ولایت حق و باطل

ولایت و سرپرستی تمام امور عالم برای خداست و به مقتضای ولایت تدبیر و سرپرستی، انسان باید خود را وابسته به خداوند و تحت ولایت و تدبیر او قرار دهد و از ولایت شیطان و طاغوت دوری کند.

در درس قبل به بررسی و تحلیل ابعاد تولی و تبری در نظام آفرینش و حکومت الهی پرداختیم و به این نتیجه رسیدیم که ولایت و سرپرستی تمام امور عالم برای خداست و به مقتضای ولایت تدبیر و سرپرستی، انسان باید خود را وابسته به خداوند و تحت ولایت و تدبیر او قرار دهد و از ولایت شیطان و طاغوت دوری کند. در این درس به معرفی انواع ولایت جاری در نظام هستی و پیروان آن خواهیم پرداخت.

«اللَّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ وَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَوْلِياؤُهُمُ الطَّاغُوتُ يُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُماتِ أُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِيها خالِدُونَ»،

خداوند، ولى و سرپرست كسانى است كه ايمان آورده ‏اند، آنها را از ظلمت ها، به سوى نور بيرون مى ‏برد. (اما) كسانى كه كافر شدند، اولياى آنها طاغوت ها هستند، كه آنها را از نور، به سوى ظلمت ها بيرون مى ‏برند، آنها اهل آتش ‏اند و هميشه در آن خواهند ماند.[1]

ولی در آیه به معنای سرپرست، یعنی کسی که حق تدبیر و سرپرستی مردم را دارد[2]. نور به معنای روشنایی است و دو قسم است یکی نور ظاهری و دیگری نور معنوی. نور ظاهری مانند:

«هُوَ الَّذِي جَعَلَ الشَّمْسَ ضِياءً وَ الْقَمَرَ نُوراً»

او كسى است كه خورشيد را روشنايى، و ماه را نور قرار داد.[3] یعنی خورشید را وسیله برای روشنی روز و ماه را مانند چراغی برای روشن کردن تاریکی شب قرار داد.

نور معنوی، مانند آیه مورد بحث و منظور از این نور آن چنان که در تفاسیر و معاجم لغت آمده است، به ایمان[4] و هدایت[5] معنا شده است و از آن جهت ایمان را نور می نامند که راه خدا و آخرت و راه زندگی را روشن کرده است، و بیشترین استعمال کلمه نور در قرآن به این معنا می باشد. در آیه 35 سوره نور «اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْض‏ » خدا نور آسمان ها و زمين است‏. نور در این آیه به معنای هدایت است یعنی هادی آسمان ها و زمین می باشد. چنان چه امام رضا علیه السلام در جواب به سوال عمران صابی که از امام سوال کرد که خدا چیست، فرمودند: « ..هُوَ نورٌ، بِمَعنى أَنَّهُ هادٍ لِخَلقِهِ مِن أَهلِ السَّماءِ وأَهلِ الأَرضِ ».[6]

ایمان چیست و مومن کیست؟

ایمان از امن و به معنای تسلیم همراه با اعتقاد قلبی است[7]. حصول این معنا منوط به سه شرط است: شناسایی و تحقیق حق، اقرار به زبان و عمل کردن به آن با اعضاء و جوارح. چنان چه امیر المومنین علیه السلام در جواب سوال فردی که از چیستی ایمان پرسید، فرمودند:

«الْإِيمَانُ مَعْرِفَةٌ بِالْقَلْبِ وَ إِقْرَارٌ بِاللِّسَانِ‏ وَ عَمَلٌ بِالْأَرْكَان‏[8]»

و اگر کسی دارای این اوصاف نباشد در ضرر و زیان خواهد بود و راه نجاتی نخواهد داشت چنان که خداوند در سوره عصر می فرماید:

«إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِي خُسْرٍ إِلاَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحات »،

قطعا همه انسان ها در ضرر و زیان خواهند بود مگر این که دارای ایمان و عمل صالح باشند. این بدین معنا است که هر کدام از این قیود نباشد از دایره ایمان خارج می شود و به طریق اولی از ولایت خداوند متعال هم خارج می گردد. همانند فرعونیان زمان حضرت موسی علی نبینا و آله و علیه السلام که معجزه حضرت را دیدند ولی انکار کردند و سبب انکارشان را قرآن می فرماید:

«وَ جَحَدُوا بِها وَ اسْتَيْقَنَتْها أَنْفُسُهُمْ ظُلْماً وَ عُلُوًّا»

آنها معجزات را از روى ظلم و برترى جويى انكار كردند، در حالى كه در دل به آن يقين و اطمينان داشتند[9]. یعنی در دل به معجزه حضرت موسی علی نبینا و آله و علیه السلام ایمان داشتند ولی به این ایمان خود عمل نکردند. یا در سوره حجرات اشاره به گروهی می کند که در گفتار، پیرو رسول خدا صلی الله علیه و آله بودند ولی در دل، ایمان نداشتند، و خدا به پیامبرش دستور می دهد که خطاب به آنان بگوید:

«قالَتِ الْأَعْرابُ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَ لكِنْ قُولُوا أَسْلَمْنا وَ لَمَّا يَدْخُلِ الْإِيمانُ فِي قُلُوبِكُمْ»

ايمان آورده ‏ايم، به آن ها بگو: شما ايمان نياورده ‏ايد، بگوئيد اسلام آورده ‏ايم، ولى هنوز ايمان وارد قلب شما نشده است[10]‏.

از آیات و روایات قرآن به این نتیجه می رسیم که مومن کسی است، که هم از جهت قلبی و هم در گفتار و هم در عمل به خداوند متعال ایمان داشته باشد.

با توجه به معنای ولیّ، ایمان و نور، معنای آیه این چنین می شود: خداوند سرپرست و ولی کسانی که ایمان آورده اند، آنها را از ظلمات به سمت راه خود و آخرت و زندگی روشن هدایت می کند و از آن جایی که «یخرجونهم» فعل مضارع است دلالت بر استمرار این کار دارد، یعنی همواره آنان را در این مسیر قرار می دهد. این هدایت مخصوص کسانی است که ایمان دارند و به اصطلاح به آنان مومن گفته می شود.

تبیین ظلمات

با توجه به معنای نور، معنای ظلمت که ضد آن[11] است مشخص می شود. ظلمت به معنای کفر[12] و عدم اطاعت از پروردگار متعال می باشد و به هر چیزی که غیر از خدا باشد طاغوت می گویند. در نتیجه معنای آیه این چنین می شود: کسانی که کافر شدند، ولیّ آنان طاغوت خواهد بود که ایشان را از مسیر هدایت و راه خدا خارج می کند و به سمت تاریکی می کشاند.

شرک: به معنای مشارکت است و مشرک در اصطلاح یعنی کسی که برای خدا شریک قائل باشد. شرک اقسام مختلفی دارد ولی از رایج ترین نوع شرک که بین تمام اقوام بوده و هست، شرک در عبادت است که همین امر سبب شد محور اصلی دعوت پیامبران، پرستش و عبادت خداوند باشد و از عبادت غیر از خدا و خدایان دروغین پرهیز شود.

مصادیق ظلمات در قرآن

«وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَتَّخِذُ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَنْداداً - بعضى از مردم معبودهايى غير خدا براى خود انتخاب مى ‏كنند». همانند بت پرستان.[13]
«أَ رَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ‏ - آیا دیدی كسى را كه معبود خود را هواى نفس خويش برگزيده».[14] از ویژگی های بارز این گروه این است که به بعضی از آیات و احکام خدا ایمان دارند و به بعضی از آیات قرآن و احکام آن ایمان ندارند. یعنی هر جا به صلاحشان بود و منافعاشان در خطر نبود به احکام خدا عمل می کردند ولی اگر در عمل به آن، مصالح خود را در خطر می دیدند، احکام خدا را کنار می گذارند. چنان چه قرآن در مورد این افراد می فرماید: « إِنَّ الَّذِينَ يَكْفُرُونَ بِاللَّهِ وَ رُسُلِه ‏... يَقُولُونَ نُؤْمِنُ بِبَعْضٍ وَ نَكْفُرُ بِبَعْضٍ وَ يُرِيدُونَ أَنْ يَتَّخِذُوا بَيْنَ ذلِكَ سَبِيلا » کسانی که قطعا به خدا و رسول خدا کافرند، کسانی که می گویند به بعضی از آیات ایمان داریم و بعضی را قبول نداریم و می خواهند در میان این دو راهی را انتخاب کنند[15].
«مَنْ يَتَّبِعْ خُطُواتِ الشَّيْطانِ فَإِنَّهُ يَأْمُرُ بِالْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَر - هر كس پيرو شيطان شود (گمراهش مى ‏سازد، زيرا) او به فحشا و منكر فرمان مى ‏دهد».[16]
« وَ مَنْ يُشاقِقِ الرَّسُولَ مِنْ بَعْدِ ما تَبَيَّنَ لَهُ الْهُدى‏ وَ يَتَّبِعْ غَيْرَ سَبِيلِ الْمُؤْمِنِينَ نُوَلِّهِ ما تَوَلَّى وَ نُصْلِهِ جَهَنَّمَ وَ ساءَتْ مَصِيراً »، كسى كه بعد از آشكار شدن حق از در مخالفت با پيامبر در آيد و از راهى جز راه مومنان پيروى كند، ما او را به همان راه كه مى ‏رود مى ‏بريم و به دوزخ داخل مى‏ كنيم و جايگاه بدى دارد.[17]

با توجه به آنچه بیان شد، این آیه در صدد بیان ولایت حق و ولایت باطل است. حال انسان یا تحت ولایت خداست و از ولایت غیر خدا پرهیز می کند، و یا تحت حکومت طاغوت است و از تحت ولایت خدا خارج شده است. در شماره های قبل توضیح دادیم که محبت و قبول ولایت خدا با محبت و ولایت غیر خدا قابل جمع نیست.

و چه بسیار زیبا است، سفارش امام حسین علیه السلام به جوان گنهکار که از حضرت طلب موعظه کرده بود و امام علیه السلام در جواب فرمودند: پنج کار را انجام بده و آن گاه هر گناهی که می خواهی انجام بده.

روزی خدا را نخور و هر گناهی خواستی انجام بده.
از حکومت خدا خارج شو، هر گناهی خواستی انجام بده.
جایی را انتخاب کن که خدا تو را در آن جا نبیند، هرگناهی خواستی انجام بده.
وقتی عزرائیل آمد جان تو را بگیرد او را از خود دور کن، هر گناهی خواستی انجام بده.
زمانی که مالک جهنم تو را به سمت جهنم می برد وارد نشو، هر گناهی خواستی انجام بده. جوان دید راه و چاره ای ندارد توبه کرد.[18]