خمس اجناس، اقساط و مال میت

* پرسش 12. سر سال خمسی مقداری مواد غذایی زیاد آمده است؛ آیا به قیمت فعلی باید محاسبه شود یا قیمت خرید نیز کفایت می‌کند؟
همه مراجع: باید به قیمت فعلی محاسبه شود.[1]
تبصره: اگر مواد غذایی از سوی نهادهای دولتی با قیمت پایین به کارمندان داده شود و در حقیقت بخشی از آن مجانی و در برابر قسمتی، پول دریافت کنند، طبق فتوا (آیات عظام امام، خامنه‌ای و نوری) هدیه خمس ندارد. تنها از مواد غذایی باقیمانده به نسبت مقداری که پول در برابر آن پرداخت شده واجب است خمس آن را به قیمت فعلی بپردازند.
* پرسش 13. کسی که دو جور مال دارد و از یکدیگر جدا هستند (یکی مخمس و دیگری غیر مخمس) آیا می‌تواند مخارج سال خود را تنها از مال غیر مخمس تأمین کند و مال مخمس را پس انداز کند؟
همه مراجع: آری این کار جایز است.[2]
 

* پرسش 14. کسی که مقداری از نیازهای زندگی خود را به صورت اقساط بلند مدّت (مثلاً سه ساله) تهیّه کرده است، آیا می‌تواند سر سال خمسی، همه بدهی خود را از درآمد سال کسر کند؟
آیات عظام امام، سیستانی، مکارم و نوری: خیر، تنها قسط‌هایی که در آن سال باید بپردازد، جزء مخارج آن سال شمرده می‌شود.[3]
آیات عظام بهجت، تبریزی، خامنه‌ای، صافی و فاضل: خیر، تنها قسط‌هایی که در آن سال پرداخته می‌شود - در صورت پرداخت بدهی- جزء مخارج آن شمرده می‌شود و از درآمد سال کسر می‌گردد.[4]
 

* پرسش 15. کسی که برای نیازهای زندگی مبلغی قرض کرده و در آن راه صرف نموده است، آیا می‌تواند سر سال مبلغ بدهی را از درآمد سال کم کند؟
آیات عظام امام، سیستانی، مکارم و نوری: اگر برای نیاز سال جاری قرض کند، می‌تواند به مقدار بدهی کسر نماید؛ ولی اگر بدهی او برای نیاز سال‌های گذشته‌اش بوده، کسر آن جایز نیست؛ بلکه می‌تواند قرض خود را از درآمد بپردازد تا به مقدار آن خمس تعلق نگیرد.[5]
آیات عظام بهجت، خلامنه‌ای، صافی و فاضل: آری، خمس تعلّق می‌گیرد و جایز نیست مقدار بدهی خود را درآمد کم کند؛ بلکه می‌تواند قرض خود را از درآمد بپردازد تا به مقدار آن خمس تعلّق نگیرد.[6]
آیات عظام تبریزی و وحید: اگر بدهی خود را تا پیش از سر سال نپردازد، نمی‌تواند از درآمد سال کم کند؛ مگر آن که قرض بعد از به دست آوردن منفعت بوده باشد.[7]
تبصره. در عبارت رساله‌های عملیه مراجع، بین واژه «کسر» و «ادا» تفاوت است و نباید آن دو را در هم آمیخت.
 

* پرسش 16. بدهی که به جهت نیاز زندگی بوده و چند ماه بعد از سال خمسی، زمانش فرا می‌رسد؛ آیا می‌توان هنگام محاسبه مقدار آن را از درآمد کم کرد؟
همه مراجع: اگر بدهی را پیش از سال خمسی ادا کند،  به مقدار آن، از درآمد کسر می‌شود.[8]
 

* پرسش 17. کسی که درآمد کسب داشته و در بین سال از دنیا می رود، خمس مال او را چگونه حساب کنند؟
همه مراجع: اگر اموالی داشته که متعلق خمس بوده، با مرگ او باید خمس آن را بدهند و نباید منتظر پایان سال خمسی بود.[9]
 

* پرسش 18. اگر مال مخمس با مال غیر مخمس، در یک حساب بانکی جمع شود؛ آیا می‌توانیم برای مخارج زندگی نیّت کنیم مال غیر مخمس کسر شود؟
آیات عظام امام، بهجت، تبریزی، سیستانی و نوری: آری، جایز است.[10]
آیات عظام خامنه‌ای، فاضل، مکارم و وحید: خیر، جایز نیست؛ بلکه باید در پایان سال، خمس مانده را به نسبت اموال بپردازید؛ مگر آن که پیش از هزینه کردن، آن دو را جدا و از مال غیر مخمس خرج کنید.[11]
آیة الله صافی: بنا بر احتیاط واجب، باید در پایان سال، خمس باقیمانده را به نسبت اموال بپردازید؛ مگر آن که پیش از هزینه کردن، آن دو را جدا و از مال غیر مخمس خرج کنید.[12]
 

* پرسش 19. جنسی که به آن خمس تعلّق گرفته فروخته‌ام؛ آیا می‌توانم در پولی که به دست آورده‌ام، تصرف کنم؟ وظیفه‌ام چیست؟
همه مراجع (به جز تبریزی و سیستانی): معامله یک پنجم جنس فضولی است و نیاز به اجازه حاکم شرع (مجتهد جامع شرایط) دارد. اگر آن را امضا کرد، خریدار باید خمس جنس را به حاکم شرع بدهد و به مقدار آن از شما پس بگیرد.[13]
آیات عظام تبریزی و سیستانی: باید خمس جنس را بدهید و بر خریدار چیزی نیست.[14]
 

[1] - توضیح المسائل مراجع، م1780؛ نوری، توضیح المسائل، م1776؛ وحید، توضیح المسائل، م 1788؛ خامنه­ای اجوبه، س862؛ دفتر: بهجت.

[2] - توضیح المسائل مراجع، م1779؛ نوری، توضیح المسائل، م1775؛ خامنه­ای، اجوبه، س1025؛ وحید توضیح المسائل،م 1787.

[3] - امام، استفتاءات، ج1، س167؛ نوری، توضیح المسائل، م1782 و استفتائات، ج2، س332؛ سیستانی، توضیح المسائل، م1756؛ مکارم، توضیح المسائل، م1514.

[4] - فاضل، جامع المسائل، ج1، س845؛ خامنه­ای، اجوبه، س868؛ صافی، جامع الاحکام، ج1، س729 و 730؛ بهجت، توضیح المسائل، م1406، 1407؛ تبریزی، استفتائات، س875.

[5] - توضیح المسائل مراجع، م1786 و1787؛ نوری، توضیح المسائل، م1783 و1782.

[6] - توضیح المسائل مراجع، م1786، 1787، بهجت، توضیح المسائل، م1406 و1407؛ خامنه­ای، اجوبه، س864؛ صافی، توضیح المسائل، م1795 و 1796.

[7] - تبریزی، توضیح المسائل، م1795؛ وحید، توضیح المسائل، م1794.

[8] - توضیح المسائل مراجع، م1786 و1787 و دفتر: خامنه‌ای.

[9] - توضیح المسائل مراجع، م1767؛ نوری، توضیح المسائل، م1763؛ خامنه­ای، اجوبه، س863؛ وحید، توضیح المسائل، م1775.

[10] - امام، استفتائات، ج1، خمس، س201: تبریزی، صراط النجاه، ج5، س376؛ دفتر: بهجت و سیستانی و نوری.

[11] - مکارم، استفتائات، ج1، س358؛ فاضل، جامع المسائل، ج1، س789؛ خامنه­ای، اجوبة الاستفتائات، س1026؛ دفتر: وحید.

[12] - جامع الاحکام، ج1، س598.

[13] - توضیح المسائل مراجع، م1762، وحید؛ توضیح المسائل، م1779؛ دفتر: خامنه­ای.

[14] - تبریزی و سیستانی، توضیح المسائل مراجع، م1762.