اسراف دولتی غافل ماند که ویرانگری و زیان آن، بیشتر و کمرشکن‌تر و گاهی و فاجعه‌آمیز است، چرا که حفظ جامعه بستگی به حفظ دولت آن جامعه دارد، هرگاه اسراف مانند موریانه به تار و پود دستگاه‌های دولتی راه یابد، نمکی خواهد بود که به روی زخم‌های ملّت ریخته شود.
برای روشن شدن مطلب نظر شما را به سه نمونه زیر جلب می‌کنم:
1. هزینه سدّ ۱۵ خرداد بالغ بر 16 میلیارد تومان شد و حال آن که سدّ بارون ماکو با ظرفیّتی معادل آن، تنها دو میلیارد تومان اعتبار مصرف کرده است، سدّ ۱۵ خرداد، خاکی است و از نظر ارتفاع و حجم بدنه با اندک تفاوتی با سدّ ماكو مشابهت دارد. با این تفاوت که این سدّ روی رودخانه قم در نزدیک دلیجان ساخته شده و سدّ ماکو در یک نقطه مرزی در آذربایجان غربی با شرایط جغرافیایی دشوار، احداث گردیده است.
مدیر عامل سازمان آب تهران پس از نقل این تفاوت، اظهار داشت: «با توجّه به این که هزینه‌های سدّ ماکو از نظر تدارکاتی و پرسنلی و شرایط اقلیمی، باید بیشتر باشد، در عین حال هزینه سدّ ۱۵ خرداد هشت برابر هزینه سدّ ماكو شده است. چنین تفاوت فاحشی را چگونه توجیه می‌کنید؟»[1]
آیا می‌دانید یکی از عوامل این تفاوت، اسراف و بریز و بپاش آگاهانه یا ناآگاهانه بوده، اینک ببینید، اگر اسراف در دستگاه‌های دولتی رخنه کند، چقدر موجب خسارت می‌گردد.
2. کارشناسان می‌گویند: «اگر دولت به طور ماهانه، تنها یک مأموریّت را از كل مأموریّت‌های دولتی و غیرضروری حذف نماید، با یک محاسبه سرانگشتی سالانه رقمی معادل یکصد میلیارد تومان صرفه‌جویی خواهد شد، اینک اگر کلّ کارمندان دولت را چهار میلیون نفر فرض کنیم و در مجموع از هر کدام به طور میانگین فقط یک مأموریّت در ماه حذف نماییم و هزینه مأموریّت ۲۰۰۰ تومان (نرخ فعلی) باشد ماهانه ۸ میلیارد تومان و سالانه تقریباً صد میلیارد تومان صرفه‌جویی خواهیم داشت».[2]
3. یکی از دلسوختگان می‌نویسد: «به مناسبت دهه مبارک فجر به خارج از کشور رفتم و در مراسم نمایندگی‌های سیاسی که سفرای کشورهای مختلف حضور داشتند شرکت کردم، انواع و اقسام میوه‌ها، اقسام غذاها، انواع دسرها و شیرینی‌ها آن هم از بهترین نوع آن‌ها آماده شده بود، همین قدر در مورد غذا بگویم، علاوه بر انواع گوشت قرمز و سفید، مرغ سرخ شده، ماهی، برّه و گوسفند کامل کباب شده و در داخل سینی‌های بزرگ توسط چند نفر به داخل سالن پذیرایی حمل می‌شد، ما چون عازم جایی بودیم توفیق نداشتیم ببینیم بعد از گوسفند آیا گاو و شتر هم کباب شده و در طشت‌های بزرگ حمل شدند یا نه؟[3]
با این سه نمونه به خوبی روشن می‌شود که اسراف دولتی یعنی چه؟ این جا است که به سوزدل مقام معظّم رهبری در مورد «رعایت انضباط مالی و اقتصادی» پی می‌بریم. حقیقت این است که اگر از گسترش چنین اسراف‌هایی جلوگیری نشود، فاجعه‌انگیز است و همین موضوع نقش مؤثّری در فلج شدن اقتصاد و هرج و مرج آن خواهد داشت. توضیح بیشتر آن که: انضباط اقتصادی در هر عصری نقش اساسی در ساختن زندگی سالم داشته و امروز با توجّه به انفجار جمعیّت و وجود استعمارگران غارتگر و افزایش گرسنگی در سطح جهان، بیشتر مورد توجّه است به گونه‌ای که استقلال همه جانبه کشورها بستگی به اقتصاد پیدا کرده و خوبی اقتصاد هر کشوری حاکی از سربلندی و اقتدار آن است.
در جهان‌بینی اسلام یکی از موضوعاتی که به طور عمیق به آن توجّه اصولی شده «اقتصاد» است. اسلام فوق‌العاده به امر تولید، کشاورزی، کار، تکنیک و تجارت که ریشه‌های اقتصاد را تشکیل می‌دهند اهمیّت داده و هر نوع موضوعاتی مانند اسراف، احتکار، معاملات ربوی، رشوه، دزدی و ... را که ضربه به انضباط اقتصادی می‌زنند به شدّت نهی کرده است.
ابن عبّاس می‌گوید: «وقتی رسول اکرم(ص)شخص نیرومندی را می‌دید و توجّهش به او جلب می‌شد، می‌پرسید آیا کار می‌کند؟
اگر می‌گفتند نه، می‌فرمود: از چشمم افتاد».[4]
از گفتار پیامبر(ص) این است: «سه چیز حجاب‌ها را پاره می‌کند و به پیشگاه خدا می‌رسد ۱- صدای قلم دانشمندان، ۲- صدای قدم‌های مجاهدان ۳- صدای چرخ نخریسی زنان پاک‌دامن.[5]
یکی از کارگران مسلمان به نام سعد انصاری، به حضور رسول اکرم(ص) آمد. حضرت با او دست داد، دید که از بس او کار کرده: دستش زبر شده و پینه بسته است دست او را بوسید و فرمود: «این دستی است که آتش دوزخ با آن تماس پیدا نمی‌کند».[6]
آری پیامبر اسلام می‌بوسد دست کارگری را که زحمت می‌کشد و با عزّت و سربلندی هزینه معاش خود را تأمین می‌کند.
***
و در مورد تولید و کشاورزی، حضرت علی(ع) با زحمت‌ها و دست رنج خود قنات‌ها، باغ‌ها و مزرعه‌ها را به وجود آورد؛ تا آنجا که فرمود:
«کسی که درختی را بفروشد و به جای آن نهالی غرس نکند، پول آن درخت مانند خاکستری است که در برابر طوفان بر باد رفته است.»[7]
نیز نقل شده: «روزی علی(ع) وارد مسجد کوفه شد، گروهی از مردان را دید که زانو به بغل گرفته‌اند و در گوشه‌ای نشسته‌اند، پرسید: این‌ها کیستند؟
گفته شد: این‌ها رجالالحق (مردان حقّ) هستند.
فرمود: به چه دلیل مردان حقّ هستند؟
گفته شد: این‌ها افراد نجیبی هستند که در اینجا نشسته‌اند اگر کسی به آن‌ها پول یا غذا داد شکر می‌کنند و اگر نداد صبر می‌کنند.
حضرت علی(ع) فرمود: سگ‌های کوفه هم همین طورند؛ آن‌ها را از مسجد بیرون کرد و به کار دعوت نمود و فرمود: بروید «مَلْعُونٌ مَنْ أَلْقَى كَلَّهُ عَلَى اَلنَّاسِ؛[8] کسی که زحمت معاش خود را بر گردن دیگری بیندازد، ملعون است».
و در مورد تجارت، اسلام نُه جزء از ده جزء عبادت را در تجارت قرار داده و تحصیل رزق حلال را بر هر فردی واجب نموده است.[9]
***
اینک می‌گوییم اسلام که آن همه به اقتصاد اهمیّت داده، برای حفظ آن نیز دستورهایی داده است. از این رهگذر پی می‌بریم که اسراف ضربه جبرانناپذیری به «اقتصاد» میزند، با توجّه به این که حفظ اقتصاد مانند حفظ یک درخت است باید هم عوامل رشد آن را فراهم کرد و هم از آفت‌های آن جلوگیری نمود.
روایت شده: «در ماجرای فتح ایران به دست مسلمانان که در عصر خلیفه دوّم رخ داد، یکی از غنائمی که به دست مسلمانان افتاد، قالی گران‌قیمتی بود که بیش از ۳۵۰ متر طول داشت که به عنوان «بهارستان کسری» یاد می‌شد، وقتی که قالی را به مدائن آوردند دیدند ماندن آن، به آن صورت، مورد استفاده عموم مسلمانان نیست، از این‌رو آن را به چند قطعه درآورده و قطعه‌های آن را بین مسلمانان تقسیم نمودند. طبق گفتار بعضی از محقّقین، امام علی(ع) سهمیّه خود از آن قالی (و سایر غنائم) را برای توسعه کشاورزی و تولید به کار برد، قنات ویران‌شده‌ای را خرید بازسازی و نوسازی کرد و سیصد هزار هسته خرما کاشت و آن‌ها را با آب همان قنات آبیاری کرد، و به این ترتیب نخلستان عظیمی به وجود آورد و غذای هر روزه مردم را تأمین نمود، سپس یک قسمت از آن نخلستان و قنات را برای مجاهدان راه خدا و قسمت دیگرش را برای مستمندان وقف نمود، تا محصول هر ساله آن، در این دو راه، مصرف گردد.»[10]
انضباط اقتصادی در چین
مفسّر معروف «طنطاوی» در تفسیر خود «الجواهر» در ذیل آیه ۳۱ سوره اعراف به قسمتی از اسراف‌کاری‌ها و جشن‌هایی که به طور سرسامآور ثروت‌ها را تلف می‌کند اشاره کرده و می‌گوید:
«اینک در جراید دیده می‌شود که مولایوسف، سلطان مراکش، در یک جشنی که برای ازدواج دو فرزندش برپا کرده چهار هزار نفر دعوت نموده است و سه میلیون فرانک خرج آن شده است».
سپس به پاره‌ای از مصنوعات غرب اشاره کرده و می‌گوید:
«بازرگانانی که انواع کالاهای غرب (مانند اسباببازی‌های گوناگون، مجسّمه‌ها و وسایل موسیقی و اشیاء لوکس و...) را سرازیر شرق می‌کنند، در حقیقت عامل اساسی استعمار و استثمار هستند که تحت عنوان تجارت، بر فرق شرق خنجر می‌زنند».[11]
این سخن ارزنده طنطاوی، مرا به یاد کشور پهناور و پرجمعیّت «چین» انداخت چنان که در جراید نوشته‌اند: مردم چین نوعاً از صنایع خارجی استفاده نمی‌کنند و حتی به جای ماشین حساب (تا خودشان آن را درست نکرده بودند) از چرتکه استفاده می‌نمودند و در سایه سادگی خیلی از مشکلات زندگی، را حل کرده‌اند.
یکی از جراید، مقایسه‌ای بین چین و یکی از شهرهای ایران (تبریز) کرده بود که در یک مورد بسیار عجیب است و آن این که:
«زنان چین به آرایشگاه نمی‌روند و رفتن به آرایشگاه را از کارهای لوکس می‌دانند و در حالی که در چین آرایشگاه زنان انگشت‌شمار وجود دارد، تنها در تبریز ۴۰۰ آرایشگاه مخصوص زنان می‌باشد، به راستی چین با این برنامه چقدر به اقتصاد و استقلال خود کمک می‌کند و ارج می‌نهد».[12]
خودآزمایی
1- انواع اسراف را نام ببرید و هر یک را شرح دهید.
2- چه چیزهایی حجاب‌ها را از بین میبرد؟
3- طبق گفتار بعضی از محقّقین، امام علی (ع) سهمیّه خود از غنائم فتح ایران را صرف چه اموری کردند؟
1- انواع اسراف را نام ببرید و هر یک را شرح دهید.
2- چه چیزهایی حجاب‌ها را از بین میبرد؟
3- طبق گفتار بعضی از محقّقین، امام علی (ع) سهمیّه خود از غنائم فتح ایران را صرف چه اموری کردند؟
پی‌نوشت‌ها
[1]. اقتباس از هفتهنامه صبح، شماره ۷۵، آبان ماه ۷6.
[2]. بررسی آثار اسراف دولتی، تحقیق ابوالقاسم يوسفی، ص 26.
[3]. روزنامه جمهوری اسلامی، 13/12/71، ص 2.
[4]. بحارالانوار، ج ۲۳ ص 6.
[5]. الشهاب فيالحكم و الاداب، شیخ یحیی بحرانی، ص ۲۲.
[6]. اسدالغابه، ج ۲، ص 265، فَتَقَبَّل يَدَهُ رَسُولُاللهِ(ص) وَ قال: هذا يَدٌ لأتَمَسُّهَا النّارُ.
[7]. بحارالانوار، ج ۲۳، ص ۱۹.
[8]. مجموعه سخنرانی آقای فلسفی.
[9]. بحارالانوار، ج ۲۳، ص 6.
[10]. فتاوی صحابی کبیر، ص ۱۷۳.
[11]. تفسير طنطاوی، ج ۴، ص ۱۴۹.
[12]. البته آرایش زن برای شوهر و پاکیزگی و بهداشت، از نظر اسلام مستحب و بسیار شایسته است، ولی آرایش‌های امروز نوعاً با اسراف و ولخرجیهای کمرشکن همراه است، اسلام با اینگونه زیادهروی‌ها مخالف می‌باشد.
[1]. اقتباس از هفتهنامه صبح، شماره ۷۵، آبان ماه ۷6.
[2]. بررسی آثار اسراف دولتی، تحقیق ابوالقاسم يوسفی، ص 26.
[3]. روزنامه جمهوری اسلامی، 13/12/71، ص 2.
[4]. بحارالانوار، ج ۲۳ ص 6.
[5]. الشهاب فيالحكم و الاداب، شیخ یحیی بحرانی، ص ۲۲.
[6]. اسدالغابه، ج ۲، ص 265، فَتَقَبَّل يَدَهُ رَسُولُاللهِ(ص) وَ قال: هذا يَدٌ لأتَمَسُّهَا النّارُ.
[7]. بحارالانوار، ج ۲۳، ص ۱۹.
[8]. مجموعه سخنرانی آقای فلسفی.
[9]. بحارالانوار، ج ۲۳، ص 6.
[10]. فتاوی صحابی کبیر، ص ۱۷۳.
[11]. تفسير طنطاوی، ج ۴، ص ۱۴۹.
[12]. البته آرایش زن برای شوهر و پاکیزگی و بهداشت، از نظر اسلام مستحب و بسیار شایسته است، ولی آرایش‌های امروز نوعاً با اسراف و ولخرجیهای کمرشکن همراه است، اسلام با اینگونه زیادهروی‌ها مخالف می‌باشد.
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
محمد محمدی اشتهاردی
ارسال نظر