احکام خمس هدیه، عیدی و جایزه

* پرسش 49. آیا جوایز بانکی، چنانچه یک سال از آن بگذرد، خمس دارد؟
آیات عظام امام و خامنه‌ای: جایزه، خمس ندارد.[1]
آیات عظام بهجت، فاضل و مکارم: بنا بر احتیاط واجب، خمس آن را بدهند.[2]
آیات عظام تبریزی و وحید: اگر مال کم ارزشی باشد که نوعاً تا آخر سال مصرف می‌شود، خمس ندارد و در غیر این صورت خمس دارد.[3]
آیة‌الله سیستانی: می‌تواند نصف آن را تملّک کند؛ به شرط آن که نصف دیگر را به فقیر متدیّن بدهد و چنانچه تا سر سال خمسی از آن نصف زیاد آمد، خمس آن را بدهد[4].
آیة‌الله صافی: خمس دارد.[5]
آیة‌الله نوری: اگر به عنوان هدیه باشد، خمس ندارد.[6]
تبصره. جایزه بانکی نوعی بخشش محسوب می‌شود.

* پرسش 50. آیا به جوایز مسابقات ورزشی و قرآنی، خمس تعلّق می‌گیرد؟
آیات عظام امام، خامنه‌ای و نوری: خیر، خمس ندارد.[7]
آیات عظام بهجت، فاضل و مکارم: بنا بر احتیاط واجب خمس آن را بدهند.[8]
آیات عظام تبریزی و وحید: اگر مال کم ارزشی باشد که نوعاً تا آخر سال مصرف می‌شود. خمس ندارد و در غیر این صورت خمس دارد.[9]
آیات عظام سیستانی و صافی: خمس دارد.[10]
تبصره 1. فرض مسأله جایی است که یک سال از آن بگذرد و در مؤونه صرف نشود.
تبصره 2. جوایز مسابقات نوعی بخشش محسوب می‌شود.

 

* پرسش 51. آیا سوغاتی که برایمان می‌آورند، خمس دارد؟
آیات عظام امام، خامنه‌ای و نوری: خیر، خمس ندارد.[11]
آیات عظام بهجت، تبریزی، سیستانی، صافی، فاضل، مکارم و وحید: چنانچه تا قبل از سال خمسی استفاده شود، خمس ندارد.[12]
تبصره. سوغاتی حکم هدیه را دارد.

 

* پرسش 52. اگر پدر و مادر یا هر شخص دیگر، چیزی به انسان هدیه کنند، آیا باید خمس آن را دارد؟
آیات عظام امام، خامنه‌ای و نوری: هدیه، خمس ندارد.[13]
آیات عظام بهجت، فاضل و مکارم: چنانچه تا سر سال خمسی زیاد بیاید، بنا بر احتیاط واجب، باید خمس آن را بدهد. [14]
آیات عظام تبریزی و وحید: چنانچه مقدار آن زیاد و قابل توجّه باشد و از مخارج سال زیاد بیاید، باید خمس آن را بدهد. [15]
آیات عظام سیستانی و صافی: چنانچه تا سر سال خمسی زیاد بیاید، خمس دارد. [16]

* پرسش 53. کسی که شیعه است، ولی خمس نمی‌دهد، عین مالی که خمسش را نداده به من هدیه می‌کند آیا باید خمس آن را بدهم؟
همه مراجع (به جز تبریزی و سیستانی): بر شخص گیرنده واجب است، خمس آن را بدهد. [17]
آیات عظام تبریزی و سیستانی: خمس آن بر عهده‌ی بخشنده است و بر شخص گیرنده چیزی واجب نیست. [18]

 

* پرسش 54. کسی که به دادن خمس عقیده ندارد (مانند پیروان ادیان و مذاهب غیر شیعه) مالی به من هدیه می‌کند، آیا باید خمس آن را بدهم؟
همه مراجع (به جز بهجت): خیر. [19]
آیة‌الله بهجت: اگر به مال هدیه شده خمس تعلّق گرفته، در صورتی که معاشرت و تعامل با آنان به حد ضرورت برسد، تصرف در آن جایز است.[20]

* پرسش 55. آیا عیدی و پاداشی که دولت به کارمندان می‌دهد و به صورت پول نقد و یا سکه‌ی طلا است، خمس تعلّق می‌گیرد؟
آیات عظام امام و خامنه‌ای: خیر، خمس ندارد. [21]
آیات عظام بهجت و فاضل: چنانچه تا سر سال خمسی زیاد بیاید، بنا بر احتیاط واجب باید خمس آن را بدهد. [22]
آیات عظام تبریزی، سیستانی، صافی، مکارم و وحید: چنانچه تا سر سال خمسی زیاد بیاید، خمس دارد.[23]
آیة‌الله نوری: اگر به عنوان هبه باشد، خمس ندارد. [24]
تبصره. برخی از مراجع عیدی و پاداش دولت را جزء درآمد قلمداد می‌کنند و عدّه‌ای آن را هدیه می‌دانند.

 

* پرسش 56. آیا به بن و کالابرگ‌هایی که دولت به کارمندان می‌دهند، خمس تعلّق می‌گیرد؟
آیات عظام امام، خامنه‌ای و نوری: اگر به عنوان هدیه باشد، خمس ندارد. [25]
آیات عظام بهجت، فاضل و مکارم: اگر به عنوان هدیه باشد و تا سر سال خمسی زیاد بیاید، بنا بر احتیاط واجب خمس دارد. [26]
آیات عظام تبریزی و وحید: اگر به عنوان هدیه بوده و ارزش آن زیاد و قابل توجّه باشد، چنانچه تا سر سال خمسی زیاد بیاید، خمس دارد و در غیر این صورت خمس ندارد. [27]
آیات عظام سیستانی و صافی: اگر تا سر سال خمسی زیاد بیاید، خمس دارد. [28]
تبصره. از آنجا که ماهیّت بن کارمندی روشن نیست که آیا به عنوان هدیه است یا حقوق، پاسخ به طور مشروط ذکر شده است.

 

* پرسش 57. آیا به بن و کالابرگ‌هایی که به دانشجویان می‌دهند، خمس تعلّق می‌گیرد؟
آیات عظام امام، خامنه‌ای و نوری: خیر، خمس ندارد.[29]
آیات عظام بهجت، فاضل و مکارم: اگر تا سر سال خمسی زیاد بیاید، بنا بر احتیاط واجب خمس دارد. [30]
آیات عظام تبریزی و وحید: اگر ارزش آن زیاد و قابل توجّه باشد و تا سر سال خمسی زیاد بیاید، خمس دارد. [31]
آیات عظام سیستانی و صافی: اگر تا سر سال خمسی زیاد بیاید، خمس دارد. [32]
تبصره. بن دانشجویی هدیه محسوب می‌شود.

* پرسش 58. آیا به پاداشی که بعد از بازنشستگی به کارمندان می‌دهند، خمس تعلّق می‌گیرد؟
همه مراجع (به جز امام، خامنه‌ای و نوری): چنانچه تا سر سال خمسی زیاد بیاید، خمس دارد. [33]
آیات عظام امام و نوری: اگر به عنوان هدیه باشد، خمس ندارد. [34]
آیة‌الله خامنه‌ای: پاداش خمس ندارد. [35]

 

* پرسش 59. آیا به پولی که پدر و مادر جهت تأمین مخارج تحصیل به فرزند می‌پردازند، خمس تعلّق می‌گیرد؟
آیات عظم امام، خامنه‌ای و نوری: چنانچه به فرزندان ببخشند، خمس ندارد. [36]
آیات عظام بهجت، فاضل و مکارم: اگر به فرزندان ببخشند و تا سر سال خمسی زیاد بیاید، بنا بر احتیاط واجب باید خمس آن را بدهند. [37]
آیات عظام تبریزی و وحید: اگر به فرزندان ببخشند و مال زیادی باشد که از مخارج سال زیاد بیاید، خمس دارد. [38]
آیات عظام سیستانی و صافی: اگر به فرزندان ببخشند و تا سر سال خمسی زیاد بیاید، باید خمس آن را بدهند. [39]
تبصره. پولی که پدر و مادر به فرزندان خود می‌دهند، نوعاً به صورت بخشش است. از این رو، حکم هدیه را دارد و اگر به آنها تملیک نکنند، هر مقدار از آن تا سر سال زیاد بیاید، بر پدر و مادر است که خمس آن را بدهند. [40]
 

[1] - امام، تحریر الوسیله، ج1، کتاب الخمس، الخامس و خامنه‌ای، اجوبه، س851.
[2] - فاضل، العروه الوثقی مع تعلیقات، ج2، کتاب السابع؛ بهجت، توضیح المسائل، م1377؛ مکارم، استفتائات، ج2، س534.
[3] - تبریزی، استفتائات، س819؛ دفتر وحید.
[4] - توضیح المسائل، جوایز بانک، م24؛ منهاج الصالحین، باب الخمس، السابع.
[5] - صافی، جامع الاحکام، ج1، س631.
[6] - نوری، استفتائات، ج2، س350.
[7] - خامنه‌ای، اجوبه، س851؛ نوری،  استفتائات، ج2، س355؛ دفتر: امام.
[8] - فاضل، العروه الوثقی مع تعلیقات، ج2، کتاب الخمس، السابع؛ مکارم، استفتائات، ج2، س534؛ بهجت، توضیح المسائل، ک1377.
[9] - تبریزی استفتائات، س819؛ وحید، توضیح المسائل، م1761.
[10] - سیستانی، منهاج الصالحین، متاب الخمس، السابع؛ صافی، جامع الکلام، ج1، س631.
[11] - توضیح المسائل مراجع، م1753؛ خامنه‌ای، اجوبه، س850؛ نوری، توضیح المسائل، م1749.
[12] - توضیح المسائل، مراجع، م1753؛ وحید، توضیح المسائل، م1761.
[13] - توضیح المسائل مراجع، م1753؛ خامنه‌ای، اجوبه، س850؛ نوری، توضیح المسائل، م1749.
[14] - همان، م1753.
[15] - همان، م1753 و وحید، توضیح المسائل، م1761.
[16] - توضیح المسائل مراجع، م1753.
[17] - توضیح المسائل مراجع، ج2، م1763؛ بهجت، وسیله النجاه، ج1، م1422.
[18] - توضیح المسائل مراجع، ج2، م1763.
[19] - توضیح المسائل مراجع، م1764؛ نوری، توضیح المسائل، م1760؛ وحید، توضیح المسائل، م 1772 و دفتر: خامنه‌ای.
[20] - بهجت، وسیله النجاه، ج1، م1422.
[21] - امام، استفتائات، ج1، س191 و خامنه‌ای، اجوبه، س862.
[22] - دفتر: بهجت و فاضل.
[23] - تبریزی، استفتائات، س829؛ سیستانی، منهاج الصالحین، کتاب السابع؛ دفتر: مکارم و وحید.
[24] - دفتر: نوری.
[25] - امام، توضیح المسائل، م1753؛ نوری،  توضیح المسائل، م1749؛ خامنه‌ای، اجوبه، س850 و862.
[26] - همان، م1753.
[27] - تبریزی، توضیح المسائل، م1762؛ وحید، توضیح المسائل، م1761.
[28] - توضیح المسائل مراجع، م1753.
[29] - امام، توضیح المسائل، م1753؛ نوری، توضیح المسائل، م1749؛ خامنه‌ای، اجوبه، س850 و862.
[30] - همان، م1753.
[31] - تبریزی، توضیح المسائل، م1762؛ وحید، توضیح المسائل، م1761.
[32] - توضیح المسائل مراجع، م1753.
[33] - سیستانی، توضیح المسائل مراجع، م1753؛ فاضل، جامع المسائل، ج1، س865؛ دفتر: تبریزی، سیستانی، وحید، صافی، بهجت و مکارم.
[34] - دفتر: امام و نوری.
[35] - دفتر: خامنه‌ای.
[36] - توضیح المسائل مراجع، م1753؛ خامنه‌ای، اجوبه، س850؛ نوری، توضیح المسائل، م1749.
[37] - همان، م1753.
[38] - تبریزی، استفتائات، س812؛ وحید، توضیح المسائل، م1761.
[39] - توضیح المسائل مراجع، م1753.
[40] - توضیح المسائل مراجع، م1775؛ نوری، توضیح المسائل، م1771؛ خامنه‌ای، اجوبه، س900؛ وحید، توضیح المسائل، م1783.