کد مطلب: ۳۰۲۲
تعداد بازدید: ۱۸۰۳
تاریخ انتشار : ۱۵ شهريور ۱۳۹۸ - ۱۰:۵۳
اگر خیرات پروردگار نباشد، هیچ موجودی وجود نخواهد داشت و هیچ جانداری زنده نخواهد ماند. اگر سال هاست که شاهد حیات و هستی در کائنات هستیم، همه نشان از افاضه ی خیرات خداوند دارد.
پیش از این با معنا و مفهوم خیر آشنا شدیم. همه می دانیم که خداوند تبارک و تعالی منشأ تمام خیرات عالَم است، ذات مقدّسش در سوره آل عمران می فرماید: «قُلِ اللَّهُمَّ مالِكَ الْمُلْكِ تُؤْتِي الْمُلْكَ مَنْ تَشاءُ وَ تَنْزِعُ الْمُلْكَ مِمَّنْ تَشاءُ وَ تُعِزُّ مَنْ تَشاءُ وَ تُذِلُّ مَنْ تَشاءُ بِيَدِكَ الْخَيْرُ إِنَّكَ عَلى‏ كُلِّ شَيْ‏ءٍ قَدِيرٌ». بگو: بارالها! مالك حكومت ها تويى به هر كس بخواهى، حكومت مى ‏بخشى و از هر كس بخواهى، حكومت را مى ‏گيرى؛ هر كس را بخواهى عزّت مى ‏دهى و هر كه را بخواهى خوار مى ‏كنى. تمام خوبي ها به دست توست، تو بر هر چيزى قادرى».[1] هر خیری به بنده ای یا مخلوقی از مخلوقات افاضه می شود از ناحیه ی اوست. اگر خیرات پروردگار نباشد، هیچ موجودی وجود نخواهد داشت و هیچ جانداری زنده نخواهد ماند. اگر سال هاست که شاهد حیات و هستی در کائنات هستیم، همه نشان از افاضه ی خیرات خداوند دارد.
در فراز جدید از دعای امام سجّاد علیه السّلام، حضرت به نکته ی زیبایی اشاره می فرمایند: «وَ أجْرِ لِلناسِ عَلى‏ يَدِيَ الخَيْرِ/ و خیر را با دستان من برای مردم جاری ساز». یعنی پروردگارا! ای کسی که منشأ تمام خیراتی! حال که خان کَرَم و رحمتت همگان را فراگرفته و کسی را از سفره ی خیرات خود محروم نفرموده ای، مرا در امر اعطای خیر به مردم، واسطه و وسیله قرار ده. به بیان دیگر: مرا اهل خیر کن تا خیری که از مخزن بی انتهای فضل تو به سمت بندگانت نزول پیدا می کند، از طریق دستان من به ایشان واصل شود.
یکی از دستورات و سفارش هایی که در آیات و روایات اسلامی، از سوی خداوند متعال و ائمّه ی اطهار علیهم السّلام بسیار مورد تأکید قرار گرفته، خیر رساندن به مردم است، و از سوی دیگر بی تفاوت بودن نسبت به مشکلات و امور مردم، به شدّت مورد مذمّت و توبیخ واقع شده است. امام صادق علیه السّلام از جدّ بزرگوارشان رسول خدا صلّی الله علیه و آله نقل می کنند که فرمودند: «مَنْ أَصْبَحَ لَا يَهْتَمُّ بِأُمُورِ الْمُسْلِمِينَ فَلَيْسَ مِنْهُمْ وَ مَنْ سَمِعَ رَجُلًا يُنَادِي يَا لَلْمُسْلِمِينَ فَلَمْ يُجِبْهُ فَلَيْسَ‏ بِمُسْلِمٍ». هر کس صبح کند در حالتی که اهمّیّتی به امور مسلمانان ندهد، از ایشان نیست (مسلمان نیست) و هر کس بشنود مردی صدا می زند: ای مسلمین به دادم برسید! ولی به او پاسخ ندهد (کمکش نکند)، مسلمان نیست.‏[2]
 
سفارش و تأکید به انجام خیر
در آیات و روایات متعدّد و فراوان، سفارش به انجام خیر شده است. اساساً مؤمن باید از زمان کوتاه و زودگذر دنیا برای انجام خیرات بیشترین بهره را ببرد و طوری در این زمینه تلاش کند که نزد اهل آسمان به «اهل خیر» شهرت پیدا کند. قرآن کریم می فرماید: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ارْكَعُوا وَ اسْجُدُوا وَ اعْبُدُوا رَبَّكُمْ وَ افْعَلُوا الْخَيْرَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ». اى كسانى كه ايمان آورده ‏ايد! ركوع كنيد، و سجود به جا آوريد، و پروردگارتان را عبادت كنيد، و كار نيك انجام دهيد، شايد رستگار شويد.[3]
مولا امیر المؤمنین علیه السّلام می فرمایند: «اِفْعَلُوا الْخَيْرَ وَ لَاتَحْقِرُوا مِنْهُ شَيْئاً فَإِنَّ صَغِيرَهُ كَبِيرٌ وَ قَلِيلَهُ كَثِيرٌ وَ لَايَقُولَنَّ أَحَدُكُمْ: إِنَّ أَحَداً أَوْلَى بِفِعْلِ الْخَيْرِ مِنِّي فَيَكُونَ وَ اللَّهِ كَذلِكَ. إِنَّ لِلْخَيْرِ وَالشَّرِّ أَهْلًا فَمَهْمَا تَرَكْتُمُوهُ مِنْهُمَا كَفَاكُمُوهُ أَهْلُهُ». كار نيك را انجام دهيد و هيچ مقدار از آن را كم مشماريد، چرا كه كوچك آن بزرگ و كمش بسيار است – امام رضا علیه السّلام می فرمایند: «عَلَيْكُمْ بِالْقَصْدِ فِي الْغِنَى وَ الْفَقْرِ وَ الْبِرُّ مِنَ الْقَلِيلِ وَ الْكَثِيرِ فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يُعْظِمُ‏ شِقَّةَ التَّمْرَةِ حَتَّى يَأْتِيَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ كَجَبَلِ أُحُدٍ». بر شما به میانه روی در بی نیازی و فقر، و نیکی کردن چه کم و چه زیاد، چراکه خداوند تبارک و تعالی تکّه ای خرما (که در راه خدا داده شود) را بزرگ می کند تا جایی که در قیامت به اندازه ی کوه اُحد (به محشر) خواهد آمد.[4]- و نبايد هيچ كدام از شما بگويد، فلان كس در انجام كار خير از من سزاوارتر است، كه به خدا سوگند چنين خواهد شد، زيرا خوب و بد را اهلى است كه هرگاه كه آن را واگذاريد، ديگران به جاى شما انجام مى ‌دهند.[5]
همچنین فرموده اند: «مَنْ‏ قَصَّرَ عَنْ‏ فِعْلِ‏ الْخَيْرِ خَسِرَ وَ نَدِمَ». هر کس از انجام کار خیر کوتاهی کند، زیان نموده و پشیمان گردد.‏[6] و در مقابل، علی علیه السّلام بدترین مردم را چنین معرّفی می فرمایند: «شَرُّ النَّاسِ‏ مَنْ‏ لَا يُرْجَى‏ خَيْرُهُ وَ لَا يُؤْمَنُ شَرُّهُ». بدترین مردم کسی است که نه به خیر او امید هست و نه از شرّش ایمنی.‏[7]
 
دعوت و یاری یکدیگر در انجام خیر
خداوند متعال نه تنها دستور به انجام خیر می دهد، بلکه فرمان می دهد که دیگران را نیز دعوت و راهنمایی به خیر نمایید: «وَ لْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ ...». بايد از ميان شما، جمعى دعوت به نيكى کنند.[8] و در مسیر خیر یکدیگر را یاری کنید: «... وَ تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى‏ وَ لا تَعاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَ الْعُدْوانِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقابِ». و (همواره) در راه نيكى و پرهيزگارى با هم تعاون كنيد! و (هرگز) در راه گناه و تعدّى همكارى ننماييد! و از (مخالفت فرمان) خدا بپرهيزيد كه مجازات خدا شديد است.[9] از رسول خدا صلّی الله علیه و آله روایت شده است که فرمودند: «الدَّالُ‏ عَلَى‏ الْخَيْرِ كَفَاعِلِهِ». ‏دلالت کننده (راهنمای) به کار خیر مانند انجام دهنده ی آن می باشد.[10] و در جای دیگر می فرمایند: «لَا يَزَالُ‏ النَّاسُ‏ بِخَيْرٍ مَا أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَ تَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى‏ فَإِذَا لَمْ يَفْعَلُوا ذَلِكَ نُزِعَتْ مِنْهُمُ الْبَرَكَاتُ وَ سُلِّطَ بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَ لَمْ يَكُنْ لَهُمْ نَاصِرٌ فِي الْأَرْضِ وَ لَا فِي السَّمَاءِ». پیوسته مردم در خیر به سر می برند تا زمانی که امر به معروف و نهی از منکر نموده و در نیکی و تقوا یکدیگر را یاری نمایند، پس هر گاه این کار را نکردند، برکت از ایشان گرفته شده و بعضی بر بعض دیگر تسلّط می یابند و (در آن هنگام) هیچ یاری کننده ای نه در زمین و نه در آسمان نخواهند داشت.[11]
این روایت به خوبی نشان می دهد که نصرت خدا رابطه ی مستقیمی با کمک کردن و یاری رساندن مردم در امر خیر به یکدیگر دارد، به طوری که تا وقتی این همدلی و توجّه در میان مردم برقرار باشد، برکات و خیرات و نصرت الهی نیز شامل حالشان خواهد بود، امّا به محض این که این مهمّ به دست غفلت و سهل انگاری سپرده شد، آن وقت سفره ی خیرات الهی برچیده شده و مردم دچار مصائب عدیده ای چون تسّلط اشرار و خودخواهان بر جامعه می شوند، آن وقت تا این وضعیت ادامه دارد، از نصرت و یاری حق تعالی هم خبری نیست.
 
سبقت و سرعت در انجام خیر
همچنین پروردگار متعال فرمان می دهد: دنیا را چون میدان مسابقه ای ببینید که در انجام خیرات، هر یک باید بر دیگری سبقت بگیرد. چراکه مدّت زمان مسابقه اندک است و کسی که در آن گوی سبقت را از دیگران برباید، سود بیشتری برده و خسران کم تری دیده، فرجام بهتری داشته و پاداش بزرگ تری دریافت خواهد کرد. لذا قرآن کریم در مواضع متعدّد توصیه به سرعت و سبقت در خیرات نموده است. از آن جمله در سوره ی بقره می فرماید: «... فَاسْتَبِقُوا الْخَيْراتِ أَيْنَ ما تَكُونُوا يَأْتِ بِكُمُ اللَّهُ جَمِيعاً إِنَّ اللَّهَ عَلى‏ كُلِّ شَيْ‏ءٍ قَدِيرٌ». در نيكى ‏ها و اعمال خير، بر يكديگر سبقت جوييد! هر جا باشيد، خداوند همه ی شما را (براى پاداش و كيفر در برابر اعمال نيك و بد، در روز رستاخيز) حاضر مى ‏كند زيرا او، بر هر كارى تواناست.[12]
رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: «إِنَّ اللَّهَ يُحِبُ‏ مِنَ‏ الْخَيْرِ مَا يُعَجَّلُ». به درستی که خداوند از کار خیر آن را که زودتر انجام شود دوست می دارد.[13] امام باقر علیه السّلام می فرمایند: «مَنْ هَمَّ بِشَيْ‏ءٍ مِنَ الْخَيْرِ فَلْيُعَجِّلْهُ فَإِنَّ كُلَّ شَيْ‏ءٍ فِيهِ تَأْخِيرٌ فَإِنَّ لِلشَّيْطَانِ فِيهِ نَظْرَةٌ». هر کس قصد کند کار خیری انجام دهد، پس باید در انجام آن عجله کند زیرا هر چیزی که در آن تأخیر باشد، برای شیطان در آن (مهلتِ) چاره جویی (برای گمراه کردن و منصرف نمودن) وجود خواهد داشت.[14] همچنین پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله فرمودند: «مَنْ فُتِحَ لَهُ بَابٌ مِنَ الْخَيْرِ فَلْيَنْتَهِزْهُ‏ فَإِنَّهُ لَا يَدْرِي مَتَى يُغْلَقُ عَلَيْهِ». هر کس دری از خیر برایش گشوده شد، آن را غنیمت بشمارد، زیرا نمی داند‏ چه زمانی این در بر او بسته خواهد شد.[15]
آری باید فرصت ها را غنیمت شمرد تا از آن ها برای آخرت و دادگاه پروردگار، بهترین حضّ و توشه را برگرفت که این مسیر بسی طولانی است و زاد و راحله اندک، چنان چه مولای متّقیان امیر مؤمنان علیه السّلام فرمودند: «آهِ مِنْ قِلَّةِ الزَّادِ وَ طُولِ الطَّرِيقِ وَ بُعْدِ السَّفَرِ وَ عَظِيمِ الْمَوْرِدِ». آه از توشه ی اندک و درازی راه و دوری منزل و عظمت روز قیامت.[16]
 
نیکی به دیگران
دین مبین اسلام در مورد خیر رساندن به دیگران اهتمام زیادی به خرج داده است و –همان طور که قبلاً گفته شد- افرادی را که نسبت به این امر سهل انگار بوده و بی توجّهی می کنند، از دایره ی اسلام حقیقی خارج می داند. در دعای امام زین العابدین علیه السّلام نیز، حضرت از خداوند متعال تقاضا می کنند تا با جاری شدن خیر از دستان مبارکشان به سوی مردم، جزء افرادی باشند که به وظیفه ی خود در قبال دیگران عمل نموده و موجبات رضایت حق تعالی را فراهم می آورند. قرآن کریم در باره ی سخن گفتن حضرت عیسی علی نبیّنا و آله و علیه السّلام در گهواره می فرماید: «قالَ إِنِّي عَبْدُ اللَّهِ آتانِيَ الْكِتابَ وَ جَعَلَنِي نَبِيًّا * وَ جَعَلَنِي مُبارَكاً أَيْنَ ما كُنْتُ ...». (ناگهان عيسى زبان به سخن گشود و) گفت: من بنده ی خدايم، او كتاب (آسمانى) به من داده و مرا پيامبر قرار داده است * و مرا -هر جا كه باشم- وجودى پربركت قرار داده.[17] ذیل این آیه ی شریفه و در توضیح کلمه ی «مبارکاً»، از امام صادق علیه السّلام روایت شده است که فرمودند: (مراد از مبارک) نفّاع است.[18] یعنی بسیار سود رساننده ی به دیگران. بنا بر این یکی از ویژگی های مسیح علیه السّلام چنان چه قرآن کریم فرموده، این است که وجود مقدّسش در هر جا که بود، برای مردم بسیار پُرخیر و پُر سود بوده است.
از نگاه اسلام، مؤمنی که زیاد خیرش به دیگران می رسد، جزء محبوب ترین بندگان خدا محسوب می شود، چنان چه رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: «الْخَلْقُ‏ عِيَالُ‏ اللَّهِ‏ فَأَحَبُّ الْخَلْقِ إِلَى اللَّهِ مَنْ نَفَعَ عِيَالَ اللَّهِ وَ أَدْخَلَ عَلَى أَهْلِ بَيْتٍ سُرُوراً». خلق خدا (عیال) نانخور (و مانندِ) خانواده ی او هستند، پس محبوب ترین خلایق نزد خداوند کسی است که به عیال خداوند سود برساند و به (بدین واسطه) سرور و شادمانی را در اهل خانه ای (از ایشان) داخل نماید.[19]، لذا در این باره هر چه خدمت به مردم بیشتر باشد، میزان محبوبیّت نزد خدا بالاتر خواهد بود. از پیغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله سؤال کردند: چه کسی نزد خدا از همه محبوب تر است؟ حضرت در پاسخ فرمودند: «أَنْفَعُ النَّاسِ لِلنَّاسِ». کسی که بیش از همه به مردم سود برساند.‏[20]
مولا امیر المؤمنین علیه السّلام سفارش می فرمایند: «لِيَكُنْ أَحَبُّ النَّاسِ إِلَيْكَ وَ أَحْظَاهُمْ‏ لَدَيْكَ‏ أَكْثَرَهُمْ سَعْياً فِي مَنَافِعِ النَّاسِ». باید محبوب ترین و پُرنصیب ترینِ مردم نزد تو کسانی باشند که در جهت منافع مردم تلاش بیشتری دارند.[21] یعنی چون این افراد نزد خداوند از مقرّبین هستند و خداوند متعال ایشان را بیش از دیگران دوست می دارد، پس باید جایگاه آن ها نزد مؤمنین نیز همین طور باشد. با این کار قدر و ارزش کار این افراد در جامعه پاس داشته می شود و همین امر موجب ترویج این سنّت حسنه در میان توده ی مردم خواهد شد، چنان چه عکس قضیه نیز صادق است، یعنی بی توجّهی از سوی افراد نسبت به خیّرین با اخلاص، موجبات کم رنگ شدن این فرهنگ متعالی را در جامعه به همراه خواهد داشت.
 
خودآزمایی
1- در باره ی سفارش به خیر، آیه و روایتی را ذکر نمایید؟
2- نیکی به دیگران از نظر اسلام در چه جایگاهی قرار دارد؟

پی‌نوشت‌ها
[1] سوره آل عمران/ آیه 26 (ترجمه مکارم).

[2] الكافي (ط - الإسلامية) ج ‏2 ص 164.

[3] سوره حج/ آیه 77 (ترجمه مکارم).

[4] بحار الأنوار (ط - بيروت) ج ‏75 ص 346.

[5] نهج البلاغه با ترجمه فارسى روان (آیت الله مكارم شيرازى) ج 1 ص 842 [حکمت 422].

[6] تصنيف غرر الحكم و درر الكلم ص 158.

[7] همان ص 106.

[8] سوره آل عمران/ آیه 104 (ترجمه مکارم).

[9] سوره مائده/ آیه 2 (ترجمه مکارم).

[10] الكافي (ط - الإسلامية) ج ‏4 ص 27.

[11] تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان) ج ‏6 ص 181.

[12] سوره بقره/ آیه 148 (ترجمه مکارم).

[13] الكافي (ط - الإسلامية) ج ‏2 ص 142.

[14] همان ص 143.

[15] نزهة الناظر و تنبيه الخاطر ص 22.

[16] نهج البلاغة (ترجمه دشتی) حکمت 77.

[17] سوره مریم/ آیه 30 و 31 (ترجمه مکارم).

[18] تفسير القمي ج ‏2 ص 50.

[19] الكافي (ط - الإسلامية) ج ‏2 ص 164.

[20] همان.

[21] عيون الحكم و المواعظ (لليثي) ص 405.

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
مسلم زکی زاده
ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر: