بررسی شبهات حجاب و عفاف| ۱۱
طرح شبهه
حجاب شرعی همان ستر و پوشش است ولی ما به پوشش عرفی (چادر) اصرار ورزیدیم و آن را حجاب برتر یا کامل معرّفی کردیم و حاضر نشدیم این مدل را به شرع نسبت ندهیم بلکه تصریحا و یا تلویحا چادر را معیار حجاب قرار دادیم.
پاسخ شبهه
آن چه برای اهل فضل و دانش قابل انکار نیست آن است که مراجع تقلید و علمای دین در تعیین میزان حجاب برای زنان و مردان، از مدارک محکم موجود در آیات قرآن کریم و روایات ائمّه اطهار علیهم السّلام استفاده کرده اند. در مورد مقدار واجب حجاب بانوان در برابر نامحرم -که تمام اعضاء به جز وجه و کفّین (صورت و دست ها از سر انگشتان تا مچ دست) باشد- حرفی نیست، آن چه در این جا مورد اشکال واقع شده است آن است که چرا این قدر روی استفاده از چادر اصرار دارید؟ در پاسخ باید بگوئیم، بانوان مسلمان در انتخاب نوع حجاب خود آزاد هستند و کسی در دین مبین اسلام حق ندارد آن ها را مجبور به انتخاب نوع خاصی از حجاب نماید، امّا این در صورتی است که حجاب آن ها تمام شرایط لازم و مورد نظر خداوند متعال را در بر داشته باشد، حال به هر شکل و سبکی که می خواهد باشد.
از شرایط لازم در حجاب زنان می توان به این موارد اشاره کرد:
1- پوشش کامل تمام مواضعی که بر بانوان محترم پوشاندن آن شرعاً واجب است.
2- اساساً با توجّه به غرضی که شارع مقدّس از دستور به حجاب داشته است (مصونیت زن و اجتماع از آلودگی به گناهان و شهوات مختلف) لازم است تا این پوشش در عین پوشاندن اعضاء و مواضع، از نشان دادن حجم بدن و برجستگی های بدن بانوان نیز جلوگیری کند.
3- همچنین طوری نباشد که موجب جذب نگاه نامحرمان و جلب توجّه دیگران گردد، که این خود با فلسفه ی حجاب تناسبی ندارد و در واقع نقض غرض محسوب می شود.
حال با این ملاک ها بانوان گرامی مخیّراند تا حجاب خود را انتخاب کنند. هر حجابی که در رعایت این ملاک ها بهتر از سایر حجاب ها و پوشش ها باشد، طبیعتاً بیشتر مورد رضایت خداوند متعال قرار می گیرد و به همین دلیل از سوی جامعه ی مذهبی و علمای دین نیز مورد تشویق و سفارش بیشتری واقع می شود. توصیه ی مراجع تقلید و علمای دین و سایر اقشار متدیّن جامعه نسبت به استفاده از چادر نیز از همین جهت است. بنا بر این، این توصیه به منزله ی اجبار نیست و تمام مراجع و متدیّنین در صورتی که با حجابی بهتر و برتر از چادر مواجه شوند، قطعاً آن را به عنوان حجاب برتر معرّفی و سفارش می کنند. از سوی دیگر با بررسی آیات قرآن و روایات معصومین علیهم السّلام، و همچنین سیره ی خاندان عترت صلوات الله علیهم اجمعین، ملاحظه می کنیم که انتخاب چادر به عنوان حجاب برتر، امری عجیب، بیگانه از شریعت و دور از انصاف نیست.
چنان چه قبلاً بیان شد، یکی از آیاتی که به بحث حجاب پرداخته، آیه 59 از سوره ی احزاب است. خداوند متعال در این آیه شریفه می فرماید: «يا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْواجِكَ وَ بَناتِكَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلابِيبِهِنَّ ذلِكَ أَدْنى أَنْ يُعْرَفْنَ فَلا يُؤْذَيْنَ وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيماً». اى پيامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: «جلباب ها [روسرى هاى بلند] خود را بر خويش فروافكنند، اين كار براى اين كه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگيرند بهتر است (و اگر تا كنون خطا و كوتاهى از آن ها سر زده توبه كنند) خداوند همواره آمرزنده ی رحيم است.[1]
در تفسیر این آیه ی شریفه آمده است: در اين كه منظور از «جلباب» چيست، مفسّران و ارباب لغت چند معنى براى آن ذكر كرده اند: 1- ملحفه (چادر) و پارچه ی بزرگى كه از روسرى بلندتر است و سر و گردن و سينه ها را مى پوشاند. 2- مقنعه و خمار (روسرى). 3- پيراهن گشاد. گرچه اين معانى با هم متفاوتند ولى قدر مشترك همه ی آن ها اين است كه بدن را به وسيله ی آن بپوشاند.[2]
از سوی دیگر در روایتی از پیغمبر اکرم صلوات الله علیه و آله می خوانیم: «لِلزَّوْجِ ما تَحْتَ الدِّرْعِ وَ لِلْاِبْنِ وَ الْأَخِ ما فَوْقَ الدِّرْعِ وَ لِغَيْرِ ذِي مَحْرَمٍ أرْبَعَةُ أَثْوابٍ دِرْعٌ وَ خِمارٌ وَ جِلْبابٌ وَ إزارٌ». برای (بهره بردن) شوهر است آن چه زیر پیراهن اوست (زن و شوهر در بهره بردن جنسی از یکدیگر آزادند و محدودیّتی ندارند)، و برای پسر و برادر روی لباس است (باید به اندازه پوشش یک پیراهن که مواضع حسّاس او را بپوشاند در برابر پسرش و برادرش خود را بپوشاند و بیش از آن ضرورت ندارد) و برای غیر محارم، او چهار لباس (باید) داشته باشد: 1-پیراهن 2-روسری 3-جلباب 4-إزار.[3]
در باره ی معنی جلباب سه معنی ذکر شد. امّا در مورد إزار خوب است بدانیم اهل لغت آن را به چه معنایی می دانند. در کتاب مجمع البحرین چنین آمده است: «في كلام البعض من أهل اللغة الإِزَارُ بالكسر: ثوب شامل لجميع البدن/ در کلام بعضی از اهل لغت، إزار لباسی است که شامل تمام بدن می شود». لسان العرب نیز می گوید: «الإِزار: المِلْحَفَة/ ازار: ملافه است». در کتاب المنجد نیز می نویسد: «الإزار (ج آزِرَة و أُزُر): پوشش، آن چه شخص را بپوشاند، ملافه، پاکدامنی و عفاف».[4] و لسان العرب در باره ی لحاف نیز می نویسد: «اللِّحَاف و المِلْحَفُ و المِلْحَفَة: اللِّباس الذي فوق سائر اللباس من دِثار البرد و نحوه». لحاف و ملحف و ملحفه لباسی است که روی تمام لباس ها پوشیده می شود، مثل پوشش سرما و مانند آن.[5] لذا ملاحظه می کنیم که برای حجاب در برابر نامحرمان، این روایت علاوه بر پیراهن و روسری و جلباب (که بزرگ تر از روسری است و برخی آن را معادل چادر امروزی می دانند)، پوشش سرتاسری بزرگی چون چادر را با نام إزار به بانوان دستور می دهد.
همچنین (چنان چه پیش از این نیز بیان گردید) از آن جائی که در دین و مذهب ما -به حکم عقل و نقل- فعل معصوم علیه السّلام نیز مثل قول او حجّت است، سیره ی اهل بیت علیهم السّلام و نوع پوشش و حجاب ایشان، تکلیف را برای همه ی رهروانشان مشخّص نموده است. در روایت آمده است وقتی که خبر غصب «فدک» که مِلک حضرت زهرا سلام الله علیها بود، به آن حضرت رسید، مهیّا شدند تا برای دفاع از حقّ خود و اعتراض به غاصبین، از خانه خارج شوند. کیفیّت پوشش آن بزرگوار در ذیل این روایت این گونه بیان شده است: «لَاثَتْ خِمَارَهَا عَلَى رَأْسِهَا وَ اشْتَمَلَتْ بِجِلْبَابِهَا وَ أَقْبَلَتْ فِي لُمَّةٍ مِنْ حَفَدَتِهَا وَ نِسَاءٍ مِنْ قَوْمِهَا ...». (فاطمه سلام الله علیها) روسری خود را به سر کرد و جلباب خود را پوشید و در میان جمعی از خدمتکاران و زنان قوم خود حرکت نمود.[6] در بعضی کتب روایی مانند: کتاب «احتجاج» ج 1 ص 98، این روایت از اهل بیت علیهم السّلام نقل گردیده است، امّا جالب این جاست که برخی مثل: ابن ابی الحدید معتزلی در «شرح نهج البلاغه» ج 16 ص 249 و مرحوم سیّد بن طاووس در کتاب «الطرائف» این جریان را از زبان عایشه نقل نموده اند.
در روایت دیگری آمده است که روزی فاطمه ی زهرا سلام الله علیها برای زیارت رسول خدا صلّی الله علیه و آله از امیر المؤمنین علیه السّلام اجازه گرفتند. پس از آن که علی علیه السّلام به ایشان اجازه دادند، فاطمه سلام الله علیها برای خروج از خانه این گونه مهیّا شدند: «فَتَجَلْبَبَتْ بِجِلْبَابِهَا وَ تَبَرْقَعَتْ بِبُرْقِعِهَا وَ أَرَادَتِ النَّبِيَّ(ص)». جلباب خود را پوشید و با پوشیه ای روی خود را پوشاند و به سوی رسول خدا صلّی الله علیه و آله حرکت کرد.[7]
بنا بر این روشن است که فاطمه ی زهرا سلام الله علیها برای خروج از خانه، از روسری یا مقنعه به اضافه ی پوشش بلندی که (طبق برخی روایات) تا روی پا می آمد، به انضمام روبند یا پوشیه، استفاده می کردند. آری چگونه پوشش صدّیقه طاهره سلام الله علیها این گونه نباشد در حالی که او برای پوشش جسم شریفش حتّی پس از شهادت خود نیز نگران و دغدغه مند بود. اسماء می گوید: فاطمه علیها السّلام به من فرمودند: «إِنِّي قَدِ اسْتَقْبَحْتُ مَا يُصْنَعُ بِالنِّسَاءِ إِنَّهُ يُطْرَحُ عَلَى الْمَرْأَةِ الثَّوْبُ فَيَصِفُهَا لِمَنْ رَأَى/ همانا من قبیح می دانم کاری را که در باره ی زنان انجام می شود، این که (پس از مرگشان) پارچه ای روی جنازه ی زن می اندازند که هر کس او را می بیند به حجم و اوصاف بدن او آگاه می شود». من گفتم: ای دختر رسول خدا! من برای شما چیزی می سازم که آن را در سرزمین حبشه دیدم. پس فرستادم تا شاخه های تازه ی خرما آوردند و با آن تابوتی ساختم و روی آن پارچه ای انداختم. فاطمه علیها السّلام فرمود: «مَا أَحْسَنَ هَذَا وَ أَجْمَلَهُ لَا تُعْرَفُ بِهِ الْمَرْأَةُ مِنَ الرَّجُلِ/ چقدر این تابوت نیکو و زیباست، به وسیله ی آن زن از مرد تشخیص داده نمی شود.[8]
نتیجه آن که در قرآن کریم و جملات و سیره ی اهل بیت علیهم السّلام، استفاده و سفارش به پوشش گشاد و سرتاسری چون چادر که مانع از ظاهر شدن اعضای بدن و حجم آن ها و جلوه گری و جذب نگاه نامحرمان است، امری مأنوس و هویداست، بنا بر این بیگانه جلوه دادن پوشش چادر در شریعت و چسباندن برچسب تحمیلی بودن و شرعی نبودن به آن، امری غیرمنصفانه و غیرعلمی می باشد.
خودآزمایی
1- چادر معیار حجاب است یا مصداق پسندیده و برتر از حجاب؟
2- توضیح دهید که چرا توصیه به استفاده از چادر، مخالف و یا بیگانه با شریعت اسلام نیست؟
پینوشتها
[1] سوره احزاب/ آیه 59 (ترجمه مکارم).
[2] تفسیر نمونه ج 17 ص 428.
[3] تفسير الصافي ج 3 ص 430.
[4] مجمع البحرين ج 3 ص 204/ لسان العرب ج 4 ص 16/ ترجمه المنجد (ترجمه مصطفی رحیمی نیا) ج 1 ص 12.
[5] لسان العرب ج 9 ص 314.
[6] الطرائف في معرفة مذاهب الطوائف ج 1 ص 264.
[7] علل الشرائع ج 1 ص 163.
[8] وسائل الشيعة ج 3 ص 221.
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
مسلم زکیزاده