احکام اموال خمس‌نداده| والدین تارک خمس| معاشرت با تارک خمس

* پرسش 132. آیا می‌توان در مال خمس نداده تصرّف کرد؟
همه مراجع (به جز تبریزی و وحید): خیر، مالی که به آن خمس تعلّق گرفته، تا خمس آن را ندهد، نمی‌تواند بدون اجازه حاکم شرع در آن تصرّف کند؛ هر چند قصد پرداخت خمس را داشته باشد.[1]
آیت الله تبریزی: مالی که به آن خمس تعلّق گرفته، چنانچه قصد پرداخت خمس را نداشته باشد نمی‌تواند بدون اجازه حاکم شرع در آن تصرّف کند و اگر قصد دادن خمس را دارد، بنا بر احتیاط واجب، نمی‌تواند تصرّف کند.[2]
آیت الله وحید: خیر، مالی که به آن خمس تعلّق گرفته، تا خمس آن را ندهد، نمی‌تواند بدون اجازه حاکم شرع در آن تصرّف کند؛ هر چند قصد پرداخت خمس را داشته باشد؛ مگر آن که تصرّفات او اعتباری و در سهم خود باشد (مانند فروختن و صلح کردن آن).[3]
 
* پرسش 133. آیا شخص می‌تواند خمس را به ذمّه بگیرد و خود را بدهکار اهل خمس بداند؛ آن گاه در تمام مالی که سر سال خمسی آن رسیده تصرف کند؟
همه مراجع: خیر، تصرّف در این مال بدون اجازه مجتهد (یا نماینده‌اش) یا دستگردان با او، جایز نیست.[4]
 

 

* پرسش 134. اگر پدری مسأله خمس را رعایت نکند، آیا دادن خمس بر افراد تحت تکفّل او واجب است؟
همه مراجع (به جز تبریزی، سیستانی و وحید): اگر یقین نداشته باشند که به اموال او خمس تعلّق گرفته، استفاده از آنها جایز و بر آنان تکلیفی نیست.[5]
آیات عظام تبریزی و سیستانی: بر آنان تکلیفی نیست و می‌توانند از غذای او استفاده کنند.[6]
آیت الله وحید: اگر یقین نداشته باشند به غذای آنها خمس تعلّق گرفته و شک دارند، بنا بر احتیاط واجب خوردن آن جایز نیست.[7]
 

 

* پرسش 135. رفت و آمد با خانوده‌ای که خمس پرداخت نمی‌کند، چه حکمی دارد؟
همه مراجع (به جز تبریزی، سیستانی و وحید): معاشرت با آنان اشکال ندارد و اگر یقین نداشته باشد به غذای آنها خمس تعلّق گرفته، خوردن آن نیز جایز است و چنانچه احتمال تأثیر بدهد، آنان را ارشاد کند.[8]
آیات عظام تبریزی و سیستانی: معاشرت با آنان اشکال ندارد و می‌تواند از غذای آنها استفاده کند و چنانچه احتمال تأثیر بدهد، آنان را ارشاد کند.[9]
آیت الله وحید: معاشرت با آنان اشکال ندارد و اگر یقین نداشته باشد به غذای آنها خمس تعلّق گرفته و شک دارد، بنا بر احتیاط واجب خوردن آن جایز نیست.[10]
 

 

* پرسش 136. عین غذایی که در مهمانی می‌خوریم و خمس آن داده نشده، چه حکمی دارد؟
همه مراجع (به جز تبریزی و سیستانی): خوردن آن پیش از پرداخت خمس آن یا بدون اجازه حاکم شرع، جایز نیست.[11]
آیات عظام تبریزی و سیستانی: خوردن آن برای میهمان اشکال ندارد؛ ولی صاحب خانه ضامن خمس است.[12]
تبصره. آیت الله مکارم در کتاب استفتائات اجازه داده که در غذای غیر مخمس تصرف کنیم و خمس آن را به سادات نیازمند بپردازیم.[13]
 

 
* پرسش 137. پدرم از دنیا رفته است؛ در حالی که می‌دانم خمس اموالش را نداده، تکلیف من چیست؟
همه مراجع (به جز تبریزی، سیستانی و وحید): باید خمس آن بدهید؛ مگر آن که میّت به دادن خمس عقیده نداشته باشد (مانند پیروان ادیان و مذاهب غیر شیعه).[14]
آیت الله تبریزی: واجب نیست، خمس آن را بدهید.[15]
آیت الله سیستانی: باید خمس آن را بدهید؛ مگر آن که میّت به دادن خمس عقیده نداشته باشد (مانند پیروان ادیان و مذاهب غیر شیعه) یا خمس نمی‌داده (مانند برخی از شیعیان)؛ در این هنگام بر شما واجب نیست، خمس آن را بپردازید.[16]
آیت الله وحید: باید خمس آن را با اجازه حاکم شرع بدهید؛ مگر آن که میّت به دادن خمس عقیده نداشته باشد (مانند پیروان ادیان و مذاهب غیر شیعه).[17]
 

 

* پرسش 138. آیا در خانه میّتی که خمس بدهکار است، می‌شود نماز خواند؟
آیات عظام امام و فاضل: تصرف در این خانه حرام و نماز در آن باطل است؛ مگر آن که بدهی او را بدهند یا تصمیم داشته باشند، بدون سهل انگاری بپردازند.[18]
آیت الله تبریزی: تصرف در این خانه حرام و نماز در آن باطل است؛ مگر آن که بدهی او را بدهند یا ضامن شوند که بپردازند.[19]
آیت الله سیستانی: نماز خواندن در این خانه با اجازه ورثه صحیح است.[20]
آیات عظام صافی و نوری: تصرف در این خانه حرام و نماز در آن باطل است؛ مگر آن که بدهی او را بدهند یا ضامن شوند که بپردازند، به گونه‌ای که از عهده‌ی میّت ساقط شود.[21]
آیت الله مکارم: تصرف در این خانه حرام و نماز خواندن در آن باطل است؛ مگر آن که بدهی او را بدهند.[22]
آیت الله وحید: اگر اموال میّت (ماترک) بیش از خمس (و زکات) نباشد، تصرف در این خانه حرام و نماز در آن باطل است؛ مگر آن که بدهی او را بدهند یا با قبول حاکم شرع، ضامن شوند که بپردازند. در این هنگام تصرف و نماز در خانه او با اجازه ورثه اشکال ندارد.[23]
 

 
* پرسش 139. آیا خواندن نماز در خانه‌ی شخصی که خمس نمی‌دهد، اشکال دارد؟
همه مراجع (به جز تبریزی، سیستانی و وحید): اگر یقین ندارد که به خانه‌ی او خمس تعلّق گرفته، اشکال ندارد.[24]
آیات عظام تبریزی و سیستانی: خیر، اشکال ندارد.[25]
آیت الله وحید: اگر شک داشته باشید که به این خانه خمس تعلّق گرفته یا نه، بنا بر احتیاط واجب خواندن نماز در آنجا جایز نیست.[26]
 

 

* پرسش 140. زمینی که سرمایه شخصی بوده و خمس آن پرداخت نشده، نماز خواندن در آن، چه حکمی دارد؟
همه مراجع (به جز تبریزی و سیستانی): حکم غصب را دارد و نماز در آن باطل است؛ مگر آن که از حاکم شرع اجازه بگیرد.[27]
آیات عظام تبریزی و سیستانی: نماز صاحب زمین باطل است؛ ولی نسبت به دیگران صحیح است.[28]
 

 

* پرسش 141. اگر مال حلال با حرام مخلوط شود و خمس آن را بدهیم پاک می‌شود؟
همه مراجع: اگر خمس آن بدهید، با چند شرط بقیّه مال پاک و حلال می‌شود:
1. تشخیص و جدا کردن مال حلال از حرام ممکن نباشد؛
2. صاحب مال حرام معلوم نباشد؛
3. مقدار مال حلال و حرام را نداند.[29]
تبصره. برخی از مراجع تقلید شرط دیگری نیز افزوده و گفته‌اند: نداند مقدار حرام کمتر از خمس است یا زیادتر.

 

 

.[1] توضیح المسائل مراجع، م1790؛ خامنه‌ای، اجوبه، س936؛ نوری، توضیح المسائل، م1786.
.[2] توضیح المسائل مراجع، م1790.
[3]. وحید، توضیح المسائل، م1798.
.[4] توضیح المسائل مراجع، م1791 و1792؛ نوری، توضیح المسائل، م1787 و1788؛ خامنه‌ای، اجوبه، س983؛ وحید، توضیح المسائل، م1799.
[5]. توضیح المسائل مراجع، م1795؛ نوری، توضیح المسائل، م1791؛ بهجت، توضیح المسائل، م1408؛ خامنه‌ای، اجوبه، س932، 933 و928.
.[6] توضیح المسائل مراجع، 1795.
.[7] وحید، توضیح المسائل، م1803.
[8]. توضیح المسائل مراجع، م1795؛  نوری، توضیح المسائل،  م1791؛ بهجت، توضیح المسائل، م1408؛ خامنه‌ای، اجوبه، س932، 933.
.[9] توضیح المسائل مراجع، م1795.
.[10] وحید، توضیح المسائل، م1803.
.[11] توضیح المسائل مراجع، م1795؛ نوری، توضیح المسائل، م1791؛ خامنه‌ای، اجوبه، س930 و928؛ وحید، توضیح المسائل، م1803؛ بهجت، توضیح المسائل، م1407 و دفتر.
.[12] توضیح المسائل مراجع، م1763 و1795.
.[13] استفتائات، ج2، س575.
[14]. توضیح المسائل مراجع، م1755؛ خامنه‌ای، اجوبه، س863؛ نوری، توضیح المسائل، م1751 و1760؛ توضیح المسائل مراجع، م1764.
.[15] تبریزی، توضیح المسائل، م1764.
.[16] سیستانی، توضیح المسائل، م1764.
.[17] وحید، توضیح المسائل، م1763.
.[18] توضیح المسائل مراجع، م875.
.[19] تبریزی، توضیح المسائل، م884.
.[20] سیستانی، توضیح المسائل، م863.
.[21] نوری، توضیح المسائل، م876؛ صافی، توضیح المسائل، م884.
.[22] مکارم، توضیح المسائل، م800.
.[23] وحید، توضیح المسائل، م882.
.[24] توضیح المسائل مراجع، م1795؛ نوری، توضیح المسائل، م1791؛ بهجت، توضیح المسائل، م1408؛  خامنه‌ای، اجوبه، س932.
.[25] توضیح المسائل مراجع، م1795.
.[26] وحید، توضیح المسائل، م1803.
.[27] توضیح المسائل مراجع، م873، 1790، 1795و 1834؛ بهجت، توضیح المسائل، م1408 و1409؛ بهجت، وسیله النجاه، ج1، م631؛ نوری، توضیح المسائل، م874، 1786 و1791؛ خامنه‌ای، اجوبه، س373، 928، 932 و933؛ وحید، توضیح المسائل، م880، 1798 و1803؛ و دفتر.
.[28] توضیح المسائل مراجع، م873، 1790 و1795؛ تبریزی، استفتائات، س865.
.[29] توضیح المسائل مراجع، م1893؛ وحید، توضیح المسائل، م1831.