معرفی الگوهای حجاب و عفاف

 

انسان فطرتاً الگوگزین و اسوه پذیر است و دوست دارد ارزش های باورمند خود را در چهره های مجسّم دیده و همانندسازی کند. با وجود این امروزه زن و مرد مسلمان، آنچنان که باید با شخصیت های بزرگ تاریخ اسلام آشنا نشده تا دریابد که آنان چگونه با حضور توأم با وقار و متانت در جامعه اسلامی، شرافت و منزلت انسانی خویش را حفظ نمودند.
زن مسلمان با شناخت شیوه ی رفتاری زهرای مرضیّه و زینب کبری علیهما السّلام و الگوبرداری از آن، بازیچه ی هوس ها قرار نمی گیرد و عامل فسادگستری نمی شود و به حیات طیّبه و پاکیزه می رسد، چنان که خداوند متعال فرموده است: «مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثى‏ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَياةً طَيِّبَةً وَ لَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما كانُوا يَعْمَلُونَ». هر كس كار شايسته ‏اى انجام دهد، خواه مرد باشد يا زن، در حالى كه مؤمن است، او را به حياتى پاك زنده مى‏ داريم و پاداش آن ها را به بهترين اعمالى كه انجام مى‏ دادند، خواهيم داد.[1]
خداوند در این آیه، پاداش و ثواب را در برابر عمل صالح دانسته است؛ یعنی ملاک برتری، زن یا مرد بودن نیست، بلکه هر انسان مؤمنی که عمل صالحی انجام دهد، به او پاداش داده می شود. در این میان، پیروی از اسوه ها تأثیر بسزایی در رشد و تکامل آدمی دارد و چه اسوه ای بهتر از کسی که پیامبر گرامی اسلام صلّی الله علیه و آله درباره ی او می فرمایند: «إِنَّ اللَّهَ لَيَغْضَبُ‏ لِغَضَبِ‏ فَاطِمَةَ وَ يَرْضَى‏ لِرِضَاهَا». خداوند با غضب فاطمه علیها السّلام غضبناک می شود و با رضایت او راضی می شود.[2]
زنان در تربیت و رشد جوامع انسانی بیش از مردان نقش آفرین هستند. امام خمینی رحمه الله در توصیف نقش زن در اجتماع می فرماید: «زن انسان است، آن هم یک انسان بزرگ. زن مربّی جامعه است. از دامن زن انسان ها پیدا می شوند. مرحله ی اوّلِ مرد و زن صحیح، از دامن زن است. مربّی انسان ها زن است. سعادت و شقاوت کشورها بسته به وجود زن است...». همچنین در جای دیگر می فرماید: «زن مظهر تحقّق آمال بشر است... از دامن زن، مرد به معراج می رود».[3] بنا بر این با توجّه به نقش مهمّ و اساسی بانوان در پیشرفت جوامع انسانی، باید خداوند متعال شخصیت بزرگی را برای آن ها به عنوان اسوه و الگو معرّفی کند که در تمام جوانب و همه ی ارزش های انسانی، شخصیّتی ممتاز و سرآمد باشد.[4]
امام خمینی رحمه الله در خصوص جامعیّت حضرت زهرا علیها السّلام و الگو قرار دادن این بانوی بی نظیر و بزرگوار می فرماید: «تمام ابعادی که برای زن متصوّر است و برای یک انسان متصوّر است، در فاطمه زهرا علیها السّلام جلوه کرده و بوده است. یک زن معمولی نبوده است. یک زن روحانی، یک زن ملکوتی، یک انسان به تمام معنا انسان، تمام نسخه ی انسانیت، تمام حقیقت زن... . او موجود ملکوتی است که در عالم به صورت انسان ظاهر شده است، بلکه موجود الهی جبروتی در صورت یک زن ظاهر شده است. زنی که تمام خاصه های انبیا در اوست. زنی که اگر مرد بود، نبی بود. زنی که اگر مرد بود، به جای رسول اللّه صلّی الله علیه و آله بود».[5]

 

نقش بی نظیر زن در تربیت جامعه با الگوبرداری از بهترین اسوه
در مقایسه ای کوتاه بین اسلام و سایر مذاهب و مکاتب درمی یابیم که زن در اسلام، ارزش و منزلت والایی دارد. اگر خداوند این اندازه برای زنان ارزش قائل است برای آن است که صلاح و فساد جامعه بستگی به صلاح و فساد خانواده دارد. اگر کانون خانواده، یک محیط آرام و دور از اضطراب و دلهره باشد، زمینه برای رشد و تربیت آینده سازان فراهم می آید و مسائلی چون طلاق، جار و جنجال، اضطراب و بیماری های عصبی و روانی کاهش می یابد و این زن است که در ایجاد محیط سالم برای خانواده نقش کلیدی ایفا می کند و به همان نسبت حضور سالم و به دور از هر گونه ناهنجاری او در اجتماع، موجبات سلامت و پیشرفت جامعه را رقم می زند.
در روایتی از وجود نورانی امام صادق علیه السّلام، زنان به دو دسته صالح و ناصالح تقسیم می شوند که بین این دو دسته از جهت ارزش و منزلت، فاصله بسیار است؛ امّا جالب این جاست که هر دو دسته در مسیر خود به قدری مؤثّر واقع می شوند که امام علیه السّلام در این تأثیرگذاری عِدل و جایگزینی برایشان نمی شناسند. امام صادق علیه السلام می فرماید: «إِنَّمَا الْمَرْأَةُ قِلَادَةٌ فَانْظُرْ مَا تَتَقَلَّدُ وَ لَيْسَ لِامْرَأَةٍ خَطَرٌ لَا لِصَالِحَتِهِنَّ وَ لَا لِطَالِحَتِهِنَّ وَ أَمَّا صَالِحَتُهُنَّ فَلَيْسَ خَطَرُهَا الذَّهَبَ وَ الْفِضَّةَ هِيَ خَيْرٌ مِنَ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ وَ أَمَّا طَالِحَتُهُنَّ فَلَيْسَ خَطَرُهَا التُّرَابَ‏ التُّرَابُ خَيْرٌ مِنْهَا». زن فقط گردنبندی است، پس نگاه کن چه گردنبندی به گردن می آویزی؟ برای زن هیچ عِدل و جایگزینی نیست؛ نه برای صالح آن ها و نه برای ناصالح آنان. زن خوب و صالح، ارزشش با طلا و نقره برابری نمی کند بلکه بهتر از طلا و نقره است، امّا زن بد، خاک نیز قیمت و بهای او نیست بلکه خاک بهتر از اوست.[6]
لذا با توجّه به گستردگی و اهمّیّت نقش زنان در اصلاح جوامع بشری، خداوند متعال در مرحله ی نخست شخصیت بی نظیری چون فاطمه ی زهرا سلام الله علیها و بانوان با کرامتی و با عظمتی چون حضرت خدیجه، زینب کبری، فاطمه معصومه، مریم و آسیه و ... علیهنّ السّلام را در مرحله ی پس از آن، به عنوان الگوی علمی و عملی ایشان قرار داده است تا در جنبه های ایمانی و عملی از آن حضرات سرمشق گرفته و راه هدایت و کمال را بیاموزند.[7]

 

چند پیشنهاد برای تقویت فرهنگ حجاب و عفاف
یکی از مشکلات موجود در زمینه ی مسائل حجاب و عفاف، فقر نظری در زمینه ی مسائل مهمّ و جدید حجاب و عفاف است. بنا بر این به منظور پُر شدن این خلأ و آماده شدن مقدّمات نظریه پردازی در این مورد، می توان اقدامات چندی انجام داد. از آن جمله است مواردی که در ادامه به آن ها اشاره می شود:

 

حوزه های علمیّه
دایر شدن درس خارج فقه حجاب و عفاف در حوزه های علمیّه مخصوصاً حوزه های علمیّه خواهران تا مسائل حجاب و عفاف به ویژه مسائل جدید و مورد ابتلای آن در سطوح عالی مورد بررسی های دقیق علمی قرار گیرد و به مرور مقدّمات نظریه پردازی در زمینه ی مسائل مهمّ و جدید حجاب و عفاف فراهم گردد.

 

دانشگاه های علوم اسلامی
تشکیل کرسی درسی با عنوان حجاب و عفاف شناسی در دانشگاه های علوم اسلامی به ویژه دانشگاه هایی که دانش پژوهان آن خواهران هستند، تا زمینه و مقدّمات انجام کارهای تحقیقی و پژوهشی در باره ی مسائل مهمّ و جدید حجاب و عفاف در بین دانشجویان –مخصوصاً دانشجویان خواهر- فراهم شود.

 

ایجاد مرکز تحقیقی و پژوهشی حجاب و عفاف
ایجاد یک مرکز تحقیقی و پژوهشی قدرتمند توسّط مراکز پژوهشی مرتبط با حوزه های علمیّه ی خواهران که به طور ویژه و خاص ابتدا مسائل مهمّ و جدید مربوط به حجاب و عفاف را شناسایی و رصد نماید و سپس با رعایت اولویّت و ضرورت با تشکیل هسته های مختلف علمی به تحقیق و پژوهش اقدام نماید. از این طریق، این مرکز هم می تواند پاسخ گوی شبهات مختلف باشد که در برخی مطبوعات و سایت های اینترنتی، شبکه های مجازی و ... منتشر می شود و هم می تواند با تهیّه ی خوراک های فکری و علمی صحیح و روزآمد متناسب با سطح مختلف افراد جامعه -مخصوصاً نسل جوان به تناسب مقاطع تحصیلی آن ها- با تولید محصولات علمی و فرهنگی در قالب کتاب، مقاله، سی دی و نرم افزار و ...، در باره ی دلایل، فواید، انواع حجاب و ... قبل از آلوده شدن اذهان جوانانمان به شبهات، به تغذیه ی فکری آن ها اقدام نماید. این مرکز در دراز مدّت می تواند برای تهیه ی یک دائره المعارف و دانش نامه ی حجاب و عفاف به شکل گسترده، زیبا، دقیق، جامع و عمیق برنامه ریزی و اقدام نماید.[8]   

 

فعالیت های علمی، فرهنگی و هنری
انتشار نشریه و کتاب، تشکیل میزگردهای ادبی، فراخوانی مقاله، به کارگیری هنرهای تصویری، تعیین موضوع حجاب برای انشا در مدارس و مسابقات فرهنگی و مانند آن آثار مثبتی دارند. تولید برنامه ها و فیلم های مفید و آموزشی نیز در رادیو و تلویزیون اثری فراگیر دارد. رعایت کامل پوشش دینی بانوانی که در فیلم های سینمایی و تلویزیونی بازی می کنند یا عکسی که با پوشش اسلامی در صفحات مطبوعات به چاپ می رسد، آثار مثبتی دارد، چنان که پوشش های غیر شرعی نیز آثار زیان بار و گسترده ای بر فرهنگ جامعه می گذارد. اساسا حضور زنان پوشیده در صحنه های مختلف جامعه، آثار مثبت و چشم گیری در همگانی کردن فرهنگ حجاب اسلامی در جامعه دارد. پخش آیات، روایات و کلمات حکمت آمیز و تصاویر الهام بخش درباره حجاب در محیط های عمومی، تابلوهای شهری و محیط های مناسب دیگر نیز به تقویت این فرهنگ خواهد انجامید.[9]

 

توجّه به چند نکته
در راستای تقویت فرهنگ حجاب و عفاف توجّه به چند نکته ضروری است. از آن جمله:
-لازم است عموم افراد جامعه، خصوصاً جوانان را از نقش حجاب و عفاف در ایجاد هویت فرهنگی و ملّی مستقل برای کشور و ملّت آگاه کرد و هم چنین آثار مثبت سیاسی این استقلال و مقاصد دشمنان در ترویج برهنگی که خود یکی از راه های تهاجم فرهنگی است را با ذکر شواهد و نمونه های تاریخی تشریح نمود.
-باید به ریشه ها و زمینه های اجتماعی و اقتصادی ضعف فرهنگ حجاب و عفاف –که پیش از این بیان شد- از قبیل روحیه ی اشرافی گری و تجمّل پرستی از یک سو، و فقر و استیصال مادّی از سوی دیگر و نیز دشواری های موجود بر سر راه ازدواج، دستیابی آسان و ارزان به پوشش های اسلامی و ... پرداخت و برای حلّ آن کوشید.
-در توسعه و ترویج فرهنگ حجاب و عفاف نباید تنها زنان مورد خطاب باشند و نقش و مسئولیت مردان فراموش شود، بلکه باید حجاب و عفاف به عنوان امر مشترکی که به هر دو جنس مرد و زن مربوط می شود، تلقّی گردد.
-تبلیغ حجاب و عفاف باید اصولی و علمی انجام شود به این معنا که موجبات بدآموزی و یا دل زدگی افراد را فراهم نسازد. به همین خاطر باید مقتضیّات سنّی و روحی و فرهنگی مخاطبان مورد توجّه قرار گیرد. مثلاً برای آموزش حجاب به دختران خردسال از قالب های ادبی و نمایشی مثل داستان، شعر، مسابقه، فیلم، تئاتر، کارتون و بازی استفاده شود.
-در تبلیغ حجاب و عفاف باید بیشتر بر جنبه های مثبت تکیه شود و شیوه های ارشادیِ دوستانه و مؤدّبانه به کار گرفته شود. همچنین لازم است در این مسیر صبر و حلم را سرمشق خود قرار دهیم و در برابر عکس العمل های ناپسند، شکیبا باشیم، چراکه در اغلب موارد خویشتن داری نکردن و برخورد تند و خشن می تواند نتیجه ی معکوس داشته باشد.
-در شهرسازی و معماری باید فرهنگ حجاب و عفاف مدّ نظر قرار گیرد، به گونه ای که طرّاحی خانه، اماکن عمومی، محل کار، اداره جات و ... به گونه ای نباشد که رعایت حجاب و عفاف در آن ها با مشکل و اختلال مواجه شود. به عنوان مثال در پیاده رویی که عرض آن به قدری کم است که امکان عبور دو نفر هم زمان در کنار هم وجود ندارد، قطعاً بانوان عفیفه دچار مشکل تردّد خواهند شد مخصوصاً در ساعات شلوغ و پُر رفت و آمد.[10]
در باره ی راه کار های تقویت فرهنگ حجاب و عفاف سخن بسیار بیش از آن چیزی است که در این مجموعه گردآوری شد، ولی به جهت پرهیز از اطناب و اطاله ی کلام، از بحث بیشتر در این زمینه خودداری نموده و مطلب بیشتر را به سایر کتاب هایی که در این زمینه به رشته ی تحریر در آمده است ارجاع می دهیم.

 

خودآزمایی
1-بهترین شخصیت به عنوان الگو و اسوه ی حجاب و عفاف را نام برید؟
2-چهار نکته از نکات ضروری در تقویت فرهنگ حجاب و عفاف را بیان کنید؟

پی‌نوشت‌ها 
[1] سوره نحل/ آیه 97 (ترجمه مکارم).

[2] الأمالي (للمفيد) ص 95.

[3] زن و خانواده از دیدگاه امام خمینی ص 48.

[4] برگرفته از کتاب: مروارید عفاف (کاوشی در حیا، غیرت و حجاب) ص 58 تا 61.

[5] همان.

[6] معاني الأخبار ص 144.

[7] برگرفته از کتاب: مروارید عفاف (کاوشی در حیا، غیرت و حجاب) ص 58 تا 61.

[8] برگرفته از کتاب: پرسمان حجاب ص 180.

[9] برگرفته از کتاب: مروارید عفاف (کاوشی در حیا، غیرت و حجاب) ص 54.

[10] برگرفته از کتاب: پرسمان حجاب ص 182 تا 184.