علم به شرایع و احکام

سالك إلى اللّه پيش از شروع به هر كار بايد آن را بشناسد و وظيفه و حكم شرع را در باره آن بداند تا رفتار و كردار خويش را با موازين شريعت منطبق سازد.
اداى وظيفه و تأدّب به آداب بدون علم به وظايف و مقررات شرعى امكان‌پذير نيست. بنابراين، بر همه لازم است كه احكام دينى خود را به اندازه ضرورت و نياز (تقليداً يا اجتهاداً) بدانند و حدّاقل گروهى می‌بايست در تفقّه در دين و يادگيرى مسائل و معارف دينى پيشگام باشند تا بتوانند ديگران را نسبت به وظايف دينى آگاه سازند. خداوند متعال می‌فرمايد:
«... فَلَوْلا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِى الدّينِ وَ لِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إذا رَجَعُوا إلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ.»[1]
«... چرا از هر فرقه‌اى گروهى بسيج نمی‌شوند تا اين كه معارف دينى را خوب ياد بگيرند و آنگاه كه به وطن خويش برگشتند قوم خود [: خويشاوندان و بستگان‏] را به وظايف‌شان آگاه سازند [و آن‌ها را از بی‌تفاوتى در برابر مسئوليّت‌ها برحذر دارند، باشد كه آنان متنبّه شوند و از بيراهه باز گردند]؟
در حديث آمده است:
«وَ قَدْ سُئِلَ عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَى‏ فَلِلَّهِ الْحُجَّةُ الْبالِغَة فَقَالَ:
إِنَ‏ اللَّهَ‏ تَعَالَى‏ يَقُولُ‏ لِلْعَبْدِ يَوْمَ‏ الْقِيَامَةِ: عَبْدِي أَ كُنْتَ عَالِماً فَإِنْ قَالَ: نَعَمْ، قَالَ لَهُ: أَ فَلَا عَمِلْتَ بِمَا عَلِمْتَ وَ إِنْ قَالَ: كُنْتُ جَاهِلًا، قَالَ لَهُ: أَ فَلَا تَعَلَّمْتَ حَتَّى‏ تَعمَلُ؟ ...»[2]
از امام صادق عليه السّلام درباره معنى اين آيه كه می‌فرمايد: «براى خدا دليل رسا [و قاطع‏] است» سؤال شد، فرمود: خداوند در روز رستاخيز به بنده گنهكار خود می‌گويد: بنده من! چرا تكاليف خود را خوب انجام ندادى؟ آيا می‌دانستى و گناه كردى؟ اگر بگويد آرى، می‌فرمايد: چرا به آنچه می‌دانستى عمل نكردى؟ و اگر بگويد نمی‌دانستم، می‌گويد: چرا ياد نگرفتى تا عمل كنى؟ ...
نتيجه آن كه بندگى و عبادت با دو شرط متحقّق می‌شود: محبّت و اطاعت، و اطاعت بدون علم به خواست معبود و رضاى محبوب امكان ندارد. آن‌ها كه از خود چيزى می‌تراشند و پيش خود مطالبى را سرهم می‌كنند و به عنوان عبادت و اطاعت انجام می‌دهند آن‌ها بنده خويشند نه بنده خدا. خداوند متعال می‌فرمايد:
«... اللّهُ أذِنَ لَكُمْ أمْ عَلَى اللَّهِ تَفْتَرُونَ‏؟»[3]
«... آيا خداوند اجازه داده‌است به شما يا آن كه بر خداوند دروغ می‌بنديد؟»
 

1- بندگى و عبادت با چه شروطی متحقّق می‌شود؟
2- امام صادق عليه السّلام درباره معنى آيه «براى خدا دليل رسا [و قاطع‏] است» چه پاسخی دادند؟
3- سالك إلى اللّه پيش از شروع به هر كار بايد چه کند؟ چرا؟
 

 

[1]. توبه- 122.

.[2] تفسير صافى، چاپ اسلاميّه، ج 1- ص 555، ذيل آيه 149 انعام، تفسير نور الثقلين، ج 1-       ص 776.

.[3] يونس- 59.