کد مطلب: ۳۰۴۷
تعداد بازدید: ۲۷۱۳
تاریخ انتشار : ۱۶ شهريور ۱۳۹۸ - ۰۱:۲۳
حجاب و عفاف| ۳۸
حیا و به عبارت دیگر شرم، گوهری در وجود انسان های سلیم النفس است که مانع از ارتکاب کارهای قبیح، هتک حرمت ها و عبور از حدود و مرزهای اخلاقی می شود.

راهکارهای تقویت فرهنگ حجاب و عفاف(۹)

 
یکی از عوامل عفّت ورزی و دعوت به پوشش و حجاب، ملکه ی حیا است. در گذشته در باره ی این صفت ارزنده صحبت کردیم و اینک به عنوان یکی از راهکارهای تقویت فرهنگ حجاب و عفاف، بار دیگر بدان می پردازیم. حیا و به عبارت دیگر شرم، گوهری در وجود انسان های سلیم النفس است که مانع از ارتکاب کارهای قبیح، هتک حرمت ها و عبور از حدود و مرزهای اخلاقی می شود. یک نکته ی مهم و اساسی در باره حیا آن است که مسئله ی جنسیّت، پوشیدگی، برهنگی و ظوابط حاکم بر آن را نباید تنها از نگاه مصالح زندگی اجتماعی فرد بررسی کرد، بلکه باید به اهمّیّت احساس شرم و حیا به عنوان یک خصلت ذاتی و درونی نیز توجّه نمود. حیا یکی از صفات مخصوص انسان است که به واسطه ی آن نیز از حیوانات متمایز می گردد.
در میان موجودات زنده ای که می بینیم، تنها انسان است که اصرار دارد دست کم بعضی از اندام خود را بپوشاند. اگر قدرت تعقّل، تفکّر و ناطق بودن از نظر منطقی فصل (نقطه ی تمایز و افتراق) انسان در میان حیوانات است و برای او کمال محسوب می شود، چرا احساس شرم و حیا و گریز از برهنگی که آن هم جزء اختصاصات انسان است، کمال محسوب نشود؟! پروفسور اسوالد شوارتز طبیب و روان شناس اتریشی در اشاره به همین نکته می نویسد: «علاوه بر مردم شناسی، تجزیه و تحلیل روان شناسی نیز ثابت می کند که احساس شرم یکی از صفات عمده ی نوع بشر است. هیچ قبیله ی اولیّه ای هر قدر هم بدوی بوده باشد، شناخته نشده که از خود شرم بروز نداده باشد. بچّه های کوچک نیز شرم دارند. در طی دوران رشد بشر و همچنین در خلال رشد افراد، بر وسعت موضوعاتی که مورد حمایت شرم قرار می گیرد، افزوده می شود. کاملاً معلوم است که شرم و حیا قبل از همه چیز از اعضای تناسلی و وظایف آن حمایت می کند. ادّعای پیشرفت و مدرنیزم خرقه ای بر تن بی خبری از ارزش های اساسی است و شرم نخستین قربانی این گمراهی اخلاقی می باشد، مثلاً نهضت اعتقاد به عریان بودن، نمونه ی وحشتناکی از این ادّعاست».

ضرورت بیشتر حیا و شرم در بانوان  
بنا بر این حیا و شرم یکی از کمالات انسانی است که باعث تمایز انسان از حیوانات می شود و یکی از ثمرات آن صفت والای عفاف در فرد و جامعه است. امّا بنا به دلایلی وجود این صفت و تقویت آن در بانوان ضرورت بیشتری دارد. قدرت بینایی مردان در مواجهه با صحنه های شهوت انگیز بیشتر از زنان است. تحریک پذیری مردان نیز از راه چشم زیادتر از تحریک پذیری بانوان است. یکی از اموری که زمینه ی تحریک پذیری مردان را فراهم می کند، حضور بدحجاب و هوس انگیز زنان در جامعه است. لذا حاکمیّت حیا و شرم در میان بانوان، در تولید نشدن صحنه های هوس انگیز و سلامت فضای بصری جامعه نقش اساسی دارد و در این زمینه کم تر خارج شدن زنان از خانه یکی از ساز و کارهای پیشگیرانه و دفاعی است.

خانه دژ مستحکمی برای بانوان
در دین مبین اسلام خانه دژ مستحکم و قلعه ی نفوذناپذیری برای حفظ حریم بانوان است و به همین دلیل در برخی احادیث از خانه به عنوان حصن و دژ یاد شده است. امّا در مقابل، فرهنگ بی حیای غرب با ظهور فمینیسم (جنبش اجتماعی زنان) در دوره ی اوّل خود، زنان را از خانه بیرون کشید و با شکل های مختلف بَزَک کرد و در معرض دید قرار داد. این حرکت که در غرب آغاز شد تأثیر خود را در مشرق زمین نیز بر جای گذاشت و هوای خروج از منزل را در زنان بی شماری پروراند، این در حالی است که بسیاری از زنان غربی، به آسودگیِ زنان شرقی در منازل خود غبطه می خورند، از همین رو دوره ی جدید فمینیسم حرکتی بر خلاف دوره ی قبل آغاز کرده است و نسبت به روش های پیشین معترض است. امروز در غرب نهضتی به نام «نهضت بازگشت به خانه» در میان زنان وجود دارد. زنان غربی برای بازگشت به خانه مبارزه می کنند و از راه به اشتباه رفته برمی گردند.
بنا بر این اوّلین شیوه برای پاک نگه داشتن فضای بصری جامعه، استفاده ی بانوان از خانه به عنوان دژی در برابر نامحرم و کاهش حضور در جامعه است. امّا به هر حال زنان نیز برای انجام برخی کارهای ضروری و لازم از خانه خارج می شوند و در جامعه حضور پیدا می کنند. شیوه هایی که در موقعیّت حضور زنان در جامعه برای پاک نگه داشتن فضای بصری به کار گرفته می شوند، مبتنی بر «کاهش تحریک» و به حدّاقلّ رساندن نگاه نامحرم است. به بیان دیگر شیوه ی نخست، پرهیز از خروج غیر ضروری و شیوه ی دوّم، مبتنی بر خروج پاک است و در این شیوه اوّلین قدم برای جلوگیری از آلودگی بصری جامعه استفاده از حجاب و پوشش مناسب و کامل است.[1]
 
تقویت فرهنگ غیرت در مردان
بی تردید، زنان با هر تفکّر و عقیده ای، به نظر و سلیقه ی همسران خود در انتخاب های خویش از جمله لباس و وضع ظاهری توجّه می کنند. از این رو، غیرت مندی مردان در نوع پوشش زنان نقش بسزایی دارد. با توجّه به این واقعیت، ترویج فرهنگ غیرت در میان مردان به ترویج و تحقّق پوشش دینی در جامعه کمک می کند.[2]
 خداوند در قرآن کریم می فرماید: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَ أَهْلِيكُمْ ناراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ ...». اى كسانى كه ايمان آورده ‏ايد خود و خانواده خويش را از آتشى كه هيزم آن انسان ها و سنگ هاست نگه داريد.[3] در تفسیر این آیه ی شریفه آمده است: «نگهدارى خويشتن، به ترك معاصى و عدم تسليم در برابر شهوات سركش است، و نگهدارى خانواده، به تعليم و تربيت و امر به معروف و نهى از منكر و فراهم ساختن محيطى پاك و خالى از هر گونه آلودگى، در فضاى خانه و خانواده است. اين برنامه ‏اى است كه بايد از نخستين سنگ بناى خانواده، يعنى از مقدّمات ازدواج، و سپس نخستين لحظه ی تولّد فرزند آغاز گردد، و در تمام مراحل با برنامه ‏ريزى صحيح و با نهايت دقّت تعقيب شود. به تعبير ديگر حقّ زن و فرزند تنها با تأمين هزينه ی زندگى و مسكن و تغذيه ی آن ها حاصل نمى ‏شود، مهم تر از آن تغذيه ی روح و جان آن ها و به كار گرفتن اصول تعليم و تربيت صحيح است. قابل توجّه اين كه تعبير به "قُوا" (نگاه داريد) اشاره به اين است كه اگر آن ها را به حال خود رها كنيد، خواه ناخواه به سوى آتش دوزخ پيش مى ‏روند، شما هستيد كه بايد آن ها را از سقوط در آتش دوزخ حفظ كنيد».[4]
امام صادق علیه السّلام می فرمایند: «إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى غَيُورٌ يُحِبُّ كُلَّ غَيُورٍ وَ لِغَيْرَتِهِ حَرَّمَ ‏الْفَوَاحِشَ ظَاهِرَهَا وَ بَاطِنَهَا». همانا خداوند تبارک و تعالی غیور است و هر غیرتمندی را دوست می دارد و به خاطر غیرتش ظاهر و باطن گناهان و فحشا را حرام کرده است.[5] همچنین آن حضرت در مذمّت بی غیرتی مردان فرمودند: «إِذَا لَمْ يَغَرِ الرَّجُلُ فَهُوَ مَنْكُوسُ الْقَلْبِ». هر گاه مرد غیرت نداشته باشد، پس او قلبش وارونه گشته است.[6]‏ علّامه مجلسی در توضیح «منکوس القلب» که در روایت آمده است می نویسد: «قوله عليه السلام: "منكوس القلب" أي يصير بحيث لا يستقر فيه شي‏ء من الخير كالإناء المكبوب، أو المراد بنكس القلب تغير صفاته و أخلاقه التي ينبغي أن يكون عليها». کلام امام علیه السّلام "قلب وارونه" یعنی: قلب شخص بی غیرت به گونه ای شده است که هیچ خیری در آن جای نمی گیرد مثل ظرف وارونه (که چیزی در آن قرار نمی گیرد)، یا مراد از وارونگی قلب، تغییر صفات و اخلاقی است که سزاوار است آن شخص دارای آن ها باشد (ولی آن ها را از دست داده و صاحب صفات و اخلاق زشت و ناپسند گردیده است).[7]
اثر وارونگی قلب را می توان در روایتی از رسول مکرّم اسلام صلّی الله علیه و آله به خوبی مشاهده کرد، آن بزرگوار فرمودند: «الْغَيْرَةُ مِنَ‏ الْإِيمَانِ‏ وَ أَيُّمَا رَجُلٍ أَحَسَّ بِشَيْ‏ءٍ مِنَ الْفُجُورِ فِي أَهْلِهِ وَ لَمْ يَغَرْ بَعَثَ اللَّهُ بِطَائِرٍ يَظَلُّ أَرْبَعِينَ صَبَاحاً يَقُولُ لَهُ كُلَّمَا دَخَلَ وَ خَرَجَ غَرْ فَإِنْ لَمْ يَفْعَلْ مَسَحَ بِجَنَاحِهِ عَلَى عَيْنَيْهِ فَإِنْ رَأَى حَسَناً لَمْ يَرَهُ وَ إِنْ رَأَى قَبِيحاً لَمْ يُنْكِرْهُ». غیرت از ایمان است و هر مردی که در خانواده اش احساس چیزی از (ارتکاب) گناه کند و غیرت به خرج ندهد (یعنی برایش مهمّ نبوده و برای دفع آن از خانواده اش تلاش نکند) خداوند پرنده ای را (نزد آن مرد) مأمور می کند که چهل صبح پیوسته هر زمان که آن مرد داخل (خانه) و خارج می شود به او می گوید: غیرت به خرج بده، اگر آن مرد انجام نداد، پرنده با بالش به روی دو چشم مرد می کشد و (پس از آن) آن مرد اگر کار نیکو و حَسنی را مشاهده کند، آن را نمی بیند و اگر عمل زشتی را دید آن را انکار نمی کند (یعنی آن را زشت و بد نمی داند و به سمتش متمایل خواهد بود).[8]
آری این اثر وارونگی قلب است که بی عفّتی و بی حجابی را از خانواده اش بد و زشت نمی بیند و گاهی حتّی برای این عمل ناپسند آن ها را مجبور و یا تشویق نیز می نماید. و به همین سبب است که اگر دیگران هم بدی این کار را به او گوشزد کنند، حرف حق در گوش او فرو نمی رود و در برخی موارد حتّی عکس العمل ناشایستی انجام می دهد. بنا بر این غیرت ورزی مرد که مطابق با عقل، قرآن کریم و دستورات ائمّه ی اطهار علیهم السّلام است، می تواند نقش مؤثّری در تربیت خانواده و تقویت فرهنگ حجاب و عفاف داشته باشد.
 
تقویت ایمان
پس از آن که به طور خاص به بررسی نقش حیا و غیرت در تقویت عفاف و حجاب پرداختیم، اینک باید بگوئیم که به طور کلی و عام تر، ازدیاد ایمان در سطح جامعه و افراد، موجب تقویت فرهنگ حجاب و عفاف خواهد شد. اساساً این دو مقوله از یکدیگر جدا نبوده و ارتباط مستقیمی با هم دارند، به طوری که تقویت یکی موجب تقویت دیگری و تضعیف هر کدام موجب تضعیف دیگر می شود. لذا هر کس اراده کرد تا ایمانش را ارتقاء بخشد، باید به مقوله ی حجاب و عفاف نظر داشته باشد و همچنین اگر خواستیم فرهنگ حجاب و عفاف را تقویت کنیم، باید روی تقویت و ارتقاء سطح ایمانی جامعه سرمایه گذاری کنیم.
اگر فردی دارای باوری قوی باشد، شالوده ی شخصیتی او نیز بر اساس همین باور شکل می گیرد؛ چنان که امیر المؤمنین علیه السّلام می فرمایند: «الْمَرْءُ بِإِيمَانِهِ». شخصیت انسان در گرو باورهای اوست.‏[9] و در جای دیگر فرمودند: «الْمُؤْمِنُ بِعَمَلِهِ». ایمان انسان مؤمن در عمل او جلوه گر است.[10] همچنین فرمودند: «الْعَمَلُ شِعارُ الْمُؤْمِنِ». عمل کردن شعار مؤمن است.[11] در باره ی شعار در علم لغت آمده است: «شِعار لباس و جامه ای است که روی پوست بدن قرار می گیرد و با موهای بدن تماس دارد و نیز شِعار چیزی است که در جنگ ها به وسیله ی آن ها جنگجویان خود را می شناسانند یعنی اعلام می دارند».[12] یعنی یکی از آثار ایمان آن است که عمل فرد مؤمن را به شدّت تحت تأثیر قرار می دهد، به طوری که گویی عمل (طبق دستورات الهی) برای مؤمن همچون لباس زیرین اوست که نزدیک تر از هر لباس دیگری به او می باشد و همواره همراه اوست. یا این که عمل مؤمن نشانه ی شناخت او از غیر مؤمن است.  
بنا بر این تقویت ایمان و باورهای دینی در جامعه موجب اصلاح سبک زندگی و عملکرد افراد می شود و یکی از اقسام این عملکردها رعایت حریم حجاب و عفاف است که بدین وسیله تقویت خواهد شد. البته باید توجّه داشت که بر مبنای تعالیم دین مبین اسلام مؤمنین نه تنها نسبت به رشد و ارتقاء ایمان خود و خانواده وظیفه دارند، بلکه باید خود را در قبال ارتقاء سطح ایمانی تمام برادران و خواهران خود مسئول بدانند و در این زمینه از هیچ تلاشی فروگذار نکنند.[13]
 
خودآزمایی
1-نقش حیا و غیرت را در تقویت فرهنگ حجاب و عفاف بنویسید؟
2-توضیح دهید چگونه زیاد شدن ایمان موجب تقویت حجاب و عفاف می شود؟
 
پی‌نوشت‌ها
[1] برگرفته از کتاب: پرسمان حجاب ص 32 تا 37.

[2] مروارید عفاف (کاوشی در حیا، غیرت و حجاب) ص 54.

[3] سوره تحریم/ آیه 6 (ترجمه مکارم).

[4] تفسير نمونه ج ‏24 ص 286.

[5] الكافي (ط - الإسلامية) ج ‏5 ص 535.

[6] همان ص 536.

[7] مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول ج ‏20 ص 375.

[8] دعائم الإسلام ج ‏2 ص 217.

[9] عيون الحكم و المواعظ (لليثي) ص 61.

[10] تصنیف غرر الحکم و درر الکلم ص 151.

[11] همان.

[12] ترجمه مفردات راغب ج 2 ص 331.

[13] برگرفته از کتاب: مروارید عفاف (کاوشی در حیا، غیرت و حجاب) ص 56.

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
مسلم زکی‌زاده
 
ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر: