چند گفتار از حضرت علی(ع)

یکی از امتیازات زندگی درخشان علی(ع) سخنوری و بیانات شیوا و پرمحتوا و عمیق آن حضرت در موارد گوناگون است که به راستی «گنجینه بی‌مانند و ماندگار» و بسیار زیبا در فرهنگ اسلام می‌باشد، انشاء و شیوه‌ی بیان علی(ع) پس از قرآن، عالی‌ترین نمونه‌ی بلاغت و شیوایی است، بلاغت و ادبیات امام علی(ع) همیشه در خدمت ارتقاء و رشد بشریّت بوده و خواهد بود، و براستی سزاوار است امروز؛ رهبران، دانشمندان، سیاستمداران و روشنفکران همه و همه برای نجات ملّت خود، از سخنان قهرمان اندیشه، بزرگمرد وجدان انسانی، علی‌بن ابی‌طالب(ع) بهره گیرند.
نهج‌البلاغه او، بخشی از خطبه‌ها، نامه‌ها و سخنان کوتاه او است، که الهام‌بخش دریایی از معارف و شیوه‌های تکامل و درست‌اندیشی است، که در اسلام هیچ کتابی بعد از قرآن، به بلندای عظمت نهج‌البلاغه نمی‌رسد، این کتاب مغز و روح قرآن و وحی الهی است که گویی جبرئیل امین کلمه کلمه‌ی آن را بر زبان علی(ع) جاری ساخته است، چرا چنین نباشد با این که از زبان امیر بیان حضرت علی(ع)، مخزن علم پیامبر (ص)، و پرورده‌ی خاصّ آن حضرت، صادر شده است.
اینک در اینجا به چند سخن کوتاه به عنوان چند قطره از اقیانوس سخن ارجمند علی(ع) که برای شما برگزیده‌ایم، گوش جان فرا دهید:
۱- «کُنْ فِی الْفِتْنَةِ کَابْنِ اللَّبُونِ لا ظَهْرٌ فَیُرْکَبَ، وَ لا ضَرْعٌ فَیُحْلَبَ:
در فتنه‌ها (آشوب‌هایی که طرف‌های درگیر، اهل باطل می‌باشند) مانند شتر کم سنّ و سال باش، نه پشتی بر آنها باش که سوار بر آن شوند و نه پستانی که آن را بدوشند».[1]
۲- «خالِطُوا النّاسَ مُخالَطَةً اِنْ مِتُّمْ مَعَها بَکَوْا عَلَیْکُمْ، وَ اِنْ عِشْتُمْ حَنُّوا اِلَیْکُمْ:
با مردم آن چنان معاشرت کنید که اگر بمیرید بر مرگ شما اشک ریزند، و اگر زنده بمانید به شما عشق ورزند».[2]
۳- «لا یَجِدُ عَبْدٌ طَعْمَ الْاِیمانِ حَتّی یَتْرُکَ الْکِذْبَ هَزْلَهُ وَ جِدَّهُ:
هیچ انسانی مزه‌ی ایمان را نچشد مگر اینکه دروغ را خواه از روی شوخی باشد یا جدّی، ترک کند».[3]
۴- «اَلْعامِلُ بِالظُّلْمِ، وَ الْمُعِینُ عَلَیْهِ، وَ الرّاضِیُ بِهِ شُرَکاءٌ ثَلاثَةٌ:
ظالم و همکار ظالم و آن کسی که به ظلم راضی است، هر سه در گناه ظلم شریکند».[4]
۵- «اِنَّ دِینَ اللهِ لا یُعْرَفُ بِالرِّجالِ، بَلْ بِآیَةِ الْحَقِّ، فَاعْرِفِ الْحَقَّ تَعْرِفْ اَهْلَهُ:
همانا دین خدا به وسیله‌ی شخصیّت‌ها شناخته نشود، بلکه به وسیله‌ی نشانه‌ی حقّ شناخته شود، بنابراین حقّ را بشناسید، تا صاحب حق را بشناسید».[5]
۶- «اَدّوا الْاَمانَةَ وَ لَوْ اِلی قاتِلِ وُلْدِ الْاَنْبِیاءِ:
امانت را به صاحبش ردّ کنید، حتی اگر صاحبش قاتل فرزندان پیامبران باشد»[6].
۷- «اَلدَّهْرُ یَوْمانِ؛ یَوْمٌ لَکَ وَ یَوْمٌ عَلَیْکَ، فَاِذا کانَ لَکَ فَلا تَبْطِرْ، وَ اِنْ کانَ عَلَیْکَ فَاصْبِرْ:
زندگی دو روز است [دارای دو حالت فراز و نشیب است] یک روز به نفع تو است، و روز دیگر به زیان تو، هرگاه به نفع تو بود، مغرور نشو، و هرگاه به زیان تو بود، استقامت کن».[7]
۸- «لا تَخافُوا فِی اللهِ لَوْمَةَ لائِمٍ، یُکْفِکُمْ مَنْ اَرادَکُمْ وَ بَغِیَ عَلَیْکُمْ:
در راه خدا از سرزنش سرزنش کننده نهراسید، خداوند (در این صورت) شما را از گزند آن کسی که به شما قصد سوء دارد و به شما ظلم کند حفظ می‌کند»[8].
۹- «سُنَّةُ الْاَخْیارِ لِینُ الْکَلامِ وَ اِفْشاءُ السَّلامِ:
گفتار نرم و ملایم، و بلند سلام کردن، شیوه‌ی نیکان است».[9]
۱۰- «لا تَنْظُرْ اِلی مَنْ قالَ، وَ انْظُرْ اِلی ما قالَ:
به گوینده نگاه نکن، بلکه به گفته‌اش توجّه کن».[10]
 

در مورد تعداد همسران و فرزندان حضرت علی(ع) اندکی در تاریخ و روایات به اختلاف نقل شده است، ما در اینجا به گفته‌ی عالم بزرگ، شیخ مفید(ره) در کتاب ارشاد اکتفا می‌کنیم، از گفتار وی فهیمده می‌شود که حضرت علی(ع) در طول مدّت عمرش دارای بیش از هفت همسر (از آزاد و کنیز) گردید که عبارتند از:
فاطمه زهرا (س)، خَوْله، اُمّ حبیب (صهباء)، اُمّ‌البنین، لیلا، اسماء بنت عُمیس، اُمّ سعید [امّ شعیب]، و چند زن دیگر و این همسران دارای ۲۶ فرزند شدند که یازده نفرشان پسر، و پانزده نفرشان دختر بودند، به این ترتیب:
۱- حسن ۲- حسین ۳- زینب ۴- اُمّ‌کلثوم (س) از «حضرت زهرا» (س).
۵- محمّد حنفیّه از «خَوْله».
۶ و ۷- عمر و رقیّه از «اُمّ حبیب».
۸- عبّاس ۹- جعفر ۱۰- عبدالله ۱۱- عثمان، از «اُمّ‌البنین».
۱۲ و ۱۳- محمد اصغر و عبیدالله از «لیلا».
۱۴- یحیی از «اسماء بنت عُمیس».
۱۵ و ۱۶ – اُمّ‌الحسن و رمله، از «امّ‌سعید».
۱۷- نفیسه ۱۸- زینب صغری ۱۹- اُمّ هانی ۲۰- اُمّ‌الکرام ۲۱- جمانه ۲۲- امامه ۲۳- اُمّ سَلَمه ۲۴- میمونه ۲۵- خدیجه ۲۶- فاطمه از همسران دیگر.[11]
شش پسرش (یعنی فرزندان اُمّ‌البنین (س) و فرزندان لیلا) در کربلا در رکاب امام حسین(ع) به شهادت رسیدند.[12]
ناگفته نماند که یکی از همسران حضرت علی(ع) که در نقل بالا نیامده «اَمامه» دختر خواهر فاطمه زهرا (س) [زینب دختر پیامبر (ص)] بود، که فاطمه زهرا (س) به علی(ع) چنین وصیّت کرد:
«مردان ناگزیر نیاز به ازدواج دارند، بعد از من با دختر خواهرم «اَمامه» ازدواج کن، زیرا علاقه‌ی او نسبت به فرزندانم مثل علاقه‌ی خودم می‌باشد»[13] و علی(ع) به این وصیّت عمل کرد، و از امامه دارای فرزندی به نام «محمّدبن علیّ الاوسط» شد، امامه تا آخر عمر علی(ع) همسر آن حضرت بود، و فرزندش محمّد در کربلا در رکاب برادرش امام حسین(ع) به شهادت رسید[14] [بنابراین از پسران حضرت علی(ع) با شخص امام حسین(ع)، هشت نفر در کربلا شهید شده‌اند].
باید توجّه داشت که ازدواج‌های متعدّد، و فرزندان بسیار امیرمؤمنان علی(ع) و سایر امامان(ع) به علل مختلف بود، که اینجا جای بحث و بررسی آن نیست.[15]

 

 

شیخ مفید روایت می‌کند، عبدالله ‌بن مسعود گفت: در شب تبلیغ جنّ، همراه پیامبر(ص) بودم، آن حضرت آهی کشید و فرمود: «ای پسر مسعود، خبر رحلت من به من داده شده» [یا خبر رحلتم را اعلام می‌دارم].
عرض کردم: «جانشین خود را تعیین کن».
فرمود: چه کسی را؟...
عرض کردم: «علی‌بن ابیطالب(ع) را، آهی کشید و سپس فرمود:
«وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَئِنْ اَطاعُوهُ لَیُدْخِلَنَّ الْجَنَّةَ اَجْمَعِینَ اَکْتَعِینَ:
سوگند به خداوندی که جانم در اختیار او است، اگر مسلمانان از علی(ع) پیروی کنند، همه‌ی آنها بدون استثناء وارد بهشت می‌گردند».[16]

 

ما در این کتاب، قطره‌ای از اقیانوس مقام‌های بسیار ارجمند امیرمؤمنان علی(ع) را برداشته‌ایم، بنابراین اگر کتابی به این کوچکی به نام زندگی علی(ع) تقدیم می‌کنیم، پوزش می‌طلبیم، آن بزرگمردی که شیعه و غیرشیعه به عظمت مقام او می‌بالند تا آنجا که دانشمند معروف اهل تسنّن «حاکم حَسَکانی حنفی» (وفات یافته بعد از سال ۴۹۰) کتابی در دو جلد به نام «شواهد التّنزیل» نوشته و در مورد انگیزه‌ی تألیف این کتاب می‌نویسد: «در مجلسی که جمعی از علماء به گرد هم آمده بودند، شخصی گفت: «هیچ آیه‌ای از قرآن در شأن علی و آل علی(ع) نازل نشده است».
در آن جمع جز یک نفر، به او اعتراض نکرد، من در مورد تهمت و افترای بزرگ آن شخص، بهت زده شدم و بر حسب وظیفه تصمیم گرفتم تا آیاتی را که در قرآن در شأن علی و آل علی(ع) وارد شده، جمع‌آوری کنم، این کتاب بر همین اساس تألیف گردید»[17] و در آن به ذکر ۲۱۰ آیه‌ی قرآن با ذکر سند، در شأن مقام حضرت علی(ع) و آل علی(ع) پرداخته است، و کتاب‌های دیگر مورد اعتماد اهل تسنّن نیز، پر از فضائل امیرمؤمنان علی(ع) می‌باشد.[18]
حتیّ غیرمسلمانان به وجود چنین رادمردی در میان انسان‌ها افتخار می‌کنند، به عنوان نمونه «جورج سجعان جُرداق» دانشمند مشهور مسیحی، پنج جلد کتاب در ۱۳۰۰ صفحه به نام «علی‌بن ابیطالب؛ صورت العدالة الانسانیّه» نوشته و در آن کتاب می‌گوید:
«ماذا عَلَیْکَ یا دُنیا لَوْ حَشَدْتَ قُواکَ، فَاَعْطَیْتَ فِی کُلِّ زَمَنٍ عَلِیّاً بِعَقْلِهِ وَ قَلْبِهِ وَ لِسانِهِ وَ ذِی فِقارِهِ:
ای جهان! چه می‌شد که همه‌ی نیروهایت را می‌فشردی، و در هر روزگاری شخصیّتی مانند علی(ع) با آن عقل و قلب و زبان و شمشیر، نمودار می‌ساختی!!».
پایان

 

 

1- پس از قرآن، عالی‌ترین نمونه‌ی بلاغت و شیوایی چیست؟
2-  با توجه به سخن امام علی(ع)، شیوه‌ی نیکان چگونه است؟
3- چرا حضرت علی(ع) با «اَمامه» ازدواج کردند؟

 

[1] نهج‌البلاغه، حکمت ۱.
[2] همان، حکمت ۱۰.
[3] تحف العقول، ص ۲۴۰.
[4] همان، ص ۲۴۱.
[5] بحار، ج ۶۸، ص ۱۲۰.
[6] تحف العقول، ص ۲۴۱.
[7] بحار، ج ۷۷، ص ۴۲۰.
[8] بحار، ج ۷۸، ص ۱۰۰.
[9] غررالحکم، میزان الحکمة، ج ۳، ص ۲۲۰.
[10] غررالحکم، فصل ۸۵، حدیث ۴۰.
[11] ارشاد مفید (ترجمه شده)، ج ۱، ص ۳۵۵ و ۳۵۶.
[12] همان مدرک.
[13] بحار، ج ۴۳، ص ۱۹۲.
[14] اعیان الشّیعه، ط ارشاد، ج ۳، ص ۴۷۳ – ریاحین الشّریعه، ج ۳، ص ۳۵۰.
[15] در این مورد به کتاب «فرازهای برجسته از زندگی امامان (ع)» (تدوین نگارنده)، ج ۲، ص ۳ به بعد، مراجعه فرمائید.
[16] امالی شیخ مفید، ص ۲۱ و ۲۲.
[17] (شواهد التنزیل، ج ۱، ص ۱۴).
[18] در این مورد به کتاب «فضائل الخمسه فی الصّحاح السّتّه» (در ۵ جلد) مراجعه شود.