شرایط و زمان پرداخت خمس

* پرسش 20. شخص از چه زمان باید سال خمسی داشته باشد؟
آیات عظام امام، بهجت، خامنه‌ای، فاضل و صافی: آغاز سال خمسی برای کسانی که درآمد تدریجی روزانه دارند (مانند تاجر و کاسب) از وقتی است که شروع به کار می‌کند و برای کارمند و کارگر اولین درآمد و حقوق آنان است و برای کشاورز مانند آن، از اولین محصولی است که برداشت می‌کند و چنانچه از مخارج سال زیاد آمد، باید خمس آن را بپردازد.[1]
آیات عظام تبریزی، مکارم و نوری: آغاز سال خمسی برای هر کسی، اوّلین درآمد او است و چنانچه از مخارج سال زیاد آمد، باید خمس آن را بپردازد.[2]
آیات عظام سیستانی و وحید: آغاز سال خمسی برای هر کسی، از وقتی است که شروع به کار می‌کند و چنانچه از مخارج سال زیاد آمده، باید خمس آن را بپردازد.[3]
 

* پرسش 21. آیا سال خمسی باید به «قمری» باشد یا این که می‌تواند به «شمسی» نیز قرار گیرد؟
همه مراجع (به جز بهجت و وحید): تفاوتی میان آن دو نیست و هر دو کفایت می‌کند.[4]
آیة‌الله بهجت: کشاورز و هر کس که مانند او کارش مطابق سال شمسی انجام می‌گیرد، می‌تواند حساب سال خود را نیز به شمسی قرار دهد؛ ولی دیگران حساب سال خود را به قمری قرار دهند.[5]
آیة‌الله وحید: بنا بر احتیاط واجب، به سال قمری قرار دهند.[6]
 

* پرسش 22. آیا تغییر زمان حساب سال خمسی جایز است؟
همه مراجع (به جز خامنه‌ای): جلو انداختن حساب سال به هر اندازه، اشکال ندارد؛ ولی تأخیر آن جز با اجازه‌ی حاکم شرع جایز نیست.[7]
آیة‌الله خامنه‌ای: تقدیم و تأخیر سال خمسی جز با اجازه حاکم شرع جایز نیست، مگر با شرایط خاص.[8]
تبصره. البته جلو انداختن سال خمسی در صورتی جایز است که به صاحبان خمس ضرری وارد نیاید، مثلاً به این طریق که اگر در اثنای سال، منافع خود را تخمیس نماید، می‌تواند مبدأ را پس از تخمین مذکور قرار دهد و با گذشت یک سال، به حساب سال خود رسیدگی کند.
 

* پرسش 23. آیا در پرداخت خمس، قصد قربت شرط است؟
همه مراجع (به جز سیستانی): آری، قصد قربت شرط است.[9]
آیة الله سیستانی: بنا بر احتیاط واجب قصد قربت شرط است.[10]
تبصره. قصد قربت در پرداخت خمس این است که آن را به جهت انجام دادن دستور خداوند بپردازد؛ نه به جهت غرض‌های دنیوی.
 

* پرسش 24. آیا تعیین سال خمسی بر جوانان مجرّدی که با پدر و مادر خود زندگی می‌کنند، واجب است؟
همه مراجع: اگر جوان مجرّد، درآمد شخصی- هر چند به مقدار کم- داشته باشد، بر او واجب است که سال خمسی داشته باشد و درآمد سالانه خود را محاسبه کند تا اگر چیزی از درآمد او تا پایان سال زیاد آمد، خمس آن را بپردازد.[11]
تبصره. کسانی که معتقدند به سودهایی مانند هدیه، جایزه و... خمس تعلّق می‌گیرد، پاسخ فوق شامل آن می‌شود.
 

* پرسش 25. آیا به جوان نابالغ که سرمایه‌ای داشته و از آن منافعی به دست آورده، خمس واجب است؟
آیات عظام امام، بهجت، خامنه‌ای و مکارم: بنا بر احتیاط واجب، باید خمس آن را پس از بلوغ بدهد.[12]
آیة‌الله تبریزی: خیر، واجب نیست بعد از بلوغ خمس آن را بدهد.[13]
آیات عظام سیستانی، فاضل، صافی، نوری و وحید: آری، بر ولی او واجب است خمس آن را بدهد و چنانچه آن را نپرداخت، باید خود طفل بعد از بلوغ، خمس آن را بدهد.[14]
 

* پرسش 26. کسی که درآمد او کمتر از مخارجش باشد و در عین حال سر سال مقداری پول، خوراکی و... زیاد می‌آورد، باز هم واجب است حساب سال داشته باشد و خمس بپردازد؟
همه مراجع (به جز بهجت و نوری): آری و اگر درآمد او تا یک سال در نیازهای زندگی مصرف نشود و سر سال زیاد بیاید، باید خمس آن را بدهد.[15]
آیات عظام بهجت و نوری: خیر و چنانچه سر سال پول و یا چیزهایی را مؤونه زیاد بیاید، می‌تواند آنها را در مخارج مورد نیاز صرف کند و خمس ندارد.[16]
 

* پرسش 27. بنده دو شغل دارد، هم درس می‌دهم و هم با ماشین کار می‌کنم، آیا می‌توانم برای هر کدام حساب سال جداگانه قرار دهم؟
همه مراجع (به جز خامنه‌ای و مکارم): آری.[17]
آیات عظام خامنه‌ای و مکارم: بنابر احتیاط واجب، باید درآمد هر دو شغل را آخر سال، یک جا حساب کند.[18]
* پرسش 28. کسی که در طول سال یک بار به طور اتفاقی معامله می‌کند، از چه زمانی سال خمسی داشته باشد؟
همه مراجع: آغاز سال خمسی برای کسی که شغلی ندارد و اتفاقاً معامله‌ای می‌کند و سود می‌برد؛ از هنگام فایده بردن است و چنانچه از مخارج سال زیاد آمد، باید خمس آن را بپردازد.[19]

 

 

[1] - امام، استفتاءات، ج1، س135؛ خامنه­‌ای، اجوبه، س995، فاضل، جامع المسائل، ج1، س806 و814؛ بهجت وسیله النجاه، م1382؛ صافی، توضیح المسائل، م1774 و جامع الاحکام، ج1، س608.

[2] - نوری، استفتاءات، ج2، س310؛ تبریزی، التعلیقه علی منهاج الصالحین، م1218؛ مکارم، توضیح المسائل؛ م1486.

[3] - سیستانی، المسائل المنتحبه، م593 و وحید، توضیح المسائل، م1773.

[4] - توضیح المسائل مراجع، م1766؛ نوری، توضیح المسائل، م1762؛ خامنه­‌ای، اجوبه، س999.

[5] - بهجت، توضیح المسائل، م1385.

[6] - وحید، توضیح المسائل، م1774.

[7] - مکارم، استفتاءات، ج1، س353؛ جامع المسائل، ج1، س809؛ نوری، استفتاءات، ج2، س320؛ سیستانی، المسائل المنتخبه، م611؛ صافی، جامع الاحکام، ج1، س620؛ دفتر: امام، بهجت و تبریزی.

[8] - خامنه­‌ای، اجوبه، س1000.

[9] - نوری، استفتاءات، ج2، س312؛ بهجت، توضیح المسائل، م1447؛ دفتر: مکارم، امام، خامنه­ای، فاضل، تبریزی و صافی.

[10] - سیستانی، المسائل المنتخبه، م425.

[11] - خامنه‌ای، اجوبه، س996؛ توضیح المسائل مراجع، م1752؛ نوری، توضیح المسائل، م1748؛ وحید توضیح المسائل، م1760.

[12] - توضیح المسائل مراجع، م1794؛ خامنه­ای، اجوبه، س1035.

[13] - تبریزی، توضیح المسائل، م1802.

[14] - توضیح المسائل مراجع، م1794؛ نوری، استفتاءات، ج2، س382؛ وحید، توضیح المسائل، م1802.

[15] - فاضل، جامع المسائل، ج1، س807؛ خامنه‌­ای، اجوبه، س996؛ مکارم، استفتاءات، ج1، س308 دفتر: امام، تبریزی، صافی، سیستانی و وحید.

[16] - نوری، استفتاءات، ج2، س318، بهجت، توضیح المسائل، م1400.

[17] - امام، تحریر الوسیله، ج1، الخامس، م12؛ نوری، استفتاءات، ج2، س319؛ خامنه‌­ای، اجوبه، س964؛ صافی، جامع الاحکام، ج1، س597؛ تبریزی، صراط النجاه، ج2، س559؛ فاضل، جامع المسائل، ج1، س810، توضیح المسائل مراجع، م1773؛ بهجت، وسیله النجاه، م1384؛ دفتر: سیستانی.

[18] - توضیح المسائل مراجع، م1773؛ دفتر: خامنه­‌ای.

[19] - توضیح المسائل مراجع، م1765؛ نوری، توضیح المسائل، م1761؛ وحید، توضیح المسائل، م1773.