خمس را به چه کسی باید پرداخت کنیم؟| آیا پرداخت خمس به صورت اقساط جایز است؟

* پرسش 115. خمس را باید به چه کسی پرداخت کنیم؟
امام: باید به مرجع تقلید خود یا مجتهدی که مانند او از نظر کمیّت و کیفیّت به مصرف می‌رساند، بپردازد و نیز می‌تواند در جایی مصرف کند که مرجع تقلیدش اجازه می‌دهد.[1]
آیات عظام بهجت، فاضل، مکارم، وحید و نوری: باید سهم امام را به مرجع تقلید خود یا مجتهدی که مانند او از نظر کمیّت و کیفیّت به مصرف می‌رساند، بدهد و نیز می‌تواند در جایی مصرف کند، که مرجع تقلیدش اجازه می‌دهد و سهم سادات را بنا بر احتیاط واجب، باید به مرجع تقلید خود و یا با اجازه او به سادات بدهد.[2]
آیت الله تبریزی: باید سهم امام را به مرجع تقلید خود یا به مصرفی که او اجازه می‌دهد، برساند و چنانچه بخواهد به مجتهد دیگری بدهد، بنا بر احتیاط واجب باید از مرجع تقلید خود، اجازه بگیرد و سهم سادات را می‌تواند به خود آنان بدهد.[3]
 آیت الله خامنه‌ای: باید خمس را به ولی امر مسلمین یا وکیل او بدهد و اگر به فتوای مرجع تقلید خود نیز عمل کند، موجب برائت ذمّه می‌شود.[4]
آیت الله سیستانی: باید سهم امام را به مرجع تقلید خود یا به مصرفی که او اجازه می‌دهد، برساند و احتیاط واجب آن است که او مرجع اعلم و آگاه بر جهات عامّه باشد و سهم سادات را می‌توان به خود آنان داد.[5]
آیت الله صافی: باید سهم امام را به مرجع تقلید خود یا مجتهدی که مانند او از نظر کمیّت و کیفیّت به مصرف می‌رساند، بدهد و نیز می‌تواند در جایی مصرف کند که مرجع تقلیدش اجازه می‌دهد و سهم سادات را می‌توان به خود آنان داد.[6]
تبصره. خمس دو قسمت می‌شود: نصف آن سهم امام و نصف دیگر سهم سادات است. آیات عظام سیستانی، تبریزی و صافی در پرداخت سهم سادات، اجازه مجتهد را لازم نمی‌دانند.
 
* پرسش 116. آیا خمس (سهم امام) را باید به مجتهد اعلم داد؟
همه مراجع (به جز تبریزی، خامنه‌ای و سیستانی): خیر، لازم نیست به مجتهد اعلم (مرجع تقلید) داد، بلکه جایز است به مجتهد دیگری که همانند مجتهد اعلم به مصرف می‌رساند، پرداخت کرد.[7]
آیت الله تبریزی: باید خمس را به مجتهد اعلم (مرجع تقلید) داد و اگر بخواهد به مجتهد دیگری بدهد بنا بر احتیاط واجب باید از مجتهد اعلم اجازه بگیرد.[8]
آیت الله خامنه‌ای: باید خمس را به ولی امر مسلمین یا وکیل او بدهد و اگر به فتوای مجتهد اعلم (مرجع تقلید) نیز عمل کند، موجب برائت ذمّه می‌شود.[9]
آیت الله سیستانی: باید سهم امام را به مجتهد اعلم (مرجع تقلید) یا به مصرفی که او اجازه می‌دهد، برساند و احتیاط واجب آن است که او مرجع اعلم و آگاه بر جهات عامّه باشد و سهم سادات را می‌توان به خود آنان داد.[10]
 

* پرسش 117. آیا در پرداخت خمس لازم است به مستحق گفته شود که این پول خمس است؟
همه مراجع: خیر، لازم نیست گفته شود؛ بلکه می‌تواند به عنوان هدیه به او بدهد و نیّت خمس کند.[11]
تبصره. فرض مسئله جایی است که شخص برای به مصرف رساندن سهم سادات (طبق برخی فتاوا) و سهم امام(ع)، از حاکم شرع اجازه گرفته باشد.
 

* پرسش 118. از کسی طلبکار هستم؛ آیا جایز است طلب خود را بابت خمس حساب کنم؟
آیات عظام امام، بهجت، فاضل و نوری: اگر بدهکار مستحقق است، باید با اجازه حاکم شرع باشد.[12]
آیت الله تبریزی: اگر بدهکار مستحق است، در مورد سهم سادات می‌تواند طلب خود را بابت خمس حساب کند؛ ولی نسبت به سهم امام(ع) بنا بر احتیاط واجب، باید با اجازه حاکم شرع باشد.[13]
آیت الله سیستانی: اگر بدهکار مستحق است، در مورد سهم سادات می‌تواند از مستحق وکالت گرفته و از جانب او قبض نموده و بابت طلبشش دریافت کند و نسبت به سهم امام(ع) باید با اجازه حاکم شرع باشد.[14]
آیت الله صافی: اگر بدهکار مستحق است، می‌تواند سهم سادات را به او بدهد و بعد مستحق بابت بدهی، به او برگرداند، ولی نسبت به سهم امام(ع) باید با اجازه حاکم شرع باشد.[15]
آیت الله مکارم: اگر بدهکار مستحق است، در مورد سهم سادات می‌تواند طلب خود را بابت خمس حساب کند، ولی نسبت به سهم امام(ع)، باید با اجازه حاکم شرع باشد.[16]
آیت الله وحید: اگر بدهکار مستحق است، بنا بر احتیاط واجب باید با اجازه حاکم شرع باشد.[17]
تبصره. فرض مسئله جایی است که طلب انسان پول است، نه جنس و کالا.
 

* پرسش 119. کسی به واسطه جهل و ندانستن مسأله، سهم سادات و امام معصوم(ع) را در کار خیری صرف کرده است؛ ولی این مصرف نمودن بدون اجازه مجتهد جامع شرایط انجام گرفته است، تکلیف این شخص چیست؟
همه مراجع: باید به مرجع تقلیدش یا نماینده او، تذکر دهد تا اگر مصلحت دید، ذمّه‌اش را بری نماید.[18]
تبصره. از آنجا که خمس و سهم امام امرش با مجتهد جامع شرایط است، علم و جهل در آن تأثیری ندارد و باید آن را به او تسلیم کند و در صورتی که بدون اجازه او مصرف نموده، باید مسئله را با او در میان بگذارد.
 

* پرسش 120.آیا می‌توان خمس را در امور فرهنگی و احداث اماکن علمی و دانشگاهی، مصرف کرد؟
همه مراجع: باید طبق اجازه حاکم شرع مصرف شود.[19]
 

* پرسش 121. آیا جایز است خمس مال را از جنس دیگر (غیر پول نقد)، بپردازیم؟
همه مراجع (به جز امام، بهجت و نوری): بنا بر احتیاط واجب جایز نیست؛ مگر با اجازه حاکم شرع.[20]
آیات عظام امام، بهجت و نوری: آری، جایز است.[21]
 

* پرسش 122. آیا پرداخت خمس به صورت اقساط جایز است؟
همه مراجع: خیر، پرداخت خمس به صورت اقساط جایز نیست؛ ولی اگر حاکم شرع صلاح بداند می‌تواند با او و یا نماینده‌اش مقدار بدهی خود را دستگردان کند و به ذمّه بگیرد و به صورت اقساط بپردازد.[22]
 

 

.[1] توضیح المسائل مراجع، م1834.
.[2] توضیح المسائل مراجع، م1834؛ نوری، توضیح المسائل، م1830؛ وحید، توضیح المسائل، م1843.
.[3] توضیح المسائل مراجع، م1834.
.[4] خامنه‌ای، اجوبه، 1004 و1002.
[5]. همان.
[6]. همان.
[7]. توضیح المسائل مراجع، م1834.
.[8] توضیح المسائل مراجع، م1834.
.[9] اجوبة الاستفتائات، س1002 و1004.
[10]. توضیح المسائل مراجع، م1834.
.[11] مکارم، توضیح المسائل، م1582 و دفتر: همه مراجع.
.[12] امام، تحریر الوسیله، ج1، (الخمس)، م11؛ بهجت، وسیلة النجاه، ج1، م1420؛ نوری و فاضل، توضیح المسائل مراجع، م1834؛ خامنه‌ای، اجوبة الاستفتائات، س1002 و1004.
.[13] تبریزی، منهاج الصالحین، ج1، م1269.
.[14] سیستانی، منهاج الصاالحین، ج1، م1269؛ توضیح المسائل مراجع، م1834.
.[15] صافی، هدایة العباد، ج1، 1674؛ توضیح المسائل مراجع، م1834.
.[16] مکارم، توضیح المسائل مراجع، م1850.
.[17] وحید، منهاج الصالحین، ج2، م1269.
.[18] توضیح المسائل مراجع، م1834؛ نوری، توضیح المسائل، م1830؛ وحید، توضیح المسائل، م1843.
.[19] توضیح المسائل مراجع، م1834؛ نوری، توضیح المسائل، م830؛ وحید، توضیح المسائل، م1843؛ خامنه‌ای، اجوبه، س1003 و1004.
.[20] صافی، هدایة العباد، ج1، 1673؛ وحید، توضیح المسائل، م1867؛ سیستانی، مکارم و تبریزی، توضیح المسائل مراجع، م1849؛ فاضل، تعلیقات علی العروة، ج2، (کتاب الخمس)، م75.
[21]. امام، استفتائات، ج1، (خمس)، س175؛ بهجت، وسیلة النجاه، ج1، م1419؛ نوری، تعلیقات علی العروة، ج2، (کتاب الخمس)، م75.
.[22] مکارم، توضیح المسائل، م1568؛ صافی، جامع الاحکام، ج1، س773؛ دفتر: همه مراجع.