معارف دین| ۳۳
دعاکننده باید خود را بشناسد و موضع خود را بداند که سراپا فقر و نیاز است و مالک سود و زیان و نفع و ضرری برای خود نیست و خدا را بشناسد که ذاتاً از همه بی‌نیاز است و «قاضی الحاجات» و «کافی المهمّات» است؛ و از او بخواهد که او را به خود نزدیک سازد و لذّت مناجات و عبادت و دعا را به او بچشاند. فصل هشتم: دعا
1 - در ادعیّه‌ی رسیده از معصومین(ع) دیده می‌شود که بسیار، راز و نیاز و توبه و درخواست بخشش از گناه می‌شود. با توجّه به این که امامان معصوم(ع) هستند، چرا این قدر به درگاه خداوند ناله و توبه می‌نمایند؟ مگر - نعوذ بالله - مرتکب گناه شده‌اند؟
در بعضی موارد ادعیّه، استغفار و تضرّع آن بزرگواران نسبت به وظایف مقام خودشان است و چنین نیست که کاشف از انجام معصیّت باشد.
در بعضی موارد هم چون آن‌ها عالم به علوم الهیّه و حجّت خدا بر جمیع انسان‌ها و معلّم و مربّی آن‌ها هستند و درد و دوای مردم و عاقبت امور را می‌دانند به یک معنی از زبان مردم سخن می‌گویند و با این وسیله انسان‌ها را به موقعیّت خطیر و موضع عظیمی که دارند و نوعاً به آن بی‌توجّه‌اند، آگاه می‌کنند؛ یعنی تعلیم می‌دهند که مثلاً به خاطر گناهانی که مرتکب شده‌اید این طور در درگاه خدا ناله و استغفار کنید.
با این وجود در این مورد، جواب شافی و مفصّل در کتاب «نیایش در عرفات» بیان شده است که می‌توانید به آن کتاب مراجعه نمایید (و الله العالم).
2 - چه کنیم تا حالت راز و نیاز و دعا را در خود به وجود آوریم؟
تفکّر در عظمت آیات خدا و مطالعه‌ی سیره پیغمبراکرم(ص) و ائمّه طاهرین(ع) و کتب اخلاقی، مانند: «معراج السّعادة» و شرح ادعیّه و مواظبت بر ترک محرّمات و بلکه مکروهات و انجام واجبات و بلکه مستحبات و مداومت بر قرائت ادعیه مأثوره و تأمّل در معانی آن‌ها و شب‌زنده‌داری - همه - موجب شوق و رغبت بیشتر انسان به دعا و تقرّب به حقّ تعالی خواهد شد.
دعاکننده باید خود را بشناسد و موضع خود را بداند که سراپا فقر و نیاز است و مالک سود و زیان و نفع و ضرری برای خود نیست و خدا را بشناسد که ذاتاً از همه بی‌نیاز است و «قاضی الحاجات» و «کافی المهمّات» است؛ و از او بخواهد که او را به خود نزدیک سازد و لذّت مناجات و عبادت و دعا را به او بچشاند.
حضرت سیّدالسّاجدین(ع) به خدا عرض می‌کرد: «يَا مَنْ حَازَ كُلَّ شَيْءٍ مَلَكُوتاً وَ قَهَرَ كُلَّ شَيْءٍ جَبَرُوتاً صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَوْلِجْ قَلْبِي فَرَحَ الْإِقْبَالِ إِلَيْكَ وَ أَلْحِقْنِي بِمَيْدَانِ الْمُطِيعِينَ لَكَ».
ناگفته نماند که یکی از اموری که سبب توفیق می‌شود اطاعت و جلب رضایت پدر و مادر، و احترام و حقّ‌شناسی معلّم است.
3 - آیا اذکار شب مبارکه قدر را می‌توان به فارسی گفت؟
به فارسی گفتن اذکار، ثواب دارد؛ امّا به قصد ورود گفته نشود.
4 - در بعضی از ادعیّه که از درگاه حقّ تعالی درخواست حورالعین می‌شود؛ مثلاً در تعقیبات نماز گفته می‌شود: «وَ زَوِّجنِی مِنَ الحُورِ العینِ». در چنین مواردی، خانم‌ها آن را با چه قصدی بخوانند؟ (آن جمله را نخوانند یا تعبّداً بخوانند؟).
زوج، معنایش قرین شی‌ء و شخص است؛ اعمّ از آن که در جنسیّت با او موافق باشد یا مخالف؛ اگر چه استعمال آن در حیوانات و اشیائی که نر و مادّه دارند، به معنی قرین بودن او با جنس مخالف اکثر و متبادر است؛ امّا در اشیائی که این تخالف جنسی در آن‌ها نیست معنای قرین، از آن اراده می‌شود. بنابراین زن وقتی می‌گوید: «وَ زَوِّجنِی مِنَ الحُورِ العینِ»، معنایش طلب قرین و عدیل از حورالعین است.
به عبارت دیگر می‌توان گفت: معنای زَوَّجنَاکَهَا[1] یا وَمِن كُلِّ شَيْءٍ خَلَقْنَا زَوْجَيْنِ[2]، «قَرنَاکَهَا» یا «مِن كُلِّ شَيْءٍ خَلَقْنَا قَرِینَینِ» است که به مناسبت استعمال در موردی که نر و مادّه دارند از آن مزاوجت به مفهوم عرفی آن استفاده می‌شود.
از این جهت است که لفظ «نکاح» و «أنکحت» در عقد نکاح اصرح از «زواج» و «زوّجت» است.
گمان می‌رود به همین ملاحظه باشد که بزرگانی که در کتب ادعیّه مثل این دعا را ذکر کرده‌اند، خواندن آن را مخصوص به مردها نشمرده‌اند. با این وجود اگر بانوان بخواهند به جای «زوجّنی» کلمه مناسب دیگر مثل «اخدمنی» رجاءاً بگویند مانعی ندارد.
5 - تکلیف زن در ادعیّه ماه رجب مانند: «حَرِّم شَیبَتِی عَلَی النَّارِ» چیست؟
در مورد این سؤال، چنانچه به عنوان تعبّد به دعای مذکوره آن‌ها را بخواند امید است مشمول ثواب آن‌ها گردد؛ و اگر رجاءاً دست را به موی سر بگیرد، امید ثواب وجود دارد.
6 - نظرتان راجع به دعای «نادعلی» چیست؟ آیا معتبر است یا خیر؟
آنچه فعلاً در نظر است این دو بیت را که برحسب نقل خطاب به حضرت رسول(ص) است، «میبدی» - از علمای اهل‌سنّت - در «شرح دیوان»، حرف میم، و «علّامه مجلسی» - رضی‌الله‌عنه - نیز از او در «بحار» در جلد 20 نقل کرده است: بنابراین نمی‌توان اعتبار آن را تأیید نمود؛ ولی احتمال صحّت آن نیز منتفی نیست. بر این اساس به قصد رجاء - نه به قصد ورود - خواندن و نقل آن مانعی ندارد.
7 - در دعای ندبه کلمه «أینَ الحَسَنُ أینَ الحُسَین» یک مرتبه نوشته شده است؛ ولی نُه بار تکرار می‌شود و در دعای کمیل کلمه «یاربِّ» سه مرتبه نوشته شده است؛ ولی نُه بار تکرار می‌شود؛ آیا این کار صحیح است؟
اصل تکرار ذکر و دعا و آیات قرآن کریم حتّی در نماز هم اشکال ندارد و موجب ثواب و بسا توجّه قلبی بیشتر می‌شود؛ مثلاً: اگر جمله «أینَ الحَسَنُ أینَ الحُسَین» در دعای ندبه را برای استحضار کامل ذهن به فضایل و مقامات و مصائب آن بزرگواران و ندبه و گریه بیشتر بگوید، اشکال ندارد؛ ولی اگر به قصد ورود دعا به این نحو و تکرار، آن را بخواند، صحیح نیست.
8 - آیا لعن و نفرین و اظهار عداوت با غاصبین حقّ حضرت امیرمؤمنان و فاطمه زهرا(س) علناً جایز است؟
در صورتی که خلاف تقیّه و سبب فتنه نشود، جایز است (و الله العالم).
9 - ادعیّه و زیارات مفاتیح‌الجنان را می‌توان به قصد استحباب خواند؟
اگر به قصد استحباب مطلق دعا و زیارت خوانده شود بی‌اشکال است و موجب اجر و ثواب می‌باشد (و الله العالم).
10 - آیا ادعیّه و زیارات: ندبه، کمیل، توسّل، دعای امام حسین(ع) در عرفه، مناجات خمس عشر، زیارت جامعه کبیره، زیارت جامعه صغیره، امین‌الله و عاشورا، مستحب هستند؟
بعضی ادعیّه و زیارات مذکوره مثل «زیارت جامعه» و «زیارت عاشورا» و «زیارت امین‌الله» و «دعای ندبه» و «دعای عرفه» علاوه بر اعتبار، مشتمل مضامین عالیّه و معارف اسلامیّه است. استحباب مطلق همه آن‌ها ثابت است و به ویژه بعضی از آن‌ها نیز وارد و مستحب می‌باشند (و الله العالم).
پی‌نوشت‌ها
[1] - ذاریات/49.
[2] - احزاب/37.
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی
ارسال نظر