وظایف مهم زنان

تاکنون دانستیم که عقل حکم می کند تا مطابق با اصل عدالت، و بر اساس اختلاف در کیفیّت خلقت زن و مرد، در وضع قوانین، وظایف و حقوق این دو جنس مختلف، تفاوت هایی وجود داشته باشد، تا هر کدام مطابق با آن، زمینه ی رشد و کمال پیدا کرده و در نتیجه مایه ی رشد خانواده و جامعه نیز گردند. بر همین مبنا وظایف زنان در دین مبین اسلام، در بسیاری از موارد متفاوت از مردان است امّا نه به این معنا که تبعیض (ظلم و اجحاف) در حق زنان یا مردان صورت گرفته باشد.
زن در شریعت مقدّس اسلام، سه وظیفه ی مهمّ و بسیار خطیر در درون خانه دارد که شاید موفّقیت در این سه وظیفه ی مهمّ، چندین برابر فکر و نیروی یک مرد را لازم داشته باشد، و این سه وظیفه ی خطیر عبارتند از:
1- خانه داری و تدبیر امور داخل منزل که موفّقیت در آن، موجب تسکین اندیشه ی شوهرش شده و نهایتاً در کارهای اجتماعی او هم اثر می گذارد. با بررسی و دقّت در ظرفیت ها و ویژگی های زن و مرد در می یابیم که مردان برای اداره ی امور منزل و خانه داری از ظرافت ها و دقّت های بانوان برخوردار نیستند و در تربیت فرزندان نمی توانند نقش بانوان را به عهده بگیرند. و از سوی دیگر نیز زنان توان جسمی و روحی کارهای سخت و طولانی خارج از خانه را نداشته و اساساً حضور زیاد بانوان در محیط عمومی جامعه، برای سلامت اخلاقی، جسمی و روانی ایشان و افراد جامعه نه تنها سودمند نیست بلکه به مراتب مضرّ و خطرساز می باشد.
لذا حميرى در قرب الاسناد از امام محمّد باقر عليه السّلام روايت مى ‏كند: «تَقَاضَى عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةُ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ص فِي الْخِدْمَةِ فَقَضَى عَلَى فَاطِمَةَ بِخِدْمَةِ مَا دُونَ الْبَابِ وَ قَضَى‏ عَلَى‏ عَلِيٍ‏ بِمَا خَلْفَهُ‏ قَالَ فَقَالَتْ فَاطِمَةُ فَلَا يَعْلَمُ مَا دَاخَلَنِي مِنَ السُّرُورِ إِلَّا اللَّهُ بِإِكْفَائِي رَسُولُ اللَّهِ ص تَحَمُّلَ رِقَابِ الرِّجَالِ‏».
على و فاطمه عليهما السّلام از رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم تقاضا كردند كه آن حضرت كارهاى خانه و بيرون خانه را بين آن ها تقسيم نمايند. پيامبر انجام كارهاى داخل خانه را به عهده ی فاطمه علیها السّلام نهادند و امور خارج از منزل را به عهده ی على عليه السّلام گذاشتند. امام باقر عليه السّلام مى‏ فرمایند: فاطمه عليها السّلام مى‏ فرمودند: هيچ كس جز خداوند نمى ‏داند كه من چقدر خوشحال شدم از اين كه رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم كارهاى بيرون از خانه را به عهده‌ی من قرار نداده و مرا از مراوده با مردان نجات دادند.[1] بنا بر این سیره ی اهل بیت علیهم السّلام نیز علاوه بر قول ایشان، بر این مقرّر شده است که حضور بانوان بیشتر در خانه باشد و تدبیر امور منزل و تربیت فرزندان که یکی از مهم ترین وظایف خانواده است، بر عهده ی ایشان باشد و مردان نیز تلاش خود را به کار بندند تا با کسب روزی حلال و مایحتاج خانواده، شرایط را برای فعّالیّت همسر در خانه فراهم سازند.
البته ناگفته نماند که به خاطر شرایط جسمانی بانوان و کارهای سنگین منزل، بر مردان لازم است تا در حدّ توان، در کارهای خانه نیز به همسران خود یاری رسانند، چنان چه در زندگانی امیر المؤمنین علیه السّلام نیز این حقیقت به وضوح مشاهده می شود. امام صادق علیه السّلام می فرمایند: «كَانَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع يَحْطِبُ وَ يَسْتَسْقِي وَ يَكْنُسُ وَ كَانَتْ‏ فَاطِمَةُ تَطْحَنُ‏ وَ تَعْجِنُ وَ تَخْبِزُ». امير المؤمنين علیه السّلام هيزم جمع مى ‏كردند و آب مى ‏كشيدند و مى ‏آوردند و (منزل را) جارو مى‏ زدند و فاطمه عليها السّلام (جو) آرد مى ‏كردند و سپس خمير مى ‏نمودند و نان مى ‏پختند.[2] همان طور که از روایت پیداست، علی علیه السّلام در کارهای منزل مثل جارو زدن، به حضرت زهرا علیها السّلام کمک می نمودند.
و یا در روایت دیگری آمده است: «دخل رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله و سلّم على عليٍّ، فوجده هو و فاطمة عليهما السّلام يطحنان في الجاروش، فقال النبيّ صلى اللّه عليه و آله و سلم: أيّكما أعيى؟ فقال عليّ عليه السّلام: فاطمة، يا رسول اللّه، فقال لها: قومي يا بنيّة، [فقامت‏] و جلس النبيّ صلى اللّه عليه و آله و سلم موضعها مع عليّ عليه السّلام، فواساه في طحن الحبّ». روزی رسول خدا صلّی الله علیه و آله وارد خانه ی علی علیه السّلام شدند و علی و فاطمه علیهما السّلام را در حال آرد کردن (جو) در آسیاب دستی یافتند. پیامبر فرمودند: کدام یک از شما خسته ترید؟ علی علیه السّلام عرضه داشتند: فاطمه، ای رسول خدا! پس پیامبر به فاطمه فرمودند: بلند شو دخترکم! پس فاطمه برخاست و نبیّ اکرم صلّی الله علیه و آله به جای ایشان همراه علی علیه السّلام نشستند و او را در آرد کردن دانه یاری دادند.[3]
از این روایت و امثال آن نیز به خوبی پیداست که مولا علی علیه السّلام علاوه بر کارهای خارج از خانه، در داخل خانه نیز به همسرشان کمک می نمودند و علاوه بر آن رسول خدا صلّی الله علیه و آله نیز در فرصت های مناسب و لازم از یاری ایشان دریغ نمی فرمودند.
2- شوهرداری و ارضای نیازهای عاطفی و جنسی همسر که علاوه بر تأثیر مثبت در وظیفه ی اجتماعی شوهر، موجب کاهش زمینه های فساد و ناهنجاری در جامعه هم خواهد شد. به قدری این وظیفه مهمّ و آینده ساز است که دین مبین اسلام از آن تعبیر به جهاد کرده است. در روایتی از امام امیر المؤمنین علیه السّلام می خوانیم: «جِهَادُ الْمَرْأَةِ حُسْنُ التَّبَعُّلِ». ‏جهاد زن خوب شوهر داری کردن است.[4] و در جای دیگر نیز فرمودند: «كَتَبَ اللَّهُ الْجِهَادَ عَلَى الرِّجَالِ وَ النِّسَاءِ فَجِهَادُ الرَّجُلِ بَذْلُ مَالِهِ وَ نَفْسِهِ حَتَّى يُقْتَلَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ جِهَادُ الْمَرْأَةِ أَنْ تَصْبِرَ عَلَى مَا تَرَى مِنْ أَذَى زَوْجِهَا وَ غَيْرَتِهِ». خداوند جهاد را بر مردان و زنان واجب فرمود، پس جهاد مرد، بذل مال و جانش است تا آن جا که (حتّی) در راه خدا کشته شود و جهاد زن، صبر بر اذیت هایی است که از همسرش و غیرت او می بیند.[5]
در زندگی مشترک طبیعتاً مشکلاتی در اداره ی زندگی بروز پیدا می کند که استقامت در برابر این مشکلات برای زن که روحیه‌ی لطیف و جسم نحیفی دارد و بیشتر ایّام عمر خود را در کانون خانواده سپری می کند، جهاد به حساب می آید و از اجر رزمندگان اسلام در جبهه های نبرد حق علیه باطل، هیچ کم و کاستی ندارد. در واقع زنان برای حضور در جبهه ی جنگ از سوی خداوند متعال دستوری ندارند و در عوض جبهه ی مجاهدت ایشان منزل است تا با تلاش های خالصانه و بی وقفه ی خود، زمینه ی فعّالیّت صحیح و سالم شوهر در عرصه ی کار و جهاد و در نتیجه پیشرفت جامعه را فراهم سازند.
3- تربیت نسلی سالم، متدّین، منظّم، مسئولیت‌پذیر، وظیفه شناس و با تدبیر، که آینده ی فرهنگی، سیاسی و اقتصادی جوامع را رقم خواهند زد. در محیط خانه و اجتماع برجسته ترین نقشِ مادر، نقش تربیتی است. اهمّیّت این نقش از آن جا روشن می شود که کودک نخستین بار در آغوش مادر قرار می گیرد و آداب و رسوم اجتماعی را از او می آموزد. کودک از دامن مادر یاد می گیرد که چگونه با دیگران رفتار نماید و چگونه با آنان برخورد داشته باشد. چگونگی رفتار مادر با کودک در شکل دهی ساختار شخصیتی او تأثیری چشم گیر دارد. از این رو، کارشناسان مسائل تربیتی بر نقش مادر در تربیت فرزند همواره تأکید داشته و دارند. نقش تربیتی مادر در فرزندان را از چند جهت می توان مورد بررسی قرار داد:
الف) تربیت جسمانی:
وجود فرزند در روایات به «گل» تشبیه شده است. پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمودند: «إِنَّ الْوَلَدَ الصَّالِحَ‏ رَيْحَانَةٌ مِنْ رَيَاحِينِ الْجَنَّةِ». فرزند صالح گلی است از گل های بهشت.[6] وجه تشبیه فرزند به گل این است که فرزند در سال های نخست زندگی مخصوصاً نوزادی، از نظر ظاهری و جسمانی همانند گلِ بهاری، جسمی دارد بس لطیف و نازک و روحی دارد با عاطفه و طراوت که نیاز شدیدی به حفظ و نگه داری دارد و اگر از او مواظبت نشود هر لحظه ممکن است لطافت و جذابیّت خود را از دست داده به پژمردگی و زردی بگراید. همان گونه که در جهان متمدّن امروز شاهد از بین رفتن بسیاری از کودکانی هستیم که بر اثر بی توجّهی والدین و نرسیدن به آن ها، رشد کمّی و کیفی خود را از دست داده، دچار نارسایی جسمی و روانی می شوند. از این رو، هم از نظر وجدان و شرع و هم بر اساس عرف مردم، توجّه جدّی به تربیت فرزند و تأمین نیازهای او در این شرایط حساس ضروری می نماید.
تنها کسی که در دوره ی کودکی می تواند به نیازهای جسمی و روحی کودک به صورت مناسب پاسخ دهد، مادر است؛ چرا که مادر از هر کس دیگری آشناتر به شرائط زیستی و روانی کودک است و اوست که با مهر و رأفت و محبّت می تواند از او حفاظت کند و از آلودگی ها و نا پاکی ها شست و شو دهد و به رفع احتیاجاتش بپردازد. مادر با دست خود کودک را نوازش می دهد و با یک زمزمه و لالایی خواندن طفل را به خواب می برد. تر و خشک کردن بچه در سال های اوّل زندگی کاری است بس مشکل و طاقت فرسا که تنها با مهر مادری امکان پذیر خواهد بود. تربیت جسمانی کودک از دیگر ابعاد تربیت اهمّیّت کمتری ندارد، و به همین دلیل گفته شده: عقل سالم در بدن سالم است. اگر بدن انسان سلامت نداشته باشد و جسم رشد کافی نکند، فرد به لحاظ روحی و روانی، آدم سالمی نخواهد بود. نقش مادر در تربیت جسمی و ظاهری کودک بر کسی پوشیده نیست و مادران باید در زمینه ی رشد جسمانی فرزند بسیار حسّاس بوده و شرایط لازم را فراهم آورند.
ب) تربیت دینی و اخلاقی:
تربیت دینی از نظر اسلام و قرآن از اهمّیّت فوق العاده ای برخوردار است و از آغاز زندگی فرزند باید بدان توجّه کرد. نقش مادر در پرورش دینی و مذهبی فرزند روشن است. مادر هم پیش از تولّد می تواند ایفای نقش کند و هم پس از آن در دوره های کودکی، نوجوانی و جوانی. مادر الگوی رفتاری و اخلاقی برای فرزند است، هر کار ریز و درشتی که انجام دهد در منش و نحوه ی رفتار او با دیگران تأثیر می گذارد. مادر با رفتار الگویی خود انسان می پروراند، فرزند را از عالم ناپاکی ها، حسدها، کینه ها و رذائل اخلاقی دور می سازد و در دلش مهر و صفا و خیر اندیشی نسبت به همنوعان پدید می آورد. مادر، سرچشمه ی فضیلت ها و خوبی هاست، او در محیط خانه می تواند درس تقوا و خداترسی به فرزند دهد و از کودکی ضعیف و ناتوان، شخصیت بزرگ علمی و اخلاقی بسازد و تحویل جامعه دهد.
در مقابل اگر مادر به وظیفه ی خویش عمل نکند و در برابر چشمان کودک دست به رفتارهای نامناسب و ناشایست بزند، طبیعی است که کودک از او تبعیّت می کند و در نتیجه پست و منحرف تربیت خواهد شد. امام خمینی «ره» در این زمینه می فرماید: «مادرِ خوب، بچه خوب تربیت می کند و خدای نخواسته اگر مادر منحرف باشد، بچه از همان دامن مادر منحرف بیرون می آید و چون بچه ها آن علاقه ای که به مادر دارند به هیچ کس ندارند و در دامن مادر که هستند تمام چیزهایی که دارند، آرزوهایی که دارند خلاصه می شود در مادر و همه چیز را در مادر می بینند».[7]
ادامه ی این بحث را در مقاله ی بعد دنبال خواهیم کرد، ان شاء الله.

 

1- رسول خدا صلّی الله علیه و آله کارهای زندگی را چگونه میان امیر المؤمنین و حضرت زهرا علیهما السّلام تقسیم کردند؟
2- سه وظیفه ی مهمّ و حیاتی بانوان از نظر اسلام را نام برید؟
 

[1] زندگانى حضرت زهرا عليها السّلام ( ترجمه جلد 43 بحار الأنوار) ترجمه روحانى ص 379.

[2] مناقب آل أبي طالب عليهم السلام (لابن شهرآشوب) ج ‏2 ص 104.

[3] عوالم العلوم و المعارف والأحوال من الآيات و الأخبار و الأقوال (مستدرك سيدة النساء إلى الإمام الجواد، ج‏11-قسم-1- فاطمة س) ص 355.

[4] نهج البلاغه (حکمت 136).

[5] الكافي (ط - الإسلامية) ج ‏5 ص 9.

[6] همان ج ‏6  ص 3.

[7] برگرفته از: مجله شمیم یاس، خرداد 1386، شماره 51، «مادر معمار تربیت؛ به انگیزه روز مادر». [برداشت از: پایگاه اطّلاع رسانی حوزه]/ حجاب برتر (بررسی جایگاه چادر در حجاب اسلامی) ص 141 تا 144.